Είναι αυτό που πάντα λέμε, να κοιτάς το δάσος και όχι το δέντρο. Στην προκειμένη, μια έκθεση που επιμελούνται δύο εικαστικοί η Χρυσάνθη Κουμιανάκη και ο Κοσμάς Νικολάου, αφήνει το δάσος, αφήνει και την Κοκκινοσκουφίτσα και βάζει κάτω από τον μεγεθυντικό φακό τον Λύκο. Η έκθεση «Στο Στόμα του Λύκου. Να Πεθάνει, να πεθάνει» είναι ένα σπλάτερ για την αθωότητα. Είναι μια βίαη προσγείωση που ξεγυμώνει την υποκρισία του αδιάφορου που διακατέχει (υποτίθεται) την γενιά μας. Η ποιότητα και η ποσότητα στις ζωές μας, και πως όλο αυτό το παραμύθι που χτίστηκε με παγερή λάμψη στα 80ς, γκρεμίστηκε στην Ελλάδα του 2014, παρουσίαζεται από τους δύο επιμελητές με έναν χειρουργικά ακριβή τρόπο –αλλά και με μια απάθεια. Η μήπως όχι;
Φοβάσαι το λύκο; Όσο το πρόβατα βελάζουν τόσο οι λύκοι θα ουρλιάζουν.
Eίναι η εκθέση αυτή μία ωδή στην δομή των χώρων εξουσίας; Έχει ενδιαφέρον όταν προετοιμάζεις καιρό μια έκθεση και επεξεργάζεσαι τα διάφορα επίπεδα, τα έργα, την αφήγηση, το στήσιμο, τα κείμενα. Έχει ενδιαφέρον πως επεξεργάζεσαι τα πράγματα από την αρχή, πως προσπαθείς να καταλάβεις πως θα είναι η έκθεση και τελικά πως καταλήγει. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι το πως βλέπεις την έκθεση που τόσο καιρό σχεδίαζες στημένη. Στην έκθεση πολλά έργα καταπιάνονται με την εθνική ταυτότητα και την ιστορία μετά το 1989. Το έργο της Λητώς Κάττου ξεκινάει από τις παρελάσεις και την παράδοξη επιβίωση τους μέχρι σήμερα. Είναι σίγουρα οι παρελάσεις μια αγκύλωση στην φαντασίωση ενός ένδοξου παρελθόντος που φροντίζει να κρατάει τις κοινωνίες παγιδευμένες σε στερεότυπα.
Ο Ivan Grubanov από τη Σερβία καταπιάνεται ευθέως με το κομουνιστικό παρελθόν της χώρας του και με το τραύμα της σέρβικης διάσπασης. Τα προσχέδια του Κωνσταντίνου Κωτσή για την σημαία της Ελλαδας, αν συμμετείχε στο γεωγραφικό σχηματισμό της σοβιετικής ένωσης, σχολιάζουν το σύγχρονο λόγo της ακραίας φιλελέυθερης πολιτικής. Τέλος η Rosa Barba κινηματογραφεί το φιλμ «They Shine» στην έρημο Mojave, μια περιοχή που κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου χρησιμοποιούνταν για επιστημονικά πειράματα και πυρηνικές δοκιμές. Σήμερα μια τεράστια εγκατάσταση φωτοβολταικών πάνελ καλύπτει την έκταση. Η τεράστια αυτή υποδομή έχει γίνει η αφορμή για να κατακοικηθεί ξανά η έρημος.
Η τέχνη μπορεί να είναι ένα από τα πεδία στα οποία μπορεί να γίνει μια ανατομία της ταυτότητας και της κοινωνικής μας σύστασης εποικοδομητικά και ίσως πιο ανώδυνα. Ο ψυχρός πόλεμος έχει τελειώσει, και εδώ και χρόνια, τουλάχιστον ως πρόθεση, έχει δοθεί η δυνατότητα να ζήσουμε απελευθερωμένοι και ενωμένοι. Το τραύμα όμως μένει και μέχρι να επουλωθεί, ζούμε με αυτό και είναι δύσκολο αλλά και ανακουφιστικό να κοιτάμε όσο μπορούμε τις σκοτεινές πτυχές. Mας κάνει να το κοιτάμε με μεγαλύτερη τόλμη. Είναι πολύ ευχάριστο αν η έκθεση καταφέρνει να έχει μια ποιητική διάσταση και ατμόσφαιρα και αν τελικά είναι μια ωδή στους χώρους εξουσίας τότε ίσως να κοιτάξαμε με αποφασιστικότητα κάποιες πολιτικές και κοινωνικές νευραλγικές περιοχές. Προσπαθήσαμε να φτιάξουμε μια ιστορία, μια αφήγηση που μπορεί να είναι πικρή αλλά τελικά μας αφήνει τον χώρο να αναλογιστούμε πως σκεφτόμαστε τον εαυτό μας σήμερα και αντιλαμβανόμαστε την επόμενη μέρα.
Πόσο εμπλέκεται ένας καλλιτέχνης με τις θεωρητικές και ουσιαστικές δομές εξουσιάς όμως; Πολύ και καθόλου. Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις ποια έργα ασχολούνται ουσιαστικά με δομές εξουσίας. Δεν θυμόμαστε κάποιο έργο πέραν από το καρπούζι στην Outlook να έχει προκαλέσει τέτοια αντίδραση στην Ελλάδα. Πρακτικά λοιπόν, αυτό το κάνει πολιτικό έργο; Διαβάζοντας ένα άρθρο για το συγκεκριμένο έργο, η ιστορικός τέχνης αναρωτιέται, γιατί δεν συλλαμβάνουν τους κουκουλοφόρους που καίνε την ελληνική σημαία, αλλά κυνηγούν τον Τότσικα. Καταλαβαίνετε λοιπόν, ότι ακόμα και άνθρωποι που ασχολούνται επαγγελματικά με την τέχνη έχουν μεγάλα ερωτηματικά σε σχέση με το τι είναι ένα πολιτικό έργο.
Eίναι οι δυσκολίες περισσότερες όταν κανείς ξεκινάει από την θεωρία στήνοντας μία έκθεση; Σίγουρα είναι πιο δύσκολο να ξεκινάς από τη θεωρία για να επιμεληθείς μια έκθεση και είναι κάτι που έχει πολύ ενδιαφέρον και είναι ένας από τους λόγους που κάνουν την πρακτική του επιμελητή απαιτητική και ενδιαφέρουσα. Η παρούσα έκθεση ξεκίνησε με αφορμή το ανοικτό κάλεσμα από το Σπίτι της Κύπρου και επιχείρησε να απαντήσει στο θέμα του διαγωνισμού «Ο σύγχρονος πολιτισμός σε κρίση». Σίγουρα αγγίζει πολλά θεωρητικά θέματα, τα οποία δουλεύαμε ταυτόχρονα με τα έργα που μας ενδιέφεραν. Προσπαθήσαμε να χαρτογραφήσουμε το θέμα μέσα από τα έργα και αποφασίσαμε να μην τα διαλέξουμε με προτεραιότητα αισθητικά κριτήρια, αλλά να κάνουμε μια επιλογή πιο εστιασμένη στο περιεχόμενο των έργων, στην πρόθεσή τους. Στη συνέχεια δουλέψαμε την αφήγηση που δημιουργείται μεταξύ τους και ξεκινώντας από μια πιο ευθύγραμμη καταλήξαμε σε μια πιο ανοικτή ιστορία. Όλη αυτή η πορεία άγγιξε διάφορα θεωρητικά ζητήματα και έγινε η αφορμή για πολλές συζητήσεις που με αφετηρία τα έργα απλώνονται σε άλλα πεδία. Έτσι αποφασίσαμε ότι η πλαισίωση της έκθεσης με μια σειρά από θεωρητικά κείμενα θα έκανε την έκθεση πολύ πιο κατανοητή και θα γινόταν η αφορμή για περαιτέρω συζήτηση. Έτσι καλέσαμε 5 θεωρητικούς για να συμμετέχουν στη δημιουργία του καταλόγου της έκθεσης.
Στην Αθήνα έχουμε καλές εκθέσεις; Αν δεν παινέψουμε το σπίτι μας θα πέσει να μας πλακώσει. Έχουμε πολύ συχνά. Αν σκεφτεί κανείς την κλίμακα της πόλης και της καλλιτεχνικής κοινότητας η συχνότητα που γίνονται εκθέσεις είναι πολύ μεγάλη. Η σύγχρονη σκηνή αναπτύσσεται συνέχεια. Πολύ συχνά βλέπεις ενδιαφέροντες καλλιτέχνες, επιμελητές και πρωτοβουλίες. Το πρόβλημα ότι όλη η ενέργεια και η εκθεσιακή δραστηριότητα δεν καταγράφεται σχεδόν καθόλου και έτσι δεν δημιουργείται ένα πιο συγκροτημένο πλαίσιο διαλόγου, θεωρίας και κριτικής. Έτσι ακόμα και κάποιες πολύ πετυχημένες προσπάθειες θεωρίας και πρακτικής χάνονται. Το πιο οριοθετημένο πλαίσιο σίγουρα θα βοηθήσει και είναι κάτι που ίσως να έχει αρχίσει να φαίνεται πως συμβαίνει. Η έλλειψή του προς το παρόν πέρα από τις δυσκολίες που δημιουργεί αφήνει τουλάχιστον ακόμα ένα περιθώριο για πειραματισμούς.
Τι σου λείπει εδώ; Μπορεί να κουράζει που το λέμε συνέχεια, αλλά είναι τόσο σημαντικό το ότι δεν υπάρχει καμία οικονομική στήριξη. Κρατική σίγουρα, τουλάχιστον. Είναι τρομακτικό το ότι δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη και πρόληψη για το επάγγελμά μας. Αυτό βρίσκεται σε συνέχεια με το ότι δεν αφορά την κοινωνία η τέχνη και το κράτος αστοχεί συνέχεια στα μηδαμινά βήματα που θεωρεί ότι κάνει. Δεν έχει χωροθετηθεί ο θεσμικός διάλογος, οι διαφανείς διαδικασίες και στρατηγικές των μουσείων και των επιτροπών που θα μας επιτρέψουν να τις κρίνουμε πιο παραγωγικά και να δούμε τα αποτελέσματά τους. Έτσι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την θέση των μουσείων, τις εθνικές πολιτικές για την σύγχρονη τέχνη, την θέση των γκαλερί, των πρωτοβουλιών και προφανώς τον ρόλο των καλλιτεχνών.
Tι ζηλεύεις αλλού; Μια μέρα που πήραμε ταξί με έναν Γερμανό φίλο, η οδηγός τον ρώτησε τι δουλειά κάνει. Εκείνος απάντησε «είμαι γλύπτης». Η οδηγός συνέχισε την κουβέντα και τον ρώτησε «και βγάζεις λεφτά;»… Αυτή είναι η μόνιμη αυτόματη απορία οποιουδήποτε δεν ασχολείται με την τέχνη στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά εμείς θα θέλαμε με την ίδια ειλικρίνεια, να μπορούμε να απαντάμε στο ταξί, «είμαστε καλλιτέχνες». Να μπορείς να διώξεις αυτή την ενοχή που υπάρχει για το επάγγελμά μας και τελικά να αφορά περισσότερους η τέχνη. Ζηλεύουμε που οι «άλλοι» έχουν «μεγάλα» μουσεία και όχι εμείς. Ζηλεύουμε που σε μια βόλτα στο Λονδίνο έχεις δει 35 έργα από την αναγέννηση μέχρι πιο σύγχρονη τέχνη. Ζηλεύουμε που η τέχνη υπάρχει παντού και εδώ σχεδόν ντρέπεσαι να πεις ότι είσαι εικαστικός.
Ποσές φορές έχεις μείνει άναυδος από ένα έργο τέχνη; Έχουμε μείνει αρκετές φορές άναυδοι με κάποιο έργο. Όχι τόσο πολλές όμως, σε σχέση με τη συχνότητα που παρακολουθούμε εκθέσεις. Καθώς σκεφτόμαστε τα έργα που μας έχουν προκαλέσει αυτή την έκπληξη, σκεφτόμαστε και καλλιτέχνες πολύ μεγάλους. Ίσως πέρα από το έργο αυτό καθ’ αυτό, σε γοητεύει πάντα και η ιστορία του, η ιστορία του καλλιτέχνη, η εμμονή με το συγκεκριμένο καλλιτέχνη, το βιβλίο της ιστορίας τέχνης, το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο κατά το οποίο δημιουργήθηκε το έργο, η Μπιενάλε της Βενετίας, η συναισθηματική σου κατάσταση, ένας πίνακας του Ρόθκο, ένα τοπίο του Μονέ, μια ισομετρία της Μαρί Γουίλσον, η έκθεση Celebration Park του Πιερ Ουιγκ, ένα φιλμ του Άκραμ Ζαατάρι, μία εγκατάσταση του Βλάσση Κανιάρη, το project του Μάικλ Ράκοβιτς στην Τate, τo Iσραηλινό περίπτερο του Ζιλάντ Ράντμαν, ο μεγάλος αποχαιρετισμός του Ντέιβιντ Κλερμπάουτ στο υπόγειο του Ωδείου Αθηνών, η πρακτική της Καμίγ Ενρό, τα έργα της Λουρ Προβόστ και το χιούμορ του Ντέιβιντ Σριγκλέι, ενα έργο στο εργαστήριο του Κώστα Ρουσσάκη, σίγουρα μας συγκίνησε η αμφιλεγόμενη επανεκτέλεση της έκθεσης When Attidutudes Became Forms στο Fondazione Prada στην Βενετία.
«Στο Στόμα του Λύκου. Να Πεθάνει, να πεθάνει», Σπίτι της Κύπρου, Ξενοφώντος 2Α , Σύνταγμα, 210 3734934 // Μέχρι 9 Ιανουαρίου
