Το συμβούλιο των μαϊμούδων συγκλήθηκε εκτάκτως. Οι τρεις μακάκοι κάθισαν στη στρογγυλή τράπεζα. Μπροστά τους, φωτογραφίες από ζευγάρια αντίπαλων υποψήφιων Αμερικανών προέδρων. Αρχικά έριξαν μια ματιά στις φωτογραφίες του Ντόναλντ Τραμπ και της Χίλαρι Κλίντον. Το βλέμμα τους κέρδισε η Κλίντον. Έπειτα, κοίταξαν μια τον Τραμπ, μια τον Τζο Μπάιντεν. Σχεδόν χασμουρήθηκαν, καμία προτίμηση. Τέλος, στο τραπέζι της ιδιαίτερης αυτής συνεδρίασης ρίχτηκαν οι φωτογραφίες του Τραμπ και της Κάμαλα Χάρις. Οι μαϊμούδες εστίασαν το βλέμμα τους για περίπου ίδιο χρόνο στην καθεμία.
Το συμπέρασμα: Μεταξύ των τριών πιο πρόσφατων προεδρικών υποψηφίων των Δημοκρατικών και βάσει αποκλειστικά των εξωτερικών χαρακτηριστικών τους, οι πίθηκοι προέβλεψαν ότι η Χάρις έχει τις περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει τον Τραμπ. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει νέα μελέτη με τίτλο «Οι Μαϊμούδες Προβλέπουν το Αποτέλεσμα των Αμερικανικών Εκλογών», που αναρτήθηκε τον Σεπτέμβριο στην πλατφόρμα προ-δημοσιεύσεων bioRxiv και είναι υπό αξιολόγηση στο περιοδικό Proceedings of the Royal Society B. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι μακάκοι κοιτούν για περισσότερο χρόνο τον υποψήφιο που τελικά θα ηττηθεί.
Οι επιστήμονες έκαναν το παραπάνω πείραμα με τις φωτογραφίες, αφού προηγουμένως είχαν συλλέξει στοιχεία επιστρατεύοντας το «Tinder των μαϊμούδων» – όπως το ονομάζει ο νευροεπιστήμονας Yaoguang Jiang: Είχαν δείξει στους μακάκους άγνωστα πρόσωπα μαϊμούδων και διαπίστωσαν ότι αυτοί κοιτούσαν μόνο φευγαλέα τα πιο ρωμαλέα αρσενικά -ίσως γιατί το επίμονο βλέμμα θεωρείται επιθετικό- και για περισσότερη ώρα τα αρσενικά με πιο ήπια χαρακτηριστικά και τα θηλυκά.
Εφαρμόζοντας έπειτα το πείραμα με πρόσωπα ανθρώπων, η «προκατάληψη του βλέμματος» των μακάκων «προέβλεψε», όχι μόνο τα εκλογικά αποτελέσματα για κυβερνήτες και γερουσιαστές, αλλά και το ποσοστό που αυτοί τελικά έλαβαν.
«Οι πίθηκοι έτειναν να κοιτάζουν περισσότερο τους υποψηφίους με πιο αρρενωπά χαρακτηριστικά προσώπου – και ήταν οι υποψήφιοι που είχαν περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν στις πραγματικές εκλογές. Η έντονη γνάθος είχε άμεση σχέση με το ποσοστό ψήφων», έγραφε στο Conversation ο Μάικλ Πλατ, εκ των επιστημόνων που διεξήγαγαν τη μελέτη.
Από τις φωτογραφίες υποψηφίων σε 273 εκλογικές αναμετρήσεις για τη Γερουσία και τη θέση του κυβερνήτη από το 1995 έως το 2008, οι πίθηκοι κοιτούσαν πιο συχνά ή για περισσότερο χρόνο τη φωτογραφία του υποψήφιου που έχανε. Αυτό συνέβαινε στο 54,4% των περιπτώσεων, άρα δεν μπορεί να είναι τυχαίο, θεωρούν οι ερευνητές. Τα ζώα έπεσαν μάλιστα περισσότερο μέσα στις αναμετρήσεις πολιτειών-κλειδιών, επιλέγοντας τον νικητή σε ποσοστό 58,1%. Στις προεδρικές εκλογές από το 2000 έως το 2020, ωστόσο, η «προκατάληψη του βλέμματος» δεν απέδωσε ιδιαίτερα: υποδείκνυε τον ηττημένο μόλις στο 50,4% για έξι εκλογικές αναμετρήσεις.
Πώς και γιατί αποδίδονται στις μαϊμούδες ικανότητες προφητείας εκλογικού αποτελέσματος;
Συμπεριφέρονται όμως οι ψηφοφόροι σαν μαϊμούδες; «Οι συγκεκριμένοι πίθηκοι μοιάζουν εξαιρετικά με τους ανθρώπους γενετικά, φυσιολογικά και συμπεριφορικά», εξηγεί ο Πλατ. «Αυτές οι ομοιότητες επέτρεψαν στους ερευνητές να επιτύχουν απίστευτες ιατρικές ανακαλύψεις, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης εμβολίων για την πολιομυελίτιδα, τον HIV/AIDS και τον COVID-19, καθώς και της θεραπείας με βαθιά εγκεφαλική διέγερση για τη νόσο του Πάρκινσον και άλλες νευρολογικές διαταραχές».
Ίσως άλλες ομοιότητες να είναι λογικές. Πώς γίνεται όμως οι πολιτικές επιλογές των ανθρώπων -που συνδέονται με κοινωνικές και πολιτικές κατασκευές και συνθήκες- να μπαίνουν στο ίδιο ζύγι με τις ενστικτώδεις επιλογές των πιθήκων; Ηχεί τουλάχιστον ανόητο.
Προηγούμενη έρευνα όμως είχε διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι μπορούν να προβλέψουν σωστά την έκβαση εκλογών βλέποντας απλώς φωτογραφίες υποψηφίων άγνωστων σε αυτούς – και μάλιστα με ποσοστό επιτυχίας γύρω στο 70%. Για την ακρίβεια, το κατάφεραν ακόμα και μικρά παιδιά. Άρα, γιατί όχι και οι πίθηκοι με τους οποίους έχουμε τόσο μεγάλες ομοιότητες που αξιοποιούνται για ιατρικές μελέτες;
Αρκετά στοιχεία συγκλίνουν ότι ο εγκέφαλός μας μάς ωθεί να σχηματίζουμε γρήγορες πρώτες εντυπώσεις βάσει της φυσικής εμφάνισης – ήταν, εξάλλου, καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση στα χρόνια των πρωτόγονων. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, οι ψηφοφόροι αντιδρούν ενστικτωδώς σε ενδείξεις φυσικής δύναμης – ενδείξεις που αναγνωρίζουν εξίσου οι συγγενείς μας οι πίθηκοι. Αυτό το «εξελικτικό κατάλοιπο» δείχνει πως χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που ήταν κάποτε απαραίτητες για την επιβίωση υπάρχουν και σήμερα.
Οι πολιτικές καμπάνιες ήδη απευθύνονται σε αυτά τα ένστικτα όταν προβάλλουν τη σωματική ευρωστία και την αποφασιστικότητα των υποψηφίων, τονίζει ο Πλατ. Συλλογιστείτε – λέμε εμείς: Πόσο μεγάλο αντίκτυπο είχε η φωτογραφία του γονατισμένου, αιμόφυρτου Τραμπ να κάνει το σήμα της νίκης αμέσως μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, αντί να τρέξει να κρυφτεί; Αυτή η στιγμή αποτύπωνε ακριβώς σωματική δύναμη και αποφασιστικότητα (κυρίως βέβαια την επικοινωνιακή του βιρτουοζιτέ, αυτό όμως είναι άλλο), όχι πολιτική ταυτότητα και ικανότητα.
Προφανώς, οι επιλογές των ψηφοφόρων δεν βασίζονται μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των υποψηφίων. Ωστόσο, η μελέτη υποστηρίζει ότι τέτοιοι παράγοντες ενδέχεται να επηρεάζουν περισσότερο από όσο συνειδητοποιούμε και ότι οι άνθρωποι δεν είναι τόσο ορθολογικοί σε αποφάσεις τους όπως η ψήφος, όσο θα ήθελαν να πιστεύουν.
«Όταν μπαίνετε στο εκλογικό παραβάν», λέει ο Πλατ, που είναι και καθηγητής Μάρκετινγκ-Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, «ένα μέρος του εγκεφάλου σας μπορεί να αντλεί από αρχαία ένστικτα, αξιολογώντας υποσυνείδητα ποιος φαίνεται ικανότερος να ηγηθεί της “φυλής”».
Όλοι συνειδητοποιούμε ότι οι ενστικτώδεις αντιδράσεις μας συνδέονται άμεσα με το πρωτόγονο ένστικτο της επιβίωσης – όπως το να βάζουμε τα χέρια να προστατεύσουμε το κεφάλι μας όταν πέφτουμε ή να φεύγουμε όταν διαισθανόμαστε κίνδυνο. «Ωστόσο, οι άνθρωποι διαθέτουν επίσης έναν ορθολογικό εγκέφαλο που μπορεί να συγκεντρώσει και να αξιολογήσει στοιχεία με προσεκτική σκέψη, και όχι με παρορμητική αντίδραση. Το γιατί αυτός ο ορθολογικός εγκέφαλος φαίνεται να καταλαμβάνεται από πρωτόγονα ένστικτα σε καταστάσεις όπου ο ορθολογισμός θα εξυπηρετούσε καλύτερα τους ανθρώπους είναι ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους οι συνάδελφοι μου στη νευροεπιστήμη κι εγώ μελετάμε τους μακάκους τα τελευταία 25 χρόνια», λέει ο Πλατ.
Τα αδύναμα σημεία
Τα αποτελέσματα της μελέτης «είναι προκλητικά, αλλά όχι ανόητα», έλεγε στο περιοδικό Science ο κοινωνικός επιστήμονας Τζον Αντωνακάκης του Πανεπιστημίου της Λωζάννης, που συμμετείχε στην έρευνα.
Οι ερευνητές ωστόσο παραδέχτηκαν «τρωτά σημεία» στην ικανότητα πρόβλεψης των μαϊμούδων. Καταρχάς, πώς γίνεται να προκρίνουν τον νικητή αν η επιλογή τους καθορίζεται από το κριτήριο του «ισχυρού αρσενικού»; Δεν σημαίνει αυτό αυτομάτως ότι η Κάμαλα Χάρις, και κάθε γυναίκα υποψήφια, θα είχε λιγότερες πιθανότητες εκλογής; Στην κοινωνία των ανθρώπων όμως οι γυναίκες συχνά κερδίζουν εκλογικές αναμετρήσεις (αν και δεν έχει εκλεγεί ποτέ γυναίκα πρόεδρος στις ΗΠΑ).
Στην πραγματική ζωή, «άλλοι παράγοντες εκτός από την αρρενωπότητα του προσώπου επιδρούν στην επιλογή ψήφου», διευκρινίζουν οι ερευνητές. Παραδέχτηκαν δε ότι οι μαϊμούδες ήταν λιγότερο ακριβείς όταν γυναίκες ή γηραιότεροι άνθρωποι ήταν υποψήφιοι – η μεγαλύτερη ηλικία συχνά συμβαδίζει με περισσότερη εμπειρία ή σοφία για τους ανθρώπους, ενώ για τους μακάκους σημαίνει αδυναμία, ότι μπορούν να αγνοήσουν αυτόν τον αντίπαλο χωρίς συνέπειες.
«Το αποτέλεσμα πόσων εκλογών προέβλεψε η μέθοδος πριν αυτές διεξαχθούν – σε αντίθεση με περασμένες εκλογές που η έκβασή τους είναι γνωστή;» έθεσε το ερώτημα μιλώντας στο Science ο ιστορικός στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Άλαν Λίχτμαν, ο οποίος έχει προβλέψει με ακρίβεια το αποτέλεσμα σχεδόν όλων των αμερικανικών προεδρικών εκλογών τα τελευταία 40 χρόνια αναλύοντας δεκατρείς παράγοντες-κλειδιά. Ο Λίχτμαν ήταν εντελώς απαξιωτικός: «Εάν η απάντηση είναι “καμία”, τελειώσαμε, δεν με ενδιαφέρει παραπάνω το θέμα».
«Εάν σε ενδιαφέρουν οι άνθρωποι και η πολιτική τους συμπεριφορά, είναι πολύ προβλέψιμοι», έλεγε στο Science ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Χάρβαρντ Γκάρι Κινγκ, αναφερόμενος σε παράγοντες όπως το εισόδημα και η ιδεολογία – και εκφράζοντας αμφιβολίες για τη «μέθοδο των μαϊμούδων».
Σε αυτά, ο Πλατ αντιτείνει πως η συνειδητοποίηση ότι οι προτιμήσεις μας μπορεί να διαμορφώνονται και από κάποια πρωτόγονα ένστικτα είναι το πρώτο βήμα για να μειώσουμε την επιρροή αυτών των ενστίκτων.
Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν εξαιρετικά ακραίο έως και ανόητο εάν υποβιβάζαμε συλλήβδην την πολιτική συμπεριφορά των πολιτών σε επίπεδο αρχέγονων ενστίκτων. Παρακολουθώντας ωστόσο την ακροδεξιά να παίρνει κεφάλι στην Ευρώπη και να προσβλέπει σε ενδεχόμενη εκλογή του Πάπα της στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, δεν μπορεί παρά να σκεφθεί κανείς ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι μαϊμούδες, βασισμένες αποκλειστικά στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ίσως επέλεγαν πιο σοφά.
