Η Γεωργία θυμάται να κάθεται απέναντι από τον ψυχίατρο, χτυπώντας τα πόδια της στο πάτωμα και παίζοντας με διάφορα αντικείμενα που έβρισκε στο γραφείο του. Έξυπνη και γεμάτη περιέργεια, στα 6 της μόλις χρόνια, κατέληγε συνεχώς σε μπελάδες επειδή δεν μπορούσε να προσέξει ή να ακολουθήσει οδηγίες. Επιπλέον, δυσκολευόταν να παραμείνει οργανωμένη και προσηλωμένη στα καθήκοντά της στο σχολείο, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η επίδοσή της.
Τώρα, είκοσι χρόνια αργότερα, η ίδια λέει ότι στους ανθρώπους του περιβάλλοντός της που δεν ήξεραν ή δεν μπορούσαν να καταλάβουν ακριβώς τι είναι η ΔΕΠΥ, «φαινόταν πάντα ότι ήμουν αδιάφορη ή τεμπέλα ως παιδί, ενώ στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός μου χρειαζόταν κάποια εξωτερική διέγερση για να συγκεντρωθεί».
Η διάγνωσή της με ΔΕΠΥ ώθησε τότε τον ψυχίατρο να της συνταγογραφήσει Adderall (ένα μείγμα 72% δεξτροαμφεταμίνης και 28% λεβοαμφεταμίνης). Σύντομα σημειώθηκε αισθητή αλλαγή στη συμπεριφορά της, ενώ τα εφόδια που απέκτησε στην ψυχοθεραπεία, όπως οι δεξιότητες διαχείρισης της συμπεριφοράς και οι στρατηγικές οργάνωσης, τη βοήθησαν – σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή – να ζήσει πιο λειτουργικά και ελεύθερα ως άτομο με ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας).
Η Γεωργία θέλησε να μοιραστεί μαζί μας το βίωμα της συγκεκριμένης διαταραχής με στόχο να βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση γύρω από τη ΔΕΠΥ. Η εμπειρία του κάθε ατόμου με ΔΕΠΥ είναι μοναδική και τα συμπτώματα και οι επιπτώσεις τους στην καθημερινότητα μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Όμως το μοίρασμα κοινών εμπειριών και χαρακτηριστικών είναι ικανό να βοηθήσει στη δημιουργία μιας υποστηρικτικής κοινότητας για τα άτομα που μπορεί να ζουν με τη διαταραχή.
Η ΔΕΠΥ από κλινική και ψυχοκοινωνική σκοπιά
Η ΔΕΠΥ θεωρείται μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που μπορεί να προκαλέσει διάσπαση της προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, και όχι κάποια ενδογενής «ανωμαλία» της εγκεφαλικής λειτουργίας η οποία δεν επιδέχεται αλλαγής, όπως πιστεύει πολύς κόσμος. Η ανάπτυξη και η εξέλιξη της ΔΕΠΥ αποτελεί σε σημαντικό βαθμό απόρροια των απαιτητικών κοινωνικών επιταγών, που συγκροτούν μια καθημερινότητα πολλαπλών ταχυτήτων, υπεραπόδοσης, υπεραπασχόλησης, αυξημένου ανταγωνισμού και «κυνηγιού της τελειότητας».
Οι άνθρωποι που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ μπορεί να φαίνονται ανήσυχοι, να έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση, καθώς και να ενεργούν παρορμητικά ή απερίσκεπτα. Αυτά είναι στην πραγματικότητα τα σημάδια που σχετίζονται με τις προκλήσεις της εκτελεστικής λειτουργίας.
Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ συνήθως παρατηρούνται για πρώτη φορά σε νεαρή ηλικία και οι περισσότερες περιπτώσεις διαγιγνώσκονται όταν τα παιδιά είναι από έξι έως δώδεκα ετών. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί αρχικά να γίνει λανθασμένη διάγνωση μιας άλλης ψυχικής πάθησης, όπως της διπολικής διαταραχής, ή να μην γίνει διάγνωση μέχρι να ενηλικιωθεί το παιδί.
Παράλληλα, στην περίπτωση ενός παιδιού, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη πως η πηγή της ανησυχίας του και οι δυσκολίες στη μάθηση μπορεί να συνδέονται σε σημαντικό βαθμό με ψυχολογικούς παράγοντες, τους οποίους καλλιεργεί το ανταγωνιστικό και αναχρονιστικό σχολικό κλίμα, στο οποίο το παιδί καλείται να προσαρμοστεί στους κανόνες μιας μετωπικής διδασκαλίας που του στερούν το δικαίωμα στην εξερεύνηση και την ανεμελιά.
Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ
Ένα άτομο με ΔΕΠΥ μπορεί να βιώνει:
- Δυσκολία στον προγραμματισμό και την οργάνωση δραστηριοτήτων
- Δυσκολία στην ιεράρχηση προτεραιοτήτων και στην αλληλουχία των βημάτων που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των εργασιών
- Συχνή διάσπαση της προσοχής κατά τη διεκπεραίωση των εργασιών
- Προβλήματα στην τήρηση των προθεσμιών
- Προβλήματα στη ρύθμιση των συναισθημάτων
- Αργοπορία σε ραντεβού, εκδηλώσεις, συναντήσεις ή κοινωνικές δραστηριότητες
- Απώλεια βασικών αντικειμένων για την εργασία ή τις καθημερινές δραστηριότητες
- Έλλειψη κινήτρων για την εκτέλεση και ολοκλήρωση των εργασιών
- Δυσκολία στην πολυπραγμοσύνη
- Παρορμητικότητα και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
Μια ματιά στον «παρεξηγημένο» εγκέφαλο των ατόμων με ΔΕΠΥ
Ενώ πολλά άτομα με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, ιδίως σε εργασίες που δεν τους ελκύουν το ενδιαφέρον, ορισμένα βιώνουν βαθιά και έντονη συγκέντρωση που ονομάζεται υπερσυγκέντρωση (hyperfocus). Πρόκειται για τη διάσταση της διαταραχής την οποία συχνά αγνοούμε, με αποτέλεσμα να καταφεύγουμε σε μία στερεοτυπική – και τελικά στιγματιστική – απεικόνιση των ατόμων αυτών.
Όταν οι άνθρωποι με ΔΕΠΥ βρίσκονται σε κατάσταση υπερσυγκέντρωσης, μπορεί να απορροφηθούν τόσο ολοκληρωτικά σε μια δραστηριότητα που δεν αντιλαμβάνονται τίποτα απ’ όσα συμβαίνουν γύρω τους. Ενώ αυτό το επίπεδο συγκέντρωσης μπορεί να αποβεί ωφέλιμο για τη δημιουργικότητα ή την ολοκλήρωση απαιτητικών εργασιών, μπορεί ταυτόχρονα να είναι δύσκολο για τα άτομα με ΔΕΠΥ να απομακρυνθούν από την εργασία στην οποία έχουν βυθιστεί, προκειμένου να ολοκληρώσουν άλλες επιτακτικές υποχρεώσεις. Ως αποτέλεσμα, συναντάται το χαρακτηριστικό της δυσκολίας στην πολυπραγμοσύνη.
Οι πρώτες εμπειρίες της Γεωργίας μετά τη διάγνωση με ΔΕΠΥ
Όταν η Γεωργία διαγνώστηκε επίσημα με ΔΕΠΥ και της χορηγήθηκε φαρμακευτική αγωγή, οι γονείς της, με τη βοήθεια της παιδοψυχολόγου, την ενθάρρυναν να αναπτύξει μηχανισμούς αντιμετώπισης για να είναι πιο λειτουργική και ευχάριστη η σχολική της ζωή. «Θυμάμαι πως με βοήθησαν να τηρήσω μια κάρτα αξιολόγησης της συμπεριφοράς την οποία έφερνα κάθε μέρα στο σχολείο για να τη συμπληρώσουν οι δάσκαλοί μου και στη συνέχεια να τη δείξω στους γονείς μου στο σπίτι. Ήταν ένα χρήσιμο εργαλείο για την παρακολούθηση και την επιβράβευση της συμπεριφορικής μου εξέλιξης και απόδοσης», λέει η ίδια.
Οι γονείς της τη βοήθησαν να δημιουργήσει ένα σταθερό πρόγραμμα μέσα στη μέρα της, ώστε να συνηθίσει σε αυτό, και φρόντιζαν να της δίνουν ευκαιρίες για να κινείται και να κάνει διαλείμματα ώστε να επαναφέρει τη συγκέντρωσή της μεταξύ των διαφόρων εργασιών και υποχρεώσεων. Όπως εξηγεί η Γεωργία, «Η καταγραφή επίσης των υποχρεώσεών μου με σειρά σημαντικότητας – κάτι που τηρώ μέχρι σήμερα – με βοηθούσε να εστιάσω στην ολοκλήρωση μιας εργασίας, πράγμα που με δυσκόλευε αφάνταστα ως παιδί. Παράλληλα, με τη βοήθεια του ψυχιάτρου, ο οποίος παρακολουθούσε τη δοσολογία της φαρμακευτικής αγωγής, οι γονείς και οι δάσκαλοί μου με βοήθησαν να μην ξεχνάω να παίρνω τα φάρμακά μου».
«Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο κόσμος, πως ακόμα και με τη λήψη της αγωγής (έπαιρνα το φάρμακο μέχρι τα 17 μου), πολλά από τα γνωρίσματα της ΔΕΠΥ δεν “εξαφανίζονται” και αυτό είναι εντάξει. Η αγωγή (εφόσον ένας/μία ψυχίατρος κρίνει πως πρέπει να χορηγηθεί) βοηθάει στο να είναι λιγότερο χαοτική η καθημερινότητά μας και τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ λιγότερο έντονα και επώδυνα. Πάντα έκανα κάτι με τα χέρια μου ή χτυπούσα τα πόδια μου για να διεγείρω το σώμα μου, χαρακτηριστικά. Και μέχρι και σήμερα η συγκέντρωσή μου αποσπάται πολύ εύκολα, ωστόσο, έχω αναπτύξει μηχανισμούς διαχείρισης οι οποίοι με έχουν βοηθήσει να είμαι πιο αποδοτική. Για τους ανθρώπους που δεν καταλαβαίνουν τη ΔΕΠΥ, μπορεί να φαίνεται ότι είμαι χαζή ή ότι βαριέμαι ή ότι δεν με ενδιαφέρει να προσέξω τι μου λένε οι άλλοι, ενώ στην πραγματικότητα χρειάζομαι μια επιπλέον πηγή ντοπαμίνης για να συγκεντρωθώ και να απορροφήσω πληροφορίες».
Η ενήλικη ζωή με ΔΕΠΥ – Να καταπολεμήσουμε το στίγμα
Πλησιάζοντας στο τέλος του λυκείου, η Γεωργία έπαιρνε πλέον μειωμένη δόση της φαρμακευτικής αγωγής και χρησιμοποιούσε τις οργανωτικές συνήθειες στις οποίες είχε μάθει όλα αυτά τα χρόνια. «Όταν σταμάτησα την αγωγή μετά τις πανελλήνιες, ένιωθα τους πρώτους μήνες φόβο και ανασφάλεια, γιατί πίστευα πως τα έντονα συμπτώματα θα επανέλθουν και θα αποδιοργανωθώ πλήρως. Αφού μπήκα στο πανεπιστήμιο, μου έγινε γρήγορα δύσκολο να συνδυάσω τα πολλά μαθήματα, να ανταπεξέλθω στις προθεσμίες, να προσαρμοστώ στην κοινωνική ζωή κ.ά», αναφέρει η 26χρονη.
«Μου έπαιρνε σχεδόν τρεις ώρες να γράψω μια έκθεση μιας σελίδας και οι προθεσμίες μου ανέδυαν σχεδόν πάντα συναισθήματα αναστάτωσης και άγχους. Ήταν σαν ο εγκέφαλός μου να κινείται πιο γρήγορα από ό,τι μπορούσα να γράψω – πάντα πήγαινα στο επόμενο θέμα, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να συγκεντρωθώ. Κατά κάποιον τρόπο επιβεβαιώθηκα και έτσι χρειάστηκε να αρχίσω ξανά την αγωγή μου. Αυτό που θέλω επίσης να τονίσω, είναι πως στο πανεπιστήμιο μου δόθηκε η δυνατότητα των προφορικών εξετάσεων, ωστόσο, πέρα από αυτό, οι καθηγητές δεν είχαν γνώσεις γύρω από τη ΔΕΠΥ και πολλές φορές αισθανόμουν περιθωριοποιημένη ή προβληματική».
Όπως τονίζει η Γεωργία για τα άτομα με ΔΕΠΥ, «Μας κυνηγάει μια ταμπέλα του “αργόστροφου” ατόμου, του ατόμου “μειωμένης αντίληψης”, του “λιγότερο ικανού” και αυτό είναι το πιο ψυχοφθόρο απ’ όλα – ακόμα και από τα ίδια τα συμπτώματα της διαταραχής. Οι εκπαιδευτικοί (και όχι μόνο, η κοινωνία εν γένει), πρέπει να εκπαιδευτούν στο κομμάτι των μαθησιακών δυσκολιών και των δυσκολιών που σχετίζονται με ορισμένες ψυχικές παθήσεις, ώστε να μην αισθανόμαστε αποκλεισμένοι/ες ή να πρέπει απλά να κόψουμε τον λαιμό μας και να τρέξουμε να προλάβουμε τους υπόλοιπους, τους “φυσιολογικούς”».
«Πολλοί άνθρωποι βλέπουν τη ΔΕΠΥ ως κάτι που έχουν μόνο τα υπερκινητικά παιδιά. Όταν είσαι ενήλικας και αγωνίζεσαι να ανελιχθείς στη δουλειά σου και να προλάβεις τις προθεσμίες και δεν τα καταφέρνεις, για παράδειγμα, οι άνθρωποι θα σε θεωρήσουν τεμπέλη. Δεν υπάρχει δηλαδή η ίδια αποδοχή για τη διάσταση της υπερκινητικότητας της ΔΕΠΥ και τη διάσπασης της προσοχής. Νομίζω πάντως πως όσο περισσότερο μιλάμε για το τι είναι η ΔΕΠΥ, τόσο περισσότερο θα γίνουμε κατανοητοί και θα ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο που δεν τη βιώνει», καταλήγει η Γεωργία.
Η θεραπεία για τη διαταραχή
Η θεραπεία για τη ΔΕΠΥ εξαρτάται από το άτομο και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων του. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας έγκειται στην εξατομίκευση και μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, τρόπους διαχείρισης της συμπεριφοράς και ανάπτυξη δεξιοτήτων μέσω της ψυχοθεραπείας.
Φαρμακευτική αγωγή
Οι τύποι φαρμάκων, διεγερτικών ή μη διεγερτικών, που συνταγογραφούν οι γιατροί για τη ΔΕΠΥ εξαρτώνται από τα συγκεκριμένα συμπτώματα του ατόμου. Δεν ανταποκρίνονται όλα τα άτομα με ΔΕΠΥ στην ίδια φαρμακευτική αγωγή με τον ίδιο τρόπο. Είναι απαραίτητο ένα άτομο με ΔΕΠΥ να συζητάει με τον/την γιατρό ή τον/την ψυχίατρό του σχετικά με τη λήψη φαρμάκων, τη δοσολογία, τις πιθανές παρενέργειες και τα οφέλη.
Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις
Στη θεραπεία, τα άτομα με ΔΕΠΥ μαθαίνουν στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης που τους βοηθούν να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους και να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής. Συχνά, τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν σε συνεδρίες συμβουλευτικής για να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση του αγαπημένου τους προσώπου και πώς θα μπορέσουν το υποστηρίξουν και να αλληλεπιδράσουν καλύτερα μαζί του.
Συμπεριφορική θεραπεία:
Η συμπεριφορική θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει την εκμάθηση στρατηγικών αλλαγής της συμπεριφοράς και δεξιοτήτων αντιμετώπισης για τη διαχείριση των προκλήσεων της καθημερινότητας. Μπορεί να περιλαμβάνει την εκμάθηση οργανωτικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων διαχείρισης του χρόνου και του τρόπου μείωσης των παρορμητικών ή/και διασπαστικών συμπεριφορών.
Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία:
Οι στρατηγικές της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας (ΓΣΘ) μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα άτομα με ΔΕΠΥ να ξεπεράσουν τις προκλήσεις τους στις καθημερινές εκτελεστικές λειτουργίες που είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου, την οργάνωση και τον προγραμματισμό βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων. Μπορεί επίσης να βοηθήσει το άτομο να αναπτύξει δεξιότητες συναισθηματικής αυτο-ρύθμισης και διαχείρισης του στρες.
Εναλλακτικές πρακτικές για τη ΔΕΠΥ
Ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα άτομα με ΔΕΠΥ να βελτιώσουν το σωματικό, συναισθηματικό, νοητικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Χαρακτηριστικά, συστήνεται:
- Αρκετός ύπνος και ασκήσεις χαλάρωσης για τη ρύθμιση του ύπνου
- Τακτική σωματική δραστηριότητα
- Αποφυγή πολλών ζαχαρούχων και επεξεργασμένων τροφίμων
- Εξάσκηση της ενσυνειδητότητας με διαλογισμό ή γιόγκα
- Διαχείριση και τήρηση ρουτινών
- Ορισμός συγκεκριμένων προθεσμιών, τακτική υπενθύμιση επερχόμενων γεγονότα και καθηκόντων με: λίστες εργασιών, ημερολόγια, υπενθυμίσεις στο κινητό ή σημειώσεις
- Διατήρηση οργανωμένων χώρων εργασίας και απαλλαγμένων από ακαταστασία και περισπασμούς
- Σπάσιμο των απαιτητικών εργασιών σε μικρότερες εντός της εβδομάδας
- Διατήρηση καθορισμένων σημείων για τα κλειδιά, το πορτοφόλι, τους λογαριασμούς και τα σημαντικά έγγραφα
- Τακτικά διαλείμματα από την εργασία και επαναφορά σε αυτή
