«Οι ανταύγειες σε χρυσά μάτια» της Κάρσον Μακ Κάλερς: ένα κομψοτέχνημα γεμάτο πόθους, πάθη και ενοχές

Λίγο πριν το τέλος της ζωής του, ο Γερμανός φιλόσοφος Λάιμπνιτς (1646-1716) δημοσίευσε την περίφημη «Μοναδολογία» με στόχο τη συμπύκνωση και εκλαΐκευση του έργου του. Σε ενενήντα αριθμημένες παραγράφους, εκθέτει το ομώνυμο σύστημά του περιεκτικά και περιληπτικά, σύμφωνα με το οποίο ο κόσμος αποτελείται από τις μονάδες – τις έσχατες, απλές, αυτοτελείς, αμετάβλητες, αληθείς ουσίες- οι οποίες διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, ώστε να μην επικοινωνούν ουσιαστικά η μία με την άλλη. Ο λόγος για τους ανθρώπους, τις μονάδες όπως λέει ο Λάιμπνιτς, οι οποίες «δεν έχουν παράθυρα» για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Κάθε οντότητα συγκροτείται ως «μονάδα» και είναι φανερό ότι το πεπρωμένο της είναι η αναπόφευκτη μοναξιά, η ψυχική απομόνωση, η έλλειψη επικοινωνίας.

Κάπως έτσι αντιλαμβάνεται τους ήρωές της η σπουδαία Αμερικανίδα συγγραφέας Κάρσον Μακάλερς (1917-1967) στο μυθιστόρημα «Οι ανταύγειες σε χρυσά μάτια»: μοναχικές ψυχές που προσπαθούν μάταια για αλληλοκατανόηση, ουσιαστική επικοινωνία, για μια αληθινή υπέρβαση της εφιαλτικής απομόνωσης. Η πλοκή διαδραματίζεται σε μια στρατιωτική βάση, κάπου στην υγρή και ζεστή Τζόρτζια, με τους ήρωες να ασφυκτιούν εντός αυτού του φαινομενικά οργανωμένου στην εντέλεια μικρόκοσμου της πειθαρχίας και της εσωστρέφειας.

Στο στρατόπεδο όπου ζουν, ο ταγματάρχης Πέντερτον όχι μονάχα έχει μια εντελώς αποξενωμένη και συμβατική σχέση με την σύζυγό του Λενόρα, αλλά και αδιαφορεί παντελώς για τον ολοφάνερο ερωτικό της δεσμό με τον Λάνγκτον – έναν γείτονα αξιωματικό, ο γάμος του οποίου είναι επίσης κλονισμένος, καθώς η γυναίκα του Άλισον είναι ψυχικά διαταραγμένη.

Επιπλέον, ο Πέντερτον έχει μαγνητιστεί από την ομορφιά ενός στρατιώτη που περιφέρεται στο στρατόπεδο και παρακολουθεί τα βράδια κρυφά την οικία του ζευγαριού, με ασαφείς προθέσεις. Μία σειρά γεγονότων θα ωθήσουν τον Πέντερτον να παραδεχτεί στον εαυτό του την άκρως καταπιεσμένη σεξουαλικότητά του και να προβεί σε μια πράξη απελπισίας.

Πίσω από την εξαιρετική πρόζα που αποτυπώνει μοναδικά την ανία και την απουσία επικοινωνίας μέσα σε αυτό το υγρό, πηχτό περιβάλλον του αμερικανικού Nότου, η Κάρσον Μακάλερς συνοψίζει μοναδικά τον απόλυτα γεωμετρικό κόσμο του Λάιμπνιτς – με την εκκωφαντική μοναξιά και την απουσία πραγματικής ανταπόκρισης να αποτελούν μία δραματική και φαινομενικά αναπόφευκτη κατάσταση.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα εστιάζει σε ένα αδιέξοδο ερωτικό τρίγωνο όπου η αποτυχία κυριαρχεί ολοκληρωτικά, μαζί με την μονοτονία και την απομόνωση, με την έλλειψη κατανόησης να είναι σταθερά επαναλαμβανόμενη και την απογοήτευση αμετάκλητα παγιωμένη. Τα μαθηματικά της Μακάλερς είναι μάλλον απλά: το εκάστοτε καταδικαστικό «τρίγωνο» ισοδυναμεί με το αδύνατο, εκθέτοντας ανεπανάληπτα την ερημία -εν προκειμένω- του έρωτα, την αμηχανία της σιωπής, το εύθραυστο υλικό της ταυτότητας των μονάδων, την απροσπέλαστη ερημία και διαφορετικότητά τους.

Αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο, την ανία και την φαινομενική μονοτονία του αμερικανικού Nότου η συγγραφέας την αντισταθμίζει με όλα όσα δεν λέγονται από τα πρόσωπα, με όλα εκείνα που φοβούνται και την ίδια στιγμή επιθυμούν οι καταπιεσμένοι  χαρακτήρες της, για να υπερβούν τη μοναξιά τους: όσα δηλαδή αναζητούν με μία ενδόμυχη, λυσσαλέα και εν τέλει αυτοκαταστροφική μανία, η οποία παγιδεύει τους πρωταγωνιστές της πλοκής σε έναν κολλώδη ιστό απόκρυφων, ανομολόγητων και ενοχικών πόθων.

Το μυθιστόρημα της Κάρσον Μακ Κάλερς, έμελλε να αποδειχθεί ιδιαίτερα τολμηρό για τα  συντηρητικά ήθη της εποχής -εκδόθηκε το 1941- και προκάλεσε σκάνδαλο, καθώς έθιγε σοβαρά σεξουαλικά ταμπού, όπως αυτό  της νυμφομανίας, της ηδονοβλεψίας και της ομοφυλοφιλίας.

Το σκηνικό μοιάζει με πείραμα δωματίου: αμαρτωλοί πόθοι, απαγορευμένοι έρωτες και φλογερά πάθη πυρπολούν το κλειστοφοβικό μικρόκοσμο της πειθαρχημένης στρατιωτικής βάσης του αμερικανικού Νότου, μέσα από αυτήν την τραγική ιστορία της ομοφυλοφιλίας πίσω από τον αποτυχημένο γάμο, μέχρι τη στιγμή που η εμφάνιση του ηδονοβλεψία στρατιώτη θα πυροδοτήσει ανεξέλεγκτα και απολύτως καταστροφικά πάθη.

Η Μακ Κάλερς, με τον πυκνό της λόγο, ένα σχεδόν κλινικό ύφος και μια αξιοθαύμαστη «επιγραμματική ακρίβεια», όπως χαρακτηριστικά έγραψε -στο επίμετρο που περιλαμβάνει η έκδοση- ο Τενεσί Ουίλαμς, συνθέτει αριστοτεχνικά μία σύγχρονη τραγωδία. Την ίδια στιγμή, είναι διάχυτη η εντύπωση ότι όλο το σκηνικό, το θέατρο δράσης του μυθιστορήματος, είναι βυθισμένο στο ημίφως. Σχεδόν τίποτε δεν λέγεται με τον όνομα του, ενώ την ίδια στιγμή όλα μοιάζουν έτοιμα να θέσουν εκτός λειτουργίας κάθε πτυχή της καθημερινότητας.

Κατά τα άλλα, η δύναμη της αφήγησης της Μακ Κάλερς, επιβάλλεται εντελώς φυσικά στον αναγνώστη που αισθάνεται την πνιγηρή μελαγχολία του νότου, την αβάστακτη μοναξιά του στρατοπέδου, την διαπεραστική υγρασία του δάσους, τη έντονη μυρωδιά των στάβλων μέσα στους οποίους διασταυρώνεται συχνά η στερημένη ματιά του ταγματάρχη, με εκείνη του στρατιώτη.

Ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα που διεισδύει με θαυμαστή ακρίβεια και πυρετώδη αφηγηματική ένταση στα σκοτεινά βάθη του ψυχισμού των ηρώων, ο καθένας από τους οποίους ζει τη δική του αναπόδραστη συνθήκη: μια μικρή τραγωδία γεμάτη από αχαλίνωτα πάθη, ανομολόγητους πόθους και απαγορευμένες –για την εποχή τους- εμμονές. Είναι, λοιπόν, εμφανές ότι πρόκειται για μία εξαιρετικά εύφλεκτη πρώτη ύλη, η οποία κάθε άλλο παρά είναι ακίνδυνη: ανά πάσα στιγμή, μπορεί να εκραγεί και να προκαλέσει εγκαύματα – στα χέρια και το πρόσωπο του αναγνώστη…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Μπαίνοντας σε μια μεγάλη ομάδα ημιπεριθωριακών νυχτερινών τύπων, που για άγνωστους λόγους αυτοαποκαλούνται «Σαρίπολοι», ο άστεγος και άθυμος Στέλιος Μέσκουλας (πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος «Η Νιλουφέρ στα χρόνια της κρίσης») αποκτά, πρόσκαιρα, νέο ενδιαφέρον για τη ζωή. Ως αφηγητής τούς σκιαγραφεί όλους, ανάμεσά τους και τον συγγραφέα τού ανά χείρας βιβλίου και πολλούς ήρωες από προηγούμενά του. Στην τετράχρονης διάρκειας πλοκή ενσωματώνονται αυτοσχόλια του αφηγητή, θεατρικά μονόπρακτα, λίστες, «ένθετα» σχετικά με κομμωτήρια, γλωσσικές αντιλήψεις, σεξουαλικές πρακτικές, μουσική, κουκλάκια κλπ. Όμως, την ώρα που όλος ο πλανήτης ετοιμάζεται να δει τον τελικό του Μουντιάλ 2018 και η Αττική κλαίει μια εκατόμβη νεκρών από μια ξαφνική μεγάλη πυρκαγιά στο Μάτι, ο Μέσκουλας αποσύρεται στις παρατημένες παράγκες κάποιας ξεχασμένης μαγνησιακής παραλίας, με σκοπό να πεθάνει από ασιτία. Μια ευφάνταστη και αντισυμβατική αφήγηση, μακριά από πολιτική ορθότητα και σοβαρότητα, στα όρια του σουρεαλισμού.

Ο «Ιταλός» αφηγείται μια ιστορία βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, στο περιθώριο της Ιστορίας. Μεταξύ 1942 και 1943, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, Ιταλοί μάχιμοι δύτες βύθισαν ή προκάλεσαν ζημιές σε δεκατέσσερα συμμαχικά πλοία στο Γιβραλτάρ και στον κόλπο του Αλχεθίρας. Η εικοσιεπτάχρονη Ελένα Αρμπουές, ιδιοκτήτρια βιβλιοπωλείου στη μικρή πόλη Λα Λίνεα, βρίσκει ένα ξημέρωμα καθώς περπατάει στην παραλία έναν άνδρα αναίσθητο στην άμμο. Πρόκειται για έναν από αυτούς τους δύτες, τον Τεζέο Λομπάρντο. Σπεύδει να τον βοηθήσει, αγνοώντας ότι αυτή η αυθόρμητη απόφαση θα αλλάξει για πάντα τη ζωή της. Μια συγκλονιστική ιστορία για τον έρωτα, τη θάλασσα και τον πόλεμο.

Όταν το 1871 πρωτοδημοσιεύτηκαν οι «Δαιμονισμένοι», το κατεξοχήν πολιτικό και προφητικό μυθιστόρημα του Ντοστογέφσκι, θύελλα αντιδράσεων ξέσπασε στους λογοτεχνικούς και πολιτικούς (κατά κύριο λόγο στους επαναστατικούς) κύκλους της Ρωσίας. Μια τεράστια συζήτηση άνοιγε και ένας πόλεμος κηρυσσόταν εναντίον του «μεταμελημένου» πρώην θανατοποινίτη συγγραφέα και πρώην κατάδικου της Σιβηρίας. Τα γεγονότα που βρήκαν απήχηση στο μυθιστόρημα ήταν η «υπόθεση Νιετσάγεφ», η δραστηριότητα της οργάνωσης «Λαϊκή Εκδίκηση» και η δολοφονία από πέντε μέλη της ενός φοιτητή. Το ενδιαφέρον του Ντοστογέφσκι τράβηξαν οι ιδεολογικές και οργανωτικές αρχές των μηδενιστών, οι συνεργοί στο έγκλημα και η προσωπικότητα του αρχηγού τους Σ. Γ Νιετσάγεφ. Ένα κλασικό αριστούργημα.

Αθήνα, Δεκέμβρης 2008. Ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής δολοφονείται από έναν αστυνομικό, και η πόλη αναφλέγεται. Ο Αλεξάγγελος Ελεφάντης, λάτρης της ροκ και πρώην πυγμάχος, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας θύελλας, όταν κληρονομεί ένα σημαντικό ποσό, μια μυστηριώδη κόρη και έναν πεισματάρικο σκύλο. Με την πόλη σε χάος και τα φαντάσματα του παρελθόντος να τον καταδιώκουν, ο Αλεξάγγελος πρέπει να ανακαλύψει την αλήθεια πίσω από μια σειρά γεγονότων που συνδέονται με έναν άλλο Δεκέμβρη, χρόνια πριν. Το πρώτο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία, η άνοδος της Χρυσής Αυγής, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι στωικοί φιλόσοφοι συνθέτουν ένα ροκ μυθιστόρημα για μια χώρα που καίγεται, για το παρελθόν που δεν επανέρχεται, για τη σύγκρουση και τον αγώνα.