«Μπορείς να αλλάξεις τους θεσμούς ή με την πειθώ ή με τη βία. Η ιστορία δείχνει πως όσοι εφάρμοσαν τον πρώτο τρόπο και κακό τέλος είχαν και τους θεσμούς δεν άλλαξαν, ενώ όσοι χρησιμοποίησαν το δεύτερο, και δεν κινδύνεψαν και είχαν αποτέλεσμα».
«Οι λαοί δεν έχουν σταθερά ιδανικά. Πιο εύκολα πείθονται από ένα δημαγωγό, παρά κρατάνε σταθερά τα πιστεύω τους».
«Το νέο Ηγέτη, εκείνοι που τον ανέδειξαν, σίγουρα θα τον πουν αχάριστο, επειδή, ακόμα κι αν έχει κάθε πρόθεση, δεν υπάρχει περίπτωση να μπορέσει να τους αλλάξει τη ζωή, στο βαθμό και με τον τρόπο που φαντάστηκαν».
«Όσοι ηγέτες κι αν αλλάξουν, οι υφιστάμενοι θα παραμείνουν υφιστάμενοι που όσες φορές κι αν απογοητευθούν από την αλλαγή του Ηγέτη τους, πάντα θα επιδιώκουν να βελτιώσουν τη ζωή τους αλλάζοντας Ηγέτη».
Αυτό το βιβλίο θα έπρεπε να κοστίζει το βάρος του σε χρυσάφι. Όχι μόνο το πρωτότυπο, αλλά κάθε αντίτυπό του. Είναι ελάχιστες οι φορές στην ιστορία της γραφής και της σκέψης που τέμνονται στο ίδιο κείμενο παρατηρήσεις τέτοιας διάνοιας, τόσο στην κατανόηση όσο και στην καθοδήγηση της ανθρώπινης ύπαρξης στον ταπεινό, επίγειο κόσμο μας.
Ο Ηγεμόνας ήταν το πρώτο βιβλίο του Μακιαβέλι, ο οποίος, μεσόκοπος, εξόριστος και απομονωμένος με τη γυναίκα και τα πέντε παιδιά του στην επαρχία, αφοσιώθηκε στη γραφή των ιδεών που ενστάλαζε επί χρόνια στις διπλωματικές και πολιτικές ασχολίες του. Γράφτηκε το 1513 και αφιερώθηκε στον Λαυρέντιο Μέδικο, εγγονό του Λαυρεντίου Μεδίκου του Μεγαλοπρεπούς. Το κείμενο παρουσιάζεται ως συμβουλές προς τον κάθε επίδοξο ηγεμόνα για το πώς πρέπει να φέρεται, να στοχάζεται και να πράττει, αν θέλει να κερδίσει ή διατηρήσει την εξουσία. Αν και δεν διάβαζε αρχαία ελληνικά, είχε εντρυφήσει στην αρχαία γραμματεία και σε συνδυασμό με την διεισδυτικότητα της σκέψης του, προτείνει ως λύση στην παρακμή της Φλωρεντίας το πρότυπο της Αρχαίας Ρώμης και του πολιτεύματος της, της ρωμαϊκής δημοκρατίας. Με πλείστα παραδείγματα τόσο από την αρχαιότητα όσο και από τις ατελείωτες διαμάχες των ανταγωνιστών της Ιταλικής χερσονήσου της εποχής του, ο Μακιαβέλι παρουσιάζει έναν εντελώς πρωτότυπο λόγο που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία της πολιτικής φιλοσοφίας.
Ο Ηγεμόνας είναι η τομή ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον Παλαιό που ξεκίνησε περίπου από τον Αυγουστίνο και είχε τη θρησκεία στην καρδιά της πολιτικής και τον Νέο που ανέτειλε με τον Μακιαβέλι, ο οποίος καθάρισε τον κήπο της πολιτικής φιλοσοφίας προτείνοντας την ωμή αντινομία ανάμεσα στις ανάγκες της πολιτικής πράξης και τις επιταγές της ηθικής.
Για τον Μακιαβέλι, ο κόσμος είναι μοντέρνος. Η αλλαγή είναι παντοδύναμη και η ικανότητα του ανθρώπου δοκιμάζεται μόνο στην πράξη. Δεν υπάρχει φυσική τάξη των πραγμάτων. Ναι, λέει ο μεγάλος Φλωρεντίνος στοχαστής, η βία είναι βασικό συστατικό της πολιτικής. Το να κλείνουμε τα μάτια μας δεν αλλάζει το δεδομένο. Αυτό που πρέπει να μας απασχολεί είναι η «οικονομία» της βίας, η χρησιμοποίησή της στον απαραίτητο βαθμό για την επιδίωξη του επιδιωκόμενου σκοπού.
Το σκάνδαλο που προκάλεσε αυτή η νέα πρόταση ζωής δεν είχε προηγούμενο, με αποτέλεσμα το μένος της Καθολικής Εκκλησίας: το βιβλίο να βρεθεί επί αιώνες στον «index» των απαγορευμένων βιβλίων της. Ο Μακιαβέλι είναι το κακό: ακόμα και ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί το όνομά του ως συνώνυμο του Σατανά!
Είναι συζητήσιμο αν υπάρχει κείμενο που να επηρέασε περισσότερο την δυτική σκέψη. Ο Ηγεμόνας είναι από τα βιβλία που ξεκινούν μια βιβλιοθήκη.
