Όχι και τόσο κοντά στα φώτα της δημοσιότητας, ο Νίγηρας βιώνει τις συνέπειες ενός ακόμη πραξικοπήματος, και συγκεκριμένα του έκτου επιτυχημένου πραξικοπήματος στη Δυτική Αφρική από το 2020, μετά από δύο στη γειτονική Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι αντίστοιχα, καθώς και ένα στη Γουινέα.
Στις 26 Ιουλίου του 2023, μέλη του στρατού του Νίγηρα – για την ακρίβεια μέλη μιας ομάδας που αυτοαποκαλείται Εθνικό Συμβούλιο για τη Διασφάλιση της Χώρας – προχώρησαν στην ανατροπή του 63χρονου Mohamed Bazoum, προέδρου της χώρας από τον Απρίλιο του 2021. Ο Bazoum συνελήφθη μέσα στο παλάτι του και κρατείται φυλακισμένος μέχρι σήμερα. Ο εκπρόσωπος του στρατού και επικεφαλής της προεδρικής φρουράς της χώρας, συνταγματάρχης Amadou Abdramane είπε σε δήλωση που μεταδόθηκε σε κρατικό τηλεοπτικό κανάλι ότι «οι δυνάμεις άμυνας και ασφαλείας… αποφάσισαν να βάλουν τέλος στο καθεστώς που γνωρίζατε μέχρι σήμερα… Αυτό αποτελεί συνέχεια της συνεχούς επιδείνωση των συνθηκών ασφαλείας, της κακής κοινωνικής και οικονομικής διαχείρισης».
Στις 28 Ιουλίου, ο Amadou Abdramane αυτοανακηρύχθηκε αρχηγός του κράτους μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό. Τα σύνορα της χώρας έκλεισαν και επιβλήθηκε ολική απαγόρευση κυκλοφορίας. Μια εβδομάδα μετά το πραξικόπημα, την 1η Αυγούστου, τα χερσαία και τα εναέρια σύνορα με την Αλγερία, τη Μπουρκίνα Φάσο, το Μαλί τη Λιβύη και το Τσαντ άνοιξαν ξανά, όπως ανέφερε σε τηλεοπτικό διάγγελμά του ο εκπρόσωπος της χούντας.
Τον Μάρτιο του 2021, μια στρατιωτική μονάδα είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς να καταλάβει το προεδρικό μέγαρο λίγες μέρες πριν την ορκομωσία του Μπαζούμ. Η εκλογή του Μπαζούμ ήταν η πρώτη δημοκρατική μετάβαση της εξουσίας σε ένα κράτος που είχε υποστεί τέσσερα στρατιωτικά πραξικοπήματα μετά την ανεξαρτησία του από τη Γαλλία το 1960.
Σωρεία αντιδράσεων από τη διεθνή κοινότητα
Η απόπειρα πραξικοπήματος προκάλεσε τη σφοδρή καταδίκη από τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και φορέων όπως η Αφρικανική Ένωση και το περιφερειακό μπλοκ της Δυτικής Αφρικής, Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS). Σε έκτακτη συνεδρίαση στην Αμπούζα της Νιγηρίας, στις 30 Ιουλίου, η ECOWAS ζήτησε την «άμεση απελευθέρωση και επαναφορά» του εκλεγμένου προέδρου του Νίγηρα. Το περιφερειακό μπλοκ έδωσε στον στρατό του Νίγηρα τελεσίγραφο μιας εβδομάδας για να συμμορφωθεί και προειδοποίησε ότι θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα – συμπεριλαμβανομένης της βίας – για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης.
«Η ηγεσία της ECOWAS δεν θα δεχτεί καμία ενέργεια που εμποδίζει την ομαλή λειτουργία της νόμιμης εξουσίας στον Νίγηρα ή σε οποιοδήποτε μέρος της Δυτικής Αφρικής», δήλωσε ο Bola Tinubu, πρόεδρος Ένωσης στη Νιγηρία και πρόεδρος του περιφερειακού μπλοκ. «Θα κάνουμε ό,τι περνάει από τις δυνάμεις μας για να διασφαλίσουμε ότι η δημοκρατία θα ριζωθεί, θα καλλιεργηθεί και θα ευδοκιμήσει στην περιοχή μας», είπε ο Tinubu.
Οι παράγοντες που οδήγησαν στο πραξικόπημα
Σύμφωνα με τους πολιτικούς αναλυτές, αυτό το πραξικόπημα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ειρήνη και τη σταθερότητα στον Νίγηρα αλλά και ολόκληρης της περιοχής του Σαχέλ. Παρόλο που ο Νίγηρας απολάμβανε μέχρι πρόσφατα τη μεγαλύτερη δημοκρατική του διακυβέρνηση από την ανεξαρτησία του, αποδεικνύεται πως υπάρχει συνεχής απειλή πραξικοπημάτων, καθώς ο στρατός δεν έχει ασπαστεί πλήρως τη δημοκρατία.
Σε άρθρο του στο Conversation, ο πολιτικός επιστήμονας και Λέκτορας Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Leeds Beckett University, Olayinka Ajala, με εξειδίκευση στη διεθνή ασφάλεια, την ανάλυση συγκρούσεων και τη διακυβέρνηση στην Αφρική, ανέλυσε τους παράγοντες που φαίνεται να οδήγησαν στο πραξικόπημα της 26ης Ιουλίου:
Όπως εξηγεί αρχικά, η άνοδος της ανασφάλειας και οι φθίνουσες οικονομικές προοπτικές συνέβαλαν στην καλλιέργεια ενός ασταθούς κλίματος στη χώρα. Παρά την αύξηση της παρουσίας των ξένων δυνάμεων, ειδικά από τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, και τις στρατιωτικές βάσεις στον Νίγηρα, η ηγεσία δεν μπόρεσε να σταματήσει τις επιθέσεις των ανταρτών. Στη χώρα δραστηριοποιούνται αρκετές αντάρτικες ομάδες, όπως η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, καθώς και η Μπόκο Χαράμ.
«Αυτές οι επιθέσεις οδήγησαν σε χιλιάδες θανάτους και εκτοπισμούς την τελευταία δεκαετία. Εκατοντάδες νέοι στην πρωτεύουσα, Νιαμέι, συγκεντρώθηκαν για να γιορτάσουν το πραξικόπημα του Ιουλίου, κυματίζοντας ρωσικές σημαίες και φωνάζοντας “Βάγκνερ”. Αυτό υποδηλώνει ότι ορισμένοι άνθρωποι στον Νίγηρα πιστεύουν πως ο στρατός, που υποστηριζόμενος από τη Ρωσία και τον ιδιωτικό στρατό Wagner, θα έκανε καλύτερη δουλειά στην καταπολέμηση των ανταρτών», τονίζει ο πολιτικός επιστήμονας.
Εκτός από την ανασφάλεια και την οικονομική στασιμότητα, τρία ακόμα ζητήματα συνθέτουν το παζλ των αιτιών του πρόσφατου πραξικοπήματος. Πρώτον, η συζήτηση για την εθνότητα και τη νομιμότητα του Μπαζούμ ήταν ένα θέμα που απασχόλησε την τελευταία προεκλογική εκστρατεία. Ο Μπαζούμ προέρχεται από την εθνική αραβική μειονότητα του Νίγηρα και πάντα χαρακτηριζόταν ότι έχει ξένη καταγωγή. Κάτι τέτοιο δεν ταίριαζε καλά στον στρατιωτικό κύκλο, ο οποίος αποτελείται κυρίως από τις μεγαλύτερες εθνοτικές ομάδες – παρόλο που ο Μπαζούμ έλαβε περίπου το 56% των ψήφων και προέρχεται από το ίδιο κόμμα με τον πρώην πρόεδρο Mahamadou Issoufou.
Δεύτερον, ο μεγάλος αριθμός ξένων στρατευμάτων και βάσεων στη χώρα δεν έτυχε καλής υποδοχής από τον στρατό, ο οποίος πιστεύει ότι η παρουσία τους τον υπονομεύει. Ο Νίγηρας είναι βασικός σύμμαχος των δυτικών χωρών στον αγώνα κατά της εξέγερσης στην περιοχή. Οι τεράστιες επενδύσεις της Γαλλίας στον εξορυκτικό τομέα του Νίγηρα είναι ένας άλλος λόγος που εξηγεί το ενδιαφέρον της για την ασφάλεια, σύμφωνα με τον Olayinka Ajala.
Το 2019, οι ΗΠΑ άνοιξαν μια βάση drone στον Νίγηρα παρά τις διαμαρτυρίες που εξαπλώθηκαν στη χώρα. Αυτή η βάση, θα μπορούσε να καταστήσει τον Νίγηρα στόχο τρομοκρατών και να αυξήσει την αστάθεια, όπως έχει εξηγήσει και παλιότερα σε έρευνά του ο Ajala. Το 2022, η Γαλλία και άλλοι ευρωπαίοι σύμμαχοι απέσυραν τις δυνάμεις τους από το γειτονικό Μάλι και ο Μπαζούμ έσπευσε να τους προσκαλέσει στον Νίγηρα. Η στρατιωτική ηγεσία της Νιγηρίας, όμως, και ορισμένα άτομα με επιρροή στη χώρα κατήγγειλαν την αύξηση των ξένων δυνάμεων στην περιοχή.
Ο τρίτος παράγοντας στον οποίο ο πολιτικός επιστήμονας αποδίδει το πρόσφατο πραξικόπημα, είναι η αποτυχία περιφερειακών οργανώσεων όπως η ECOWAS και η Αφρικανική Ένωση, να κρατήσουν σταθερή στάση ενάντια στις καταλήψεις στρατιωτικής εξουσίας στη Γουινέα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι – γεγόνος που ενθάρρυνε τον στρατό της Νιγηρίας να λάβει δράση. (Οι ηγέτες της ECOWAS έχουν απειλήσει τώρα ότι θα χρησιμοποιήσουν βία για να αποκαταστήσουν τον Μπαζούμ στην εξουσία, εάν οι πραξικοπηματίες δεν τον επαναφέρουν.)
Οι ηγέτες της ECOWAS και της Αφρικανικής Ένωσης έχουν απειλήσει με κυρώσεις τη Γουινέα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, αλλά τίποτα ιδιαίτερο δεν έχει γίνει για να αποτραπεί η παρουσία άλλων οπορτουνιστών στρατιωτικών ηγετών στις χώρες. Σε μια στρογγυλή τράπεζα που διοργάνωσε το ανεξάρτητο ινστιτούτο πολιτικής, Chatham House London, σχετικά με τον αντίκτυπο της στρατιωτικής επέμβασης στη δυτική Αφρική, ένας από τους ηγέτες της περιοχής δήλωσε ότι κράτησαν ανοιχτούς δίαυλους επικοινωνίας με τους στρατιωτικούς προέδρους των τριών χωρών για λόγους ευγένειας. Αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι δεν υπάρχει διάθεση αποτροπής των στρατιωτικών αναλήψεων, εξηγεί ο Olayinka Ajala.
