Φροντίδα καγκουρό: Η αγκαλιά που σώζει τη ζωή πρόωρων βρεφών

Ανά τον κόσμο, τα πρόωρα και λιποβαρή βρέφη έρχονται συχνά αντιμέτωπα με ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων όταν γεννηθούν. Χωρίς αποθήκη σωματικού λίπους, ενδέχεται να δυσκολευτούν να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία τους με αποτέλεσμα να χάνουν γρήγορα την αναγκαία για την ανάπτυξή τους θερμότητα. Όπως είναι γνωστό, οι θερμοκοιτίδες χρησιμοποιούνται για να τα βοηθήσουν να διατηρήσουν μια σταθερή θερμοκρασία. Ακόμα όμως και χωρίς τη βοήθειά τους, και εφόσον τα πρόωρα νεογνά δεν αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, μια μέθοδος που ακούει στο όνομα Kangaroo Mother Care (KMC) – στα ελληνικά, φροντίδα καγκουρό – αποδεικνύει πως τοποθετώντας το μωρό σε όρθια θέση στο στήθος της μητέρας του ώστε το γυμνό δέρμα τους να έρχεται σε άμεση επαφή, εκείνη μπορεί να μοιραστεί τη θερμότητα του σώματός της για να διατηρήσει το βρέφος μια σταθερή θερμοκρασία και να μειώσει δραματικά τον κίνδυνο υποθερμίας τις πρώτες ημέρες της ζωής του.

Αυτή η απλή, «φυσική», αλλά αξιοσημείωτα αποτελεσματική προσέγγιση πήρε το όνομα «φροντίδα καγκουρό» χάρη στον τρόπο με τον οποίο τα βρέφη ακουμπούν στο σώμα της μητέρας λαμβάνοντας τα ζωτικά οφέλη της επαφής, όπως συμβαίνει με τα νεογέννητα καγκουρό όταν βρίσκονται στον μάρσιπο της μαμάς τους. Όπως φανερώνουν οι σύγχρονες έρευνες, πρόκειται για μία από τις καλύτερες εναλλακτικές λύσεις ελλείψει θερμοκοιτίδων για τη φροντίδα των πρόωρων και λιποβαρών μωρών, αλλά συνιστάται ακόμα και σε περιπτώσεις που η κατάλληλη υποστήριξη σε θερμοκοιτίδα είναι διαθέσιμη. 

Σύμφωνα με την Joy Lawn, καθηγήτρια υγείας της μητέρας, της αναπαραγωγής και του παιδιού στο London School of Hygiene and Tropical Medicine στο Ηνωμένο Βασίλειο, τουλάχιστον 19 τυχαιοποιημένες δοκιμές του KMC σε όλο τον κόσμο έχουν επιβεβαιώσει τη μείωση των θανάτων βρεφών. Παράλληλα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της φροντίδας καγκουρό εστιάζεται στη μητέρα λόγω του θηλασμού, υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνών που φανερώνουν ότι και οι πατέρες μπορούν να πάρουν ένα «μερίδιο» της επαφής, φέρνοντας παρόμοια αποτελέσματα.

Παγκοσμίως, υπολογίζεται ότι 15 εκατομμύρια μωρά γεννιούνται πρόωρα κάθε χρόνο – αντιπροσωπεύοντας περίπου το 11% όλων των γεννήσεων, με το ποσοστό να έχει αυξηθεί σημαντικά μεταξύ 2000 και 2014 βάσει των παγκόσμιων καταγεγραμμένων στοιχείων. Οι επιπλοκές που σχετίζονται με τον πρόωρο τοκετό είναι επίσης η κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των παιδιών, καθώς ευθύνονται για το 18% των θανάτων σε παιδιά κάτω των πέντε ετών και έως και το 35% των θανάτων σε βρέφη μικρότερα των 28 ημερών.

Τα ποσοστά πρόωρων τοκετών ποικίλλουν σημαντικά, ανάλογα με το πού κοιτάζουμε στον χάρτη. Η Σαουδική Αραβία και η Λευκορωσία, για παράδειγμα, σημειώνουν ορισμένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στον κόσμο, με το περίπου 4% των γεννήσεων να είναι πρόωρες, ενώ το Μπαγκλαντές και η Κύπρος παρουσιάζουν ποσοστά πρόωρων γεννήσεων 19,2% και 18,7% αντίστοιχα. Σχεδόν το 80% των πρόωρων τοκετών παγκοσμίως, εντοπίζεται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ιδιαίτερα στην υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία, όπου η πρόσβαση σε σωτήριο για τα νεογνά εξοπλισμό, όπως οι θερμοκοιτίδες, είναι περιορισμένη.

Μια σύντομη ιστορία του Kangaroo Care

Το KMC προτάθηκε για πρώτη φορά το 1978 από δύο παιδιάτρους στη μαιευτική μονάδα του νοσοκομείου San Juan de Dios στη Μπογκοτά της Κολομβίας και προοριζόταν αρχικά ως ένας τρόπος για να μπορέσει το νοσοκομείο να αντιμετωπίσει τον μεγάλο αριθμό πρόωρων μωρών που γεννιόντουσαν εκεί. Κάθε χρόνο, περίπου 11.000 βρέφη ερχόντουσαν στη ζωή και τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν ιδιαίτερα υψηλά. Σε μια προσπάθεια να διευκολύνουν την αυξημένη ζήτηση θερμοκοιτίδων, οι γιατροί πρότειναν στις μητέρες των λιποβαρών μωρών να έχουν συνεχή επαφή μαζί τους, δέρμα με δέρμα.

Για τα μωρά που φροντίζονταν με αυτόν τον τρόπο, σημειώθηκαν χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας και το προσωπικό ήταν επίσης σε θέση να επικεντρωθεί στα πιο σοβαρά περιστατικά άρρωστων βρεφών που βρίσκονταν στις θερμοκοιτίδες. Οι τεράστιες ελλείψεις σε θερμοκοιτίδες και νοσοκομειακό εξοπλισμό γενικότερα, σε συνδυασμό με τη βαθιά επιθυμία για ζωή εκεί που η τεχνολογία είναι απούσα, οδήγησε πριν από 45 σχεδόν χρόνια στη σταδιακή ανάπτυξη αυτής της ζωτικής για τα βρέφη τεχνικής.

Όταν τα αποτελέσματα από την εφαρμογή της μεθόδου δημοσιεύτηκαν το 1983, προσέλκυσαν αμέσως τη διεθνή προσοχή και προωθήθηκαν ευρέως από τη UNICEF. Αρχικά, υπήρχαν ανησυχίες σχετικά με την αξιοπιστία της πρακτικής, λόγω του τρόπου με τον οποίο καταγράφονταν τα στοιχεία θνησιμότητας, ωστόσο μία παγκόσμια μεταγενέστερη έρευνα υποστήριξε σθεναρά αυτά τα στοιχεία.

Φροντίδα καγκουρό: Οφέλη στη σύγχρονη εποχή

Καθώς το kangaroo care συνεχίζει μέχρι σήμερα να υιοθετείται από διάφορες χώρες σε όλο τον κόσμο, τα οφέλη του έχουν γίνει περισσότερο γνωστά. Η Joy Lawn έχει προχωρήσει σε μια σειρά από δοκιμές που έχουν φανερώσει σημαντικές βελτιώσεις όχι μόνο όσον αφορά στα ποσοστά θνησιμότητας αλλά και στην πιθανότητα να εκδηλώσουν τα πρόωρα μωρά κάποια ασθένεια καθώς θα μεγαλώνουν.

Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι πολλά. Χάρη στο KMC το βρέφος δεν χρειάζεται να καταναλώσει τη δική του ενέργεια και τις δικές του θερμίδες για να παραμείνει ζεστό, αλλά αξιοποιεί αυτές τις θερμίδες για να πάρει βάρος. Ταυτόχρονα, η εγγύτητα επιτρέπει στη μητέρα να καταλάβει αν το μωρό αναπνέει φυσιολογικά. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα της τεχνικής απαιτεί τη δέσμευση των μαμάδων, καθώς τα λιποβαρή μωρά χρειάζονται συνεχή επαφή για τουλάχιστον 18 ώρες την ημέρα. 

Επιπλέον, η στενή επαφή των βρεφών με τη μητέρα μειώνει τις λοιμώξεις που μπορεί να κολλήσει το βρέφος στα νοσοκομεία και βελτιώνει την ανάπτυξή τους, τη λειτουργία του εγκεφάλου, αλλά και τη διαδικασία του θηλασμού – αρκετά πρόωρα βρέφη δυσκολεύονται να θηλάσουν στην αρχή, κυρίως επειδή δεν έχουν αναπτύξει ακόμη το αντανακλαστικό του θηλασμού ή την ικανότητα να συντονίζουν την αναπνοή και την κατάποση. Χάρη στο kangaroo care, πρόωρα βρέφη καταφέρουν να ξεκινήσουν το θηλασμό νωρίτερα – έως και 2,6 ημέρες, από εκείνα που φροντίζονται σε θερμοκοιτίδες ή μηχανικά θερμαντικά σώματα βρεφών, σύμφωνα με μια μελέτη.

Κάτι το οποίο έχει κάνει ιδιαίτερα ελκυστική την πρακτική και στις ανεπτυγμένες χώρες είναι η αίσθηση ενδυνάμωσης που προσφέρει στις μητέρες καθώς μπορούν να συμμετέχουν στη βελτίωση της υγείας του πρόωρου μωρού τους σε σύγκριση με τη φροντίδα που τους παρέχεται στη θερμοκοιτίδα. Η μέθοδος έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τον δεσμό μεταξύ μητέρας και μωρού, καθώς αποτρέπει τον χωρισμό των γυναικών από τα νεογέννητά τους τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό, πράγμα το οποίο συμβαίνει όταν τοποθετούνται σε θερμοκοιτίδα.

Τα μωρά που λαμβάνουν τη φροντίδα καγκουρό, έχει αποδειχθεί πως συχνά κλαίνε λιγότερο και κοιμούνται πιο ήρεμα, όπως έχουν δείξει ορισμένες μελέτες μικρής κλίμακας. Η προσέγγιση έχει επίσης συνδεθεί με την ανάπτυξη του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της εστίασης και της κίνησης. Μια μελέτη έχει μάλιστα δείξει ότι η αίσθηση του καρδιακού παλμού της μητέρας βοηθά στο συγχρονισμό της αναπνοής του βρέφους.

«Πράσινο φως» στην εφαρμογή του KMC από τον Π.Ο.Υ.

Παρά τα στοιχεία που υποστήριζαν τα οφέλη του KMC, η εφαρμογή της μεθόδου στον δυτικό κόσμο είχε υπάρξει αποσπασματική τις προηγούμενες δεκαετίες. Χαρακτηριστικά, λιγότερο από το 50% των πρόωρων νεογνών είχαν λάβει αυτή τη μορφή φροντίδας σε νοσοκομεία των ΗΠΑ, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που συλλέχθηκαν από ερευνητές το 2002. Τα τελευταία χρόνια όμως, τα πράγματα αλλάζουν. Οι κυβερνήσεις που φαίνεται να επενδύουν περισσότερο στο kangaroo care είναι οι σκανδιναβικές, ενώ σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική η τεχνική έχει αρχίσει να αποτελεί πρότυπο για τα μωρά που έρχονται πρόωρα και λιποβαρή στον κόσμο.

Τα οφέλη της μεθόδου έχουν επικυρωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος στις 16 Μαΐου του 2023 πρόκειται να δημοσιεύσει ένα παγκόσμιο έγγραφο θέσης και υλοποίησης στρατηγικής του KMC για τους υπεύθυνους χάραξης της πολιτικής υγείας, την ευρύτερη κοινότητα της δημόσιας υγείας και τους διαχειριστές προγραμμάτων, μετά την δημοσιοποίηση νέων κατευθυντήριων γραμμών για τη φροντίδα των πρόωρων ή λιποβαρών νεογνών το 2022. Στόχος του, η εξάπλωση της τεχνικής στον δυτικό κόσμο.

Αυτές οι οδηγίες συνιστούν το KMC ως το βασικό πρότυπο φροντίδας – ξεκινώντας αμέσως μετά τη γέννηση – για τα μωρά που γεννιούνται πρόωρα (πριν από τις 37 εβδομάδες) ή λιποβαρή (κάτω από 2,5 κιλά), εκτός από εκείνα που χρειάζονται αναπνευστική υποστήριξη, μηχανικό αερισμό ή έχουν υποστεί σοκ. Τα βρέφη θα πρέπει να διατηρούνται σε επαφή «δέρμα με δέρμα» με τη μητέρα τους αντί να τοποθετούνται σε θερμοκοιτίδα αμέσως μετά τη γέννησή τους, ώστε να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσής τους, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Προηγουμένως, οι συστάσεις ζητούσαν να σταθεροποιηθεί πρώτα η κατάστασή τους σε θερμοκοιτίδα αμέσως μετά τη γέννηση, κάτι που σύμφωνα με τον ΠΟΥ συνήθως χρειαζόταν 3-7 ημέρες.

Αυξημένη η ανάγκη της φροντίδας καγκουρό στη δυτική Αφρική. Η περίπτωση της Νιγηρίας

Στη Νιγηρία, περίπου 660 νεογνά πεθαίνουν καθημερινά εξαιτίας της πρόωρης γέννησής τους, με τη χώρα να αντιπροσωπεύει το 31% του συνόλου των θανάτων νεογνών σε όλη την Αφρική. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη οικονομία της ηπείρου, οι λιγοστές επενδύσεις σε υποδομές υγείας που συνεπάγονται τεράστιες ελλείψεις σε θερμοκοιτίδες, σε συνδυασμό με την περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες μητρότητας σε ορισμένες περιοχές και κυρίως στις αγροτικές, ευθύνονται για την δραματικά υψηλή νεογνική θνησιμότητα στη χώρα – που είναι και από τις υψηλότερες στον κόσμο. 

 Η Joy Lawn έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία ερευνώντας τα οφέλη αυτής της προσέγγισης στην Αφρική. Η έρευνά της δείχνει ότι η φροντίδα καγκουρό μπορεί να αποβεί σωτήρια για τα πρόωρα μωρά που γεννιούνται σε αγροτικές και δυσπρόσιτες κοινότητες όπου η πρόσβαση σε θερμοκοιτίδες είναι περιορισμένη. Ακόμα όμως και σε περιοχές όπου υπάρχουν θερμοκοιτίδες και κέντρα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε κοντινή απόσταση, η διακοπτόμενη παροχή ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί μπλοκάρει τη λειτουργία του αναγκαίου εξοπλισμού.

Πραγματοποιώντας μια δοκιμή σε νοσοκομεία της Γκάμπια για να δει αν τα πρόωρα μωρά που έρχονται αντιμέτωπα με ήπιας έως μέτριας μορφής δυσκολίες επωφελούνται από τη φροντίδα καγκουρό, η Joy Lawn εξέτασε πρόωρα βρέφη σε σταθεροποιημένη κατάσταση που ζυγίζουν λιγότερο από 2 κιλά, φανερώνοντας πως η πρακτική μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα κατά 36-51%. 

Η φροντίδα καγκουρό γίνεται σημαντικό εργαλείο και σε πολυσύχναστα νοσοκομεία της πόλης, σύμφωνα με την Linda Ethel Nsahtime-Akondeng, υπεύθυνη υγείας για το Τμήμα Υγείας Μητέρων Νεογέννητων και Παιδιών της Unicef ​​της Νιγηρίας. Σύμφωνα με την ίδια, η μέθοδος αποδεικνύεται σωτήρια για μια χώρα με τον τρίτο υψηλότερο αριθμό πρόωρων γεννήσεων στον κόσμο μετά την Ινδία και την Κίνα. Εκτιμάται ότι 803.000 παιδιά γεννιούνται πρόωρα στη Νιγηρία κάθε χρόνο, αριθμός που ασκεί τεράστια πίεση στην υγειονομική περίθαλψη.

Στη βορειοδυτική πολιτεία Kebbi της Νιγηρίας, η Unicef ​​συνεργάζεται με μαίες για να τις βοηθήσει να διδάξουν στις μητέρες και στις παραδοσιακές «συνοδούς τοκετού» την προσέγγιση KMC. Η ομάδα της προσφέρει μαθήματα στις μητέρες για το πώς να εφαρμόζουν τη φροντίδα καγκουρό μόνες τους, αλλά και με τη βοήθεια μελών της οικογένειας. Τους δείχνουν πώς να στερεώνουν το μωρό με κομμάτια λινού υφάσματος πάνω στο σώμα της μητέρας του και προσφέρουν συμβουλές για το πώς να το κρατούν καθαρό. 

Το να πειστούν όμως οι παραδοσιακές συνοδοί να ενστερνιστούν τη μέθοδο, συνεπάγεται την υπέρβαση πολλών μακροχρόνιων και βαθιά ριζωμένων πεποιθήσεων. Στη Νιγηρία δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν πως αν πεθάνει μια μητέρα ή ένα παιδί, ευθύνεται μόνο ο θεός γι’ αυτό. Επικρατεί επίσης μια νοοτροπία σε πολλές κοινότητες, βάσει της οποίας οι γυναίκες πρέπει να αποφεύγουν να πηγαίνουν στο νοσοκομείο ως σύμβολο της δύναμης και του κύρους τους. Παρά τις σοβαρές και επικίνδυνες αυτές προκλήσεις, οι γιατροί διαπιστώνουν τα τελευταία χρόνια ότι οι περισσότερες γυναίκες είναι πρόθυμες να δοκιμάσουν την τεχνική.