Με την «Σπουδή στο μαύρο» ο Χοσέ Κάρλος Σομόθα δημιουργεί ένα κλειστοφοβικό θέατρο δράσης

Η απρόσμενη σαγήνη του μυστηρίου με την παρεπόμενη γοητεία της, πάντοτε απασχολούσε την διανόηση η οποία πάσχιζε να την κατανοήσει, να ερμηνεύσει τα ψυχολογικά της αίτια, να την ερμηνεύσει ως προς τις -ουκ ολίγες- παραμέτρους της.

 Ο Τόμας ντε Κουίνσι έγραψε, το 1827, ένα οξυδερκές δοκίμιο με τον εντυπωσιακό τίτλο «Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών». Εδώ, ο Άγγλος συγγραφέας αναπτύσσει παραστατικά την ιδέα ότι ο φόνος μπορεί να εξεταστεί από την αισθητική άποψη και μάλιστα σύμφωνα με εκείνους τους κανόνες που διέπουν ένα έργο τέχνης! Πόσο μάλλον όταν κάθε φορά η επιτυχία του εγχειρήματος οφείλεται σε ένα προσεκτικά δομημένο σχέδιο δράσης, με τη δολοφονία να έπεται ως συνέπεια ιδιαίτερα λεπτών χειρισμών.

 Αυτή την διαχρονική και -εν μέρει- ενοχική γοητεία της εγκληματικής πράξης δεν θα αργούσε να την αξιοποιήσει και η λογοτεχνία. Και εκείνος που πρώτος απέδειξε συστηματικά ότι μια αστυνομική ιστορία που περιγράφει μία κλοπή ή ένα φόνο, μπορεί να είναι και ένα λογοτεχνικό έργο αξιώσεων ήταν ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (1859 – 1930).

 Ο Ντόιλ επέβαλε με το έργο του τον αρχετυπικό ιχνηλάτη του εγκλήματος, το θρυλικό Σέρλοκ Χολμς, ο οποίος μαζί με τον πιστό συνεργάτη του δόκτορα Γουάτσον θα εμπλακούν σε πολυάριθμες ιστορίες μυστηρίου και θα βρεθούν -κατ’ επανάληψη- στο κέντρο ενός ακραίου φονικού παιχνιδιού, με φόντο πάντοτε την ομιχλώδη ατμόσφαιρα του Λονδίνου της βικτωριανής Αγγλίας που το αμυδρό φως του γκαζιού, μόλις και κατάφερνε να τη χρωματίζει.

Το πρώτο έργο που καθιέρωσε τον ανεπανάληπτο ντετέκτιβ είναι η «Σπουδή σε κόκκινο» (1887), ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει υποδειγματικά την εξιχνίαση ενός φόνου με την παρουσίαση του χαρακτήρα, της ζωής και του τρόπου σκέψης του πρωταγωνιστή. Είναι ένα έργο-σταθμός στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά και μία ανατριχιαστική υπόθεση έρωτα και εκδίκησης την οποία ο ιδιόρρυθμος διώκτης του εγκλήματος -μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Γουάτσον- αρχίζει να ξεδιαλύνει, εντυπωσιάζοντας εξαρχής με τις απίστευτες μεθόδους της έρευνάς του. Και αυτό έμελλε να συνεχιστεί επί μακρόν, μέσα από κλασικά, πια, μυθιστορήματα -όπως «Το σημάδι των τεσσάρων» και το «Σκυλί του Μπάσκερβιλ».

Εάν υπάρχει κάτι που ακόμη και σήμερα προκαλεί το ενδιαφέρον σε σχέση με το δαιμόνιο ντετέκτιβ και τις μεθόδους του, είναι η αποθέωση της εξειδίκευσης: ο Χολμς είναι ο πλέον ειδικός στη δίωξη της εγκληματικής συμπεριφοράς, ο οποίος συγκεντρώνει στο μυαλό του μόνο τις γνώσεις που πιστεύει ότι θα του φανούν χρήσιμες στο επάγγελμά του. Ακολούθως, ο Χολμς αγνοεί βασικά πράγματα: δεν ασχολείται καθόλου με τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την αστρονομία, αλλά στον τομέα της βοτανολογίας –για παράδειγμα- γνωρίζει αρκετές λεπτομέρειες, ενώ ξέρει να ξεχωρίσει με ευκολία τα δηλητήρια.

Αλλά η πιο σημαντική, ίσως, συνεισφορά του Σέρλοκ Χολμς είναι ότι υπογράμμισε -με έναν τρόπο εμφατικό- τη σημασία της λογικής, σε μια εποχή όπου αυτή κάθε άλλο παρά ήταν αυτονόητη – όπως, δηλαδή, συμβαίνει και τώρα! Η περίφημη εμμονή του στην επαγωγική μέθοδο, στην παρατήρηση, στη διασταύρωση των στοιχείων, επανέφερε στο προσκήνιο την ανάγκη προσκόλλησης στη λογική και όχι στις κάθε λογής προκαταλήψεις. «Όταν έχεις αποκλείσει το αδύνατο, αυτό που μένει, όσο απίθανο και αν φαίνεται, είναι η αλήθεια», συνήθιζε να λέει ο διάσημος ντετέκτιβ.

Σε κάθε περίπτωση, ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ πρωτοτύπησε στην προσπάθειά του να τονίσει μέσα από τις πτυχές των αινιγματικών ιστοριών του, τις κοινωνικές παραμέτρους τους. Πράγματι, ενόσω ο Χολμς βρίσκεται αντιμέτωπος με δυσεπίλυτους γρίφους, κινείται σε ένα απολύτως αληθοφανές περιβάλλον, την κοινωνία της εποχής του. Και, βέβαια, δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι ο Σέρλοκ Χολμς ταυτίστηκε με μια ολόκληρη εποχή: Ο ήρωας του Κόναν Ντόιλ με τις ιστορίες του εξέφραζε την ακμή και την αυτοπεποίθηση της Μεγάλης Βρετανίας, όταν ο πλούτος της αποικιοκρατίας συνοδευόταν από την εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, στα χρόνια της βικτωριανής εποχής.

Είναι η εποχή που ο Δαρβίνος παρουσιάζει τη θεωρία της εξέλιξης, ενώ η χημική βιομηχανία εξελίσσεται με τρομακτικούς ρυθμούς. Ο Ντόιλ προικίζει τον ήρωά του με το απόσταγμα της νέας γνώσης η οποία γίνεται διαθέσιμη στην ανθρωπότητα, αλλά και στην αστυνομία.

Από τότε, ο Σέρλοκ Χολμς με τις ιδιοτροπίες, τις ιδιαιτερότητες και την αδιάσειστη λογική που διέθεται με τους ακτινωτούς συνειρμούς και την επαγωγική ιδιότητα που ήταν ικανή να οδηγήσει στα πλέον απρόσμενα συμπεράσματα, δεν έπαψε ποτέ να εμπνέει. 

Όσο για τη γοητεία του εγκλήματος, θα εξακολουθούσε να αποτυπώνεται ποικιλοτρόπως στη λογοτεχνία, μέσα από νέα ευφάνταστα έργα στην ιδιότυπη παράδοση του κυρίου Χολμς. Μία τέτοια περίπτωση είναι το «Σπουδή στο μαύρο – Η “προϊστορία” του Σέρλοκ Χολμς» του Χοσέ Κάρλος Σομόθα.

Η νοσοκόμα Ανν ΜακΚάρεϋ, απογοητευμένη από τη ζωή στο Λονδίνο του 19ου αιώνα, δέχεται να αναλάβει τη φροντίδα ενός ασθενούς σε μια ιδιωτική ψυχιατρική κλινική στο Σάουθσι, την παράκτια πόλη του Πόρτσμουθ. Για κάποια με τα δικά της προσόντα, η δουλειά δεν μπορεί παρά να είναι πανεύκολη. Αλλά, αυτό που βρίσκει σίγουρα δεν είναι εκείνο που περίμενε: Ο «κύριος Χ», ασθενής, όπως τον αποκαλούν όλοι, αφού κανείς δε φαίνεται να γνωρίζει το όνομά του, διαθέτει ένα σπάνιο προσόν: να αναλύει τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες και να ανακαλύπτει τα πιο κρυφά μυστικά όσων τον περιστοιχίζουν.

Σε αυτό το σκηνικό έρχεται να προστεθεί ένας νεαρός γιατρός ονόματι Άρθουρ Κόναν Ντόυλ. Μόνο η Ανν και ο δόκτορ Ντόυλ μοιάζουν ικανοί να αποκωδικοποιήσουν τους γρίφους του αινιγματικού κυρίου Χ. Παράλληλα, μία σειρά από δολοφονίες αρχίζουν να συνταράζουν το Πόρτσμουθ με τα προκλητικά για την εποχή εκείνη θεατρικά έργα και το υπόγειο δίκτυο παράνομων θεάτρων!

Από το απλούστερο στοιχείο ως το πιο σύνθετο, οι γριφώδεις δολοφονίες μένει να εξιχνιαστούν, με ενδιάμεσους σταθμούς αδιόρατες λεπτομέρειες που μόνο ένας ιδιοφυής και εμμονικός ντετέκτιβ θα μπορούσε να παρατηρήσει, να συνδυάσει και να συνδέσει μεταξύ τους.

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Σομόθα δημιουργεί ένα συναρπαστικό θέατρο δράσης, εφάμιλλο του Κόναν Ντόιλ, όπου η αμείλικτη γεωμετρία του εγκλήματος ανοίγεται για να εγκλωβίσει τον αναγνώστη σε μια κλειστοφοβική και φαινομενικά αναπόδραστη αλληλουχία γεγονότων.

Ένα αριστοτεχνικό νουάρ μυθιστόρημα εποχής που στοιχειοθετεί προσεκτικά και ευρηματικά, μέσα από μια καθηλωτική αληθοφάνεια, την πιθανή προϊστορία του Σέρλοκ Χολμς. Και όλα αυτά, με την τέχνη του σασπένς να αποθεώνεται και την τελική λύση του μυστηρίου, να ακολουθεί τις πλέον απρόσμενες, παράδοξες και σκοτεινές διαδρομές…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο μυστηριώδης εξωγήινος Τόμας Τζερόμ Νιούτον πέφτει στη Γη σε μια αποστολή να σώσει τον ρημαγμένο από την ξηρασία πλανήτη του. Αποφασισμένος να βρει έναν τρόπο να μεταφέρει νερό πίσω στον ετοιμοθάνατο κόσμο του, ο Νιούτον αρχίζει να πουλάει πατέντες για προηγμένη τεχνολογία, αλλά η επιτυχία του σύντομα τον κάνει στόχο τόσο της κυβέρνησης όσο και μιας μοχθηρής αντίπαλης εταιρείας. Καθώς η αποστολή του καταλήγει να διαρκεί χρόνια, ο Νιούτον συνειδητοποιεί πως ενδίδει στις υπερβολές του κόσμου μας και επιζητά απελπισμένα να επιστρέψει στην οικογένειά του. Αυτή εδώ είναι η επίσημη διασκευή σε graphic novel της διάσημης ταινίας επιστημονικής φαντασίας του 1976 σε σκηνοθεσία Νίκολας Ρεγκ με πρωταγωνιστή τον Ντέιβιντ Μπάουι. Περιλαμβάνει μία ανάλυση της ταινίας, μαζί με αδημοσίευτες μέχρι τώρα φωτογραφίες από τα γυρίσματα.

Βερολίνο, 1895. Ένας Έλληνας φοιτητής μαγεύεται από μια νεαρή ηθοποιό. Παρασύρονται σε μια σχέση πάθους με εντελώς απρόσμενη κατάληξη. Διανύοντας μια δραματική περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας, θα ζήσουν ριζικά διαφορετικές ζωές. Σε πείσμα της κοινωνίας, της γεωγραφίας και του χρόνου, η σχέση τους θα κρατήσει μια ζωή.
Ακροβατώντας μεταξύ μαρτυρίας και μυθοπλασίας το «Δεν ήταν μέθη» είναι μια ανατομία του πόθου που μεταλλάσσεται και συνάμα η αποτύπωση της ωρίμανσης ενός Έλληνα και Ευρωπαίου πολιτικού.
Μέσα από τα γράμματα της Ελένης Ντάνενμπεργκ και την αφήγηση του Αλέξανδρου Διομήδη αναδύεται πρωτίστως η ιστορία δυο νέων ανθρώπων. Ταυτόχρονα οι διαδοχικές ελληνικές κρίσεις, η κοινωνική πόλωση αλλά και η αντίδραση στην πατριαρχία βρίσκουν την αντανάκλασή τους σ’ αυτό το πρώτο, φιλόδοξο μυθιστόρημα της Μαρίνας Πετσάλη.

Όταν ο Γιούχαν και η Άνα καταφεύγουν σ’ ένα απόμερο ξενοδοχείο στη σουηδική επαρχία για ένα ρομαντικό Σαββατοκύριακο, δεν ξέρουν πως η ζωή τους πρόκειται να αλλάξει για πάντα. Ο Γιούχαν έχει χωρίσει μόλις με τη σύζυγό του για χάρη της Άνα και είναι έτοιμος να το γιορτάσει. Η Άνα, από την άλλη, έχει αποφασίσει πως αυτή θα είναι η τελευταία τους συνάντηση ̶ η οικογένειά της είναι πολύ πιο σημαντική από την προσωπική της ευτυχία. Τίποτε από αυτά που ακολουθούν δεν ήταν στα σχέδιά τους. Ένα τραγικό λάθος τούς οδηγεί σε μια μοιραία απόφαση και από κείνη τη στιγμή βρίσκονται σ’ ένα εφιαλτικό μονοπάτι… προς την Κόλαση. Ο Σουηδός συγγραφέας Κλας Έκμαν στήνει ένα σφριγηλό και εθιστικό ψυχολογικό θρίλερ, στο οποίο πρωταγωνιστούν συνηθισμένοι άνθρωποι οι οποίοι καλούνται να αντιμετωπίσουν εξαιρετικά ασυνήθιστες καταστάσεις.

Το «Τέλος του δρόμου», πρωτοδημοσιεύτηκε το 1957 σε 52 συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολις», με πέντε εικόνες του Μ. Γάλλια. Είναι η απεγνωσμένη ιστορία έρωτα ενός μοναχικού ώριμου γοητευτικού άνδρα και μιας εκπάγλου καλλονής νεαρής γυναίκας, με πράσινα μάτια και πεταχτά μήλα, που είναι το αντικείμενο του πόθου πολλών ανδρών -καλλιτεχνών, κοσμικών και πλουσίων- και έχει ξοδέψει το σώμα της και την ψυχή της με κάθε είδους εραστές. Η ιστορία διαδραματίζεται στην Εκάλη, σε πλούσια αθηναϊκά σπίτια, σε γκαλερί τέχνης, στα στέκια των «μοντέρνων ποιητών» και καλλιτεχνών του κέντρου της πόλης, στου Λουμίδη, στου Zonar’s, στο Μπραζίλ, στα κοσμικά Αστέρια της Γλυφάδας, αλλά και στις καλοκαιρινές διακοπές της κοσμικής και κοσμοπολίτικης Μυκόνου. Ο Μαρής, συχνά καυστικός και διακριτικά επικριτικός, στήνει σε αυτό το μυθιστόρημά του ένα θαυμάσιο σκηνικό και μας παρουσιάζει το πορτραίτο της αστικής Αθήνας του 1957.