Ανάμεσα στους δεκάδες νεκρούς που άφησε πίσω της η σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη, εκτός από τους επιβάτες έχασαν τη ζωή τους και 12 εργαζόμενοι στο τρένο, γεγονός που προσδίδει στο πολύνεκρο δυστύχημα και τη διάσταση του εργατικού δυστυχήματος, που ανοίγει και τη συζήτηση για τα εργατικά ατυχήματα στη χώρα μας. Μαζί με τους 57 συνολικά νεκρούς που έχουν στοιχειώσει τη συλλογική μνήμη στη χώρα μας, οργή προκαλεί το ότι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι προειδοποιούσαν επανειλημμένα με ανακοινώσεις και εξώδικες διαμαρτυρίες προς τους εμπλεκόμενους για την έλλειψη ασφάλειας στα τρένα και την εγκληματικά παραμελημένη κατάσταση του ελληνικού σιδηροδρόμου. Αποκορύφωμα της αγωνίας τους, υπήρξε η προειδοποίηση της ΔΕΣΚ-Σ στις 7 Φεβρουαρίου, που έλεγε: «Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται, για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις». Αγνοώντας τις παρεμβάσεις τους, ο ΟΣΕ απαντούσε στους εργαζόμενους με εξώδικα, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να χάσουν τη ζωή τους άνθρωποι για να ακουστούν οι φωνές όσων προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια.
Όσα διαδραματίστηκαν στα Τέμπη, έρχονται να διευρύνουν τον διάλογο για τα εργατικά ατυχήματα και τα επαγγελματικά δυστυχήματα στη χώρα. Παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία παρέχει πλέον όλα τα απαραίτητα εργαλεία που θα μπορούσαν να προστατέψουν τους εργαζόμενους από την έκθεση σε κινδύνους – τόσο σε ιδιωτικούς τομείς όσο και στο Δημόσιο – οι συνθήκες ασφάλειας και υγείας στην εργασία εξακολουθούν να αγνοούνται. Το αιματηρό συμβάν στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας, αποκάλυψε πως ακόμη και το Δημόσιο ως εργοδότης δεν επενδύει στο ζωτικής σημασίας θέμα της υγείας και ασφάλειας στην εργασία, με τα κέρδη να τίθενται πάνω από την ασφάλεια των ανθρώπων και τους εργαζόμενους να απασχολούνται σε επικίνδυνες συνθήκες.
Ανατρέχοντας στα στατιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τα εργατικά ατυχήματα, τα πιο πρόσφατα αφορούν το 2020 (χρονιά με lockdown λόγω του covid-19) και καταγράφουν 3.963 εργατικά ατυχήματα έναντι 5.107 το 2019. Οι θάνατοι ανήλθαν σε 41 το 2020, έναντι 51 το 2019. Από τα 3.963 ατυχήματα, τα περισσότερα (1.093 ατυχήματα, 27,6%) σημειώθηκαν στους κλάδους Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου, Επισκευής Μηχανοκίνητων Οχημάτων. Αντίστοιχα, τα περισσότερα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα συνέβησαν στον κλάδο των Κατασκευών (10 ατυχήματα, 24,4%).
Τα στοιχεία του ΣΕΠΕ ωστόσο για το 2020 είναι διαφορετικά από εκείνα της ΕΛΣΤΑΤ, καθώς το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας διερεύνησε το 2020 6.610 ατυχήματα (δηλαδή διπλάσιο αριθμό ατυχημάτων από την ΕΛΣΤΑΤ), εκ των οποίων το 1% αφορούσε θανατηφόρα δυστυχήματα και το 14,6% σοβαρά ατυχήματα. Ακόμη, στη δική της καταγραφή για τα εργατικά δυστυχήματα του 2022, την πρώτη μεταπανδημική χρονιά, η Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζομένων Τεχνικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΟΣΕΤΕΕ) κατέγραψε 104 νεκρούς σε εργατικά δυστυχήματα, όταν το 2019 ήταν 51 και το 2020 ήταν 41. Ανάμεσα στα θύματα του 2022, υπήρξαν εργαζόμενοι στο ντελίβερι, στην αποκομιδή των απορριμμάτων, εργάτες σε εργοστάσια, σε λατομεία, σε αγροτικές εργασίες κ.α.
Με αφορμή τη δραματική αύξηση των εργατικών δυστυχημάτων τους τελευταίους μήνες στη χώρα, ο δρ. Ανδρέας Στοϊμενίδης, Γραμματέας Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας της ΓΣΕΕ και πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συλλόγων Εργαζομένων Τεχνικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΟΣΕΤΕΕ) και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (EU-OSHA), εξηγεί στην Popaganda τις κυριότερες αιτίες των ατυχημάτων, καταγγέλλοντας την τεράστια έλλειψη σε ελεγκτικούς μηχανισμούς στη χώρα.
«Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη είναι η κορυφή μιας πυραμίδας, στη βάση της οποίας βρίσκεται μια σειρά δεκάδων επικίνδυνων παραγόντων»
Σχολιάζοντας αρχικά όσα συνέβησαν στο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, το οποίο εμπεριέχει και το εργατικό, ο κ. Στοϊμενίδης αναφέρει πως «είναι η κορυφή μιας πυραμίδας, στη βάση της οποίας βρίσκεται μια σειρά δεκάδων επικίνδυνων παραγόντων, τους οποίους οι εργαζόμενοι στον ΟΣΕ είχαν αναφέρει με ακρίβεια όλο το προηγούμενο διάστημα, και τους οποίους αναφέρουμε κι εμείς στα θέματα υγείας και ασφάλειας. Στο ενδιάμεσο της πυραμίδας, είναι πιθανά ατυχήματα τα οποία αποτρέπονται τελευταία στιγμή ή ατυχήματα τα οποία καταλήγουν χωρίς θύματα, και στην κορυφή όλων αυτών των παραγόντων, αν δεν πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα ώστε να εξαλείψουμε τους επικίνδυνους παράγοντες και να σταματήσουμε τα εργατικά ατυχήματα, φτάνουμε στο δυστύχημα το οποίο μπορεί να είναι ένα εργατικό δυστύχημα σε έναν μικρό χώρο εργασίας, μέχρι ένα μεγάλο σιδηροδρομικό δυστύχημα, με μεγάλο αριθμό νεκρών».
«Μιλάμε για ραγδαία επιδείνωση των εργατικών ατυχημάτων. Η ευθύνη ξεκινάει από πολύ ψηλά και έχει να κάνει με την πολιτική προτεραιότητα που βάζει η κυβέρνηση και η Πολιτεία»
Συμπεριλαμβανομένων των 12 εργαζομένων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος, τα θύματα εργατικών ατυχημάτων στο σύνολό τους για το 2023 είναι ήδη 47, ενώ ολόκληρο το 2020 ήταν 41. Όπως επισημαίνει ο ίδιος για τις κυβερνητικές και πολιτειακές ευθύνες, «Μιλάμε για ραγδαία επιδείνωση των εργατικών ατυχημάτων και των απωλειών ζωής, για μία ανθρωποθυσία στους χώρους εργασίας. Εμείς πιστεύουμε πως η ευθύνη ξεκινάει από πολύ ψηλά και έχει να κάνει με την πολιτική προτεραιότητα που βάζει η κυβέρνηση και η Πολιτεία στα θέματα προστασίας, ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας. Αυτό το ζήτημα δεν έχει αξιολογηθεί ως σημαντικό και γι’ αυτό δεν έχουν ληφθεί οι ανάλογες πρωτοβουλίες. Επίσης, δεν υπάρχει στη χώρα μας αναπτυγμένος τριμερής διάλογος, καθώς σε ευρωπαϊκό επίπεδο αυτά τα ζητήματα αντιμετωπίζονται με βαθύ, μακρύ διάλογο και ομοφωνία, μεταξύ των οργανώσεων των εργαζομένων (των συνδικάτων), των εργοδοτικών οργανώσεων και της κυβερνητικής πλευράς. Εδώ ο διάλογος, στο πλαίσιο του Συμβουλίου για την Εργασία και Ασφάλεια στην Εργασία, είναι υποτυπώδης και τυπικός».
Μία ακόμη βασική αιτία πρόκλησης εργατικών ατυχημάτων, συνδέεται με το ανεξέλεγκτο άνοιγμα της αγοράς μετά την περίοδο των lockdowns. «Eνώ θεωρούσαμε πως σε συνδυασμό με τη βελτίωση της τεχνολογίας, θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε μία ύφεση, είχαμε την εντελώς αντίθετη εξέλιξη. Η αγορά άνοιξε με άγριους ρυθμούς, ενώ με το εργασιακό νομοσχέδιο του Ιουνίου του 2021, που συνέβαλε στην επιμήκυνση του ωραρίου των εργαζομένων και στις απαγορεύσεις στη συνδικαλιστική τους δράση, οδηγηθήκαμε σε μεγαλύτερη εντατικοποίηση που είχε καταστροφικά αποτελέσματα και στο ζήτημα της υγείας και της ασφάλειας. Είναι κομβικό παράλληλα ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Ενώ στην Ευρώπη έχει ψηφιστεί ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των Κοινωνικών Δικαιωμάτων και ο μέσος όρος κάλυψης στην Ευρώπη για τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα από συλλογικές συμβάσεις είναι 84,5%, στην Ελλάδα είναι μόλις 23,8%», καταγράφει ο κ. Στοϊμενίδης.
«Σε ευρωπαϊκό επίπεδο το ζήτημα της ασφάλειας αντιμετωπίζεται με βαθύ, μακρύ διάλογο και ομοφωνία μεταξύ των οργανώσεων των εργαζομένων, των εργοδοτικών οργανώσεων και της κυβερνητικής πλευράς. Στη χώρα μας ο τριμερής διάλογος είναι υποτυπώδης και τυπικός»
Συζητώντας για την ανάγκη της αποκατάστασης του εργατικού δικαίου στη χώρα, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία σχολιάζει: «Αν και όλες οι κυβερνήσεις μας λένε ότι τα μνημόνια έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, και κατά συνέπεια όλες οι μνημονιακές διατάξεις πρέπει να αρθούν, η μία αφορά στην αποκατάσταση του εργασιακού δικαίου, που δεν έχει γίνει στη χώρα μας. Όταν λοιπόν δεν υφίσταται η συλλογική σύμβαση εργασίας, όταν αποδυναμώνεις τον κοινωνικό διάλογο ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους – από τον υψηλότερο επίπεδο, το τριτοβάθμιο, όταν δεν έχεις κλαδικές και επιχειρησιακές συμβάσεις, τότε αποδυναμώνεται πάρα πολύ ο ρόλος των εκπροσωπήσεων των εργαζομένων σε όλα τα επίπεδα, και στο επίπεδο της βάσης της επιχείρησης, καθώς εκεί ο εργαζόμενος είναι αυτός που πάνω στη δουλειά του αντιλαμβάνεται τους κινδύνους και τα προβλήματα και απευθύνεται στον εργοδότη για να τα συζητήσουν».
Και προσθέτει ότι «όταν δεν υπάρχει μια ισορροπία, ώστε ο εργαζόμενος να απευθυνθεί στον εργοδότη και ο εργοδότης να τον ακούσει και να συνεργαστούν, αλλά υπάρχει ένα εργοδοτικό κλίμα σε όλα τα προβλήματα, καταλαβαίνουμε πως και τα ζητήματα που αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια αντί να επιλυθούν, επιτείνονται. Στην ΕΕ, τα τελευταία χρόνια η Συνομοσπονδία των Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ETUC) παραδέχεται ότι τα εργατικά ατυχήματα έχουν μειωθεί και πλέον ο επόμενος μεγάλος στόχος, που περιλαμβάνεται στον “Εκμηδενισμό των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών μέχρι το 2030”, είναι η αντιμετώπιση των επαγγελματικών ασθενειών. Εδώ κινούμαστε αντιδιαμετρικά και έχουμε ραγδαία αύξηση των εργατικών δυστυχημάτων».
«Η απόσπαση του ΣΕΠΕ από το Υπουργείο Υγείας είχε ως σκοπό την απέκδυση της πολιτικής ευθύνης για την αντιμετώπιση των εργατικών δυστυχημάτων»
Τον ρωτώ για το πώς η ανεξαρτητοποίηση του ΣΕΠΕ έχει επηρεάσει τη διαδικασία των ελέγχων στην εργασία. «Η απόσπασή του από το Υπουργείο Υγείας και η δημιουργία μιας ανεξάρτητης αρχής, είχε ως σκοπό την απέκδυση της πολιτικής ευθύνης για την αντιμετώπιση των εργατικών δυστυχημάτων. Δυστυχώς δικαιωνόμαστε (τουλάχιστον στον πρώτο χρόνο λειτουργίας της και αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για έναν νέο οργανισμό), και ελπίζουμε τα πράγματα να πάνε καλύτερα, ωστόσο δεν είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι».
Όπως τονίζει ακόμη ο κ. Στοϊμενίδης, «Έχουμε όμως και μια διαρκή υποβάθμιση στη δομή του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας. Χαρακτηριστικά, μέχρι το 2019 ήταν Γενική Γραμματεία, εν μία νυκτί υποβιβάστηκε σε Γενική Διεύθυνση και στη συνέχεια βλέπουμε ότι αποσπάστηκε ως ανεξάρτητη δομή. Εδώ θα πρέπει να γίνει από την αρχή ένας σχεδιασμός, ώστε επιτέλους να ηλεκτρονικοποιηθεί όλο το σύστημα των προληπτικών ελέγχων και να καταχωρούνται τα στοιχεία από τις εταιρίες και όχι από τους επιθεωρητές, ώστε να έχουν τον χρόνο να κάνουν τον έλεγχο, και τον ηλεκτρονικό, και τον επιτόπιο, γιατί η πρόληψη είναι αυτή που σώζει ζωές. Αυτό, συνδυαστικά με την έλλειψη των ηλεκτρονικών και οργανωτικών εργαλείων και την έλλειψη του στελεχιακού δυναμικού και της πολιτειακής βούλησης, αποτελεί ένα μείγμα που δεν βοηθάει καθόλου στην αντιμετώπιση του ζητήματος».
«Δεν έχουμε εξασφαλίσει τις αντίστοιχες διεθνείς συνθήκες για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία στον αγροτικό κλάδο»
Ένας κλάδος στον οποίο σημειώνονται πολυάριθμα εργατικά ατυχήματα χωρίς να δίνεται η αρμόζουσα βαρύτητα, είναι ο αγροτικός. «Είναι ένας κλάδος ο οποίος δεν καταγράφεται όσον αφορά στα εργατικά δυστυχήματα, καθώς έχουμε 1 με 2 νεκρούς τον μήνα από ανατροπές τρακτόρων, και είναι πολύ βολικό για την Πολιτεία να περνάει τους θανάτους αυτούς στα τροχαία δυστυχήματα και να μην τους αντιμετωπίζουμε. Εμείς έχουμε κρούσει το καμπανάκι του κινδύνου, έχουμε ζητήσει συνεργασία με όλους τους φορείς στον κλάδο της εργατικής οικονομίας. Επίσης δεν έχουμε εξασφαλίσει τις αντίστοιχες διεθνείς συνθήκες για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία στον αγροτικό κλάδο. Πέρα από τις ανατροπές τρακτόρων, έχουμε και μεγάλη έκθεση σε επαγγελματικές ασθένειες στον κλάδο, γιατί λόγω του κλίματος οι άνθρωποι εκτίθενται για μεγάλα διαστήματα κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες το καλοκαίρι, καθώς και στα φυτοφάρμακα, στη σκόνη κ.α. Αν λάβουμε υπόψη ότι οι εργάτες αυτοί είναι εποχιακοί, κατά άνω του 90% μετανάστες, τίθεται και το ζήτημα της δυσκολίας των μεταναστών να οργανωθούν σε σωματεία και να συλλογικοποιήσουν τα προβλήματά τους, οπότε είμαστε εντελώς “γυμνοί” σε αυτόν τον χώρο».
«Η Επιθεώρηση Μεταλλείων έχει μόλις 5 επιθεωρητές ΠΕ για χίλιες περίπου λατομικές μονάδες, και αυτό το γνωστοποιούμε για πρώτη φορά σ’ εσάς»
Σε σχέση με τα λατομεία και τα έργα του ΔΕΔΔΗΕ ως ένα ενιαίο «πακέτο», την ευθύνη του οποίου έχει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο Γραμματέας Υγείας και Ασφάλειας της ΓΣΕΕ εξηγεί ότι, «Στα λατομεία πρέπει να γίνει πολύ καλύτερη δουλειά στο κομμάτι της πρόληψης. Έχουμε πολλούς νεκρούς τελευταία – χαρακτηριστικά τον μηχανικό στη Φωκίδα – ενώ έχουμε αλλεπάλληλα περιστατικά στη Βόρεια Ελλάδα, στους νομούς Δράμας και Καβάλας. Να τονίσουμε εδώ πως η Επιθεώρηση Μεταλλείων, που είναι ο αντίστοιχος ΣΕΠΕ στο ΥΠΕΝ για τα λατομεία και τα μεταλλεία, έχει μόλις 5 επιθεωρητές ΠΕ σε όλη την Ελλάδα, για χίλιες περίπου λατομικές μονάδες, και αυτό το γνωστοποιούμε για πρώτη φορά σ’ εσάς. Έχουμε ζητήσει εδώ και έξι μήνες συνάντηση από τον κ. Σκρέκα για να αντιμετωπίσουμε αυτά τα θέματα, καθώς και εκείνα των ηλεκτροπληξιών και θανάτων που έχουμε στα έργα του ΔΕΔΔΗΕ – όπου οι εργολάβοι απασχολούν μη πιστοποιημένο προσωπικό, γεγονός το οποίο νομιμοποιήθηκε με νόμο της κυβέρνησης το προηγούμενο καλοκαίρι. Ο κ. Σκρέκας ανταποκρίθηκε, ωστόσο μετά το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, και τελικά θα τον δούμε αύριο (22/3) στις 18:00 στο Υπουργείο».
«Στην ΕΕ ο στόχος πλέον είναι η αντιμετώπιση των επαγγελματικών ασθενειών. Εδώ κινούμαστε αντιδιαμετρικά και έχουμε ραγδαία αύξηση των εργατικών δυστυχημάτων»
Φτάνοντας στο τέλος της συζήτησής μας, ρωτώ τον κ. Στοϊμενίδη για τους βασικούς στόχους του EU-OSHA, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του προέδρου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία. «Είναι μια ενδιάμεση δικαίωση σε σχέση με την αναγνώριση της δουλειάς που γίνεται στην Ελλάδα, αλλά και των πρωτοβουλιών που έχουν αρχίσει να αναλαμβάνονται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο στόχος είναι να συνεισφέρουμε ως ευρωπαϊκός οργανισμός στο όραμα του εκμηδενισμού των εργατικών ατυχημάτων μέχρι το 2030 στην ΕΕ, να παραχθεί το επιστημονικό και τεχνικό υλικό στα κρίσιμα νέα ζητήματα που ανακύπτουν, όπως είναι της ψηφιακής οικονομίας, της περιβαλλοντικής κρίσης και των νέων επιδημιών, και να προχωρήσουμε στα ζητήματα εκπαίδευσης όλων των συντελεστών της εργασίας, στα θέματα υγείας και ασφάλειας, ώστε σε όλη την Ευρώπη, σε κάθε θέση εργασίας, κάθε εργαζόμενος να είναι εκπαιδευμένος και πιστοποιημένος», καταλήγει.
Ο Ανδρέας Στοϊμενίδης είναι Διδάκτορας Διπλωματούχος Μηχανολόγος Μηχανικός με μεταπτυχιακές σπουδές στην σύνδεση της Βιώσιμης Ανάπτυξης με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την Προστασία Περιβάλλοντος καθώς επίσης και στην Εκπαίδευση Ενηλίκων. Έχει εργαστεί επί σειρά ετών ως Επιθεωρητής ΥΑΕ στην ΕΡΓΑ ΟΣΕ ΑΕ και είναι Εθνικός Αντιπρόσωπος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα θέματα αυτά. Από τον Φεβρουάριο του 2022 είναι Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας “Vision Zero” της Commission που αναπτύσσει την στρατηγική για τον εκμηδενισμό των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών στην Ευρώπη, ενώ τον περασμένο Ιανουάριο εξελέγη Πρόεδρος του Ευρωπαικού Οργανισμού για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία. Είναι μέλος της Διοίκησης της ΓΣΕΕ.
