Στα μικρά μπαλκόνια, στενά ως επί το πλείστων, δείγμα προφανώς μιας παλαιότερης αρχιτεκτονικής ανάγκης και του οικονομικού μοντέλου της αντιπαροχής, που στοιβάζονται απέναντι στα δικά μου, στον δικό μου ακάλυπτο, η ζωή κάθε μέρα ακολουθεί τον δικό της κανόνα. Πρωινό και απογευματινό καφέ, άπλωμα και τίναγμα σε σεντόνια και ρούχα -το χειμώνα θα προσθέσουμε χαλιά και κουβέρτες, πότισμα στις γλάστρες, μπλουζάκια, παντελόνια, κρεμασμένα σε δεκάδες μανταλάκια -θα στοιχημάτιζα πως βλέπω απέναντι τον Σταμάτη Κόκοτα σε μαύρο t-shirt και τηλέφωνα στα κρυφά -όταν δεν σε ακούνε οι δικοί σου αλλά σε απολαμβάνουν όλοι οι άλλοι.
Στο δικό μου ακάλυπτο αράζουν στα δέντρα του – έχει αρκετά, πολλά πουλιά, άγνωστου σε μένα είδους που τιτιβίζουν το πρωί, το μεσημέρι, το απόγευμα καμιά φορά ξεχνιούνται και συνεχίζουν και λίγο μέσα στην νύχτα.
Ειδικά τώρα το καλοκαίρι.
Κρυφός ακάλυπτος, Πλατεία Αμερικής
Τον πρώτο μήνα, ο ιπτάμενος γάτος Μάρκος μου έφερε ένα από αυτά για δώρο, τύπου καλωσόρισμα στο νέο σπίτι, τύπου ορίστε μπορείτε και εσείς να πάθετε ένα μίνι ή μάξιμουμ, όπως το θέλετε, εγκεφαλικό. Ευτυχώς για μένα, το πουλί και κυρίως για τον γάτο Μάρκο, το πετούμενο ήταν ζωντανό όση ώρα απολάμβανε την ξενάγηση μέσα από τα γατίσια δόντια και πέταξε μακριά και ανακουφισμένο όταν το απελευθέρωσα από αυτά.
Και ξαφνικά ένιωσα όπως στο χωριό.
Εκατό ογδόντα σπίτια έχω αλλάξει σε αυτή την πόλη και όλα έβλεπαν και δρόμο
Αν όχι μόνο δρόμο. Ρούφαγαν με βδελυγμία την πόλη, κατέγραφαν τους αστικούς της ήχους, χόρευαν στα beat των διπλανών bar, παθαίναν εμμονές, πνίγονταν στις νευρώσεις των απρόσκλητων ήχων. Για πρώτη φορά είμαι «εγκλωβισμένος» στην πίσω πλευρά. Για πρώτη φορά όμως νοιώθω και τόσο «προστατευμένος». Από αυτά που είχα συνηθίσει.
Αν ψάχνουμε το πράσινο που λείπει στην καρδιά της πόλης ας κάνουμε μια στάση εδώ. Ο ακάλυπτος αποτελεί το τμήμα του οικοπέδου που δεν χτίζεται, λόγω συντελεστή κάλυψης, και ο οποίος, βάσει του κάθε οικοδομικού κανονισμού, επιτρέπει λιγότερο ή περισσότερο ελεύθερο χώρο στο οικόπεδο. Δηλαδή όλοι, ιδιοκτήτες και ενοικιαστές της πολυκατοικίας έχουν δικαίωμα στο όνειρο. Ένα ζωτικό χώρο που θα τους φτάχνει τη διάθεση στην καρδιά του οικοδομικού τους τετραγώνου.
Στον ακάλυπτο ο ήχος συμβαδίζει με την εικόνα. Και ας διογκώνεται, μεγαλώνει, γκαζώνει, απότομα. Αυτό που ακούς, αυτό βλέπεις, αυτό παίρνεις. Τα πεντάχρονα που παίζουν με τα δεκάδες παιχνίδια τους, στο μισό του μισού τετραγωνικό που τους αναλογεί, στο γεμισμένο από γεράνια μπαλκόνι τους. Οι φοιτητές που γεμίζουν το τραπέζι με κρασιά και ξενυχτούν ψιθυρίζοντας για να μην προκαλούν. Οι μουσικές τα απογεύματα που ξεχύνονται μέσα από τα ανοιχτά παράθυρα. Ο βόμβος της τηλεόρασης. Οι γάτες. Πολλές γάτες που γαμπρίζουν, τσακώνονται, συνομιλούν και όχι δεν ενοχλούν κανένα.
Τυχαία εικόνα που έχω συναντήσει κάποιο πρωί: «κυρία του δευτέρου, διαγωνίως απέναντι δίπλα στο εγκαταλελειμμένο διώροφο, δένει με σκοινί, ένα σκεύος γεμάτο τροφή και το κατεβάζει. Τα μικρά της ανύπαντρης ασπρόμαυρης σουρτούκας, αδέσποτα που όλη τη μέρα ανταγωνίζονται σε στριγκλιές κάνουν break και ορμούν να χορτάσουν πείνα και καλοσύνη. Τα χαζεύει με τις ώρες. Και όταν αυτά τα σκατούλικα, αρχίζουν πάλι με γεμάτες τις κοιλιές, τα παιχνίδια και τις φωνές σαν μικροί ταραξίες, αυτή κάθεται στην καρέκλα της και αρχίζει πάλι το κέντημα».
Όσο γράφω αυτές τις λέξεις, το youtube-ικό ηχοδρόμιο, αυτό που βάζεις Royksopp, ξεχνιέσαι και μέσα από μια διεστραμμένη αντίληψη πραγμάτων, αυτό καταλήγει να παίζει Μαργαρίτα Ζορμπαλά, ακουμπά τη βελόνα του πάνω στον Ακάλυπτο Χώρο του 1984. Το παίρνω σαν κάτι βαθιά καρμικό και καθοδηγητικό. Σκέφτομαι αν θυμάμαι κάποιο άλλο τραγούδι με ακάλυπτους. Δεν θυμάμαι. Αναρωτιέμαι γιατί. Μπαίνω inbox και στέλνω μήνυμα στον πιο κατάλληλο άνθρωπο για να μου δώσει απαντήσεις. Ο στιχουρχός Γεράσιμος Ευαγγελάτος είναι εδώ και απαντά αμέσως (τέτοιος όμορφος άνθρωπος!)
«Το ελληνικά τραγούδια χωρίζονται σε δυο άτυπες κατηγορίες. Αυτά που διαδραματίζονται έξω, στο δρόμο, στον ανοιχτό αέρα και σ’ αυτά που συντελούνται μέσα στο σπίτι (τις περισσότερες φορές με τα στόρια κατεβασμένα). Υπό αυτή την έννοια ο ακάλυπτος αποτελεί μια ενδιάμεση νεκρή ζώνη που τα όρια ανάμεσα στο μέσα και το έξω είναι κάπως δυσδιάκριτα. Ενδεχομένως αυτή η ρευστότητα να προκαλεί αμηχανία στους Έλληνες τραγουδοποιούς»
Έχει ένας τέτοιος χώρος στοιχεία ικανά για να τραγουδηθούν και να «χτίσουν» μια ιστορία; Έχω την αίσθηση ότι ο ακάλυπτος ενεργειακά αποτελεί πεδίο ώσμωσης της ιδιωτικής και της δημόσιας σφαίρας. Νιώθω πως εκεί συναντιέται το “λέμε τα δικά μας” με το “ακούμε των άλλων” και διαμορφώνεται η πραγματική μυθολογία μιας γειτονιάς. Σαν πολλές σεκάνς που διαδραματίζονται παράλληλα σε πραγματικό χρόνο. Τώρα που το σκέφτομαι θα μπορούσαμε να έχουμε μεγάλα δράματα τραγουδισμένα σε αυτό το ενδιάμεσο.
Έχεις «στριμώξει» κάποιον ακάλυπτο στους στίχους σου; Μεγαλώνοντας σε ένα υπνοδωμάτιο καταφύγιο στο πίσω μέρος του πατρικού με ένα μονίμως ανοιχτό παράθυρο να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο μέσω του ακάλυπτου, νομίζω απέκτησα μια ευαισθησία στη συλλογή μικροιστοριών της καθημερινότητας. Έχω λοιπόν ενσωματώσει εκούσια ή ακούσια πολλές ιστορίες των γειτόνων στα τραγούδια μου. Νομίζω η πλειοψηφία των ηρώων μου θα μπορούσαν να είναι σιλουέτες σε ημιφωτισμένα παράθυρα.
Οι ακάλυπτοι σε αυτή την πόλη μοιάζουν και δεν μοιάζουν μεταξύ τους
Και συνεχίζω. Άλλοι ακάλυπτοι έχουν πράσινο, άλλοι δεν έχουν. Άλλοι ακάλυπτοι έχουν αυλές με συμμετρίες, άλλοι τις έχουν ανάκατα τη μια πάνω στην άλλη. Άλλοι έχουν φωνές κι άλλοι την περνάνε στα μουγκά. Άλλοι είναι μικροί κι άλλοι τεράστιοι. Άλλοι τετράγωνοι κι άλλοι παραλληλόγραμμοι. Όλοι οι ακάλυπτοι όμως έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Είναι for your eyes only. Και των άλλων δηλαδή που διαθέτουν πρόσβαση -και μπαλκόνι ή βεράντα σε αυτούς.
Κρυφός ακάλυπτος, Άγιος Νικόλαος
Όπως και να μοιάζουν όμως δεν παύουν να θυμίζουν «αυθεντική» σκηνογραφία. Μία που άριστα θα μπορούσες να δεις σε ένα θέατρο. ‘Η το θέατρο μέσα σε αυτή. Αφήνω το inbox να πιάσει και πάλι δουλειά. Εγώ ρωτάω κι ο χαρισματικός σκηνογράφος Σωτήρης Μελανός, από την άλλη άκρη, στέλνει λέξεις.
Οι ακάλυπτοι μεταξύ πολυκατοικιών δημιουργούν συχνά μια αίσθηση «αυτοσχέδιας» σκηνογραφίας. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που ίσως έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε αυτή; Τα μπαλκόνια – «θεωρεία» περιβάλλουν την τσιμεντένια ανοιχτή «σκηνή», της οποίας το περίγραμμα ορίζεται από τοίχους, παρτέρια, γλάστρες, σκαλοπάτια, διαδρόμους σε διαφορετικά επίπεδα. Αναμμένα φώτα αποκαλύπτουν εσωτερικούς «σκηνογραφικούς» χώρους μέσα από μπαλκονόπορτες στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών. Μεταλλικές σπειροειδείς σκάλες επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ ορόφων. Πολύχρωμα σεντόνια κρέμονται στα συρματόσχοινα – «θεατρικά σταγκόνια» ενώ έπιπλα, ποδήλατα και άλλα αντικείμενα αποθηκευμένα στον ακάλυπτο γίνονται τα «σκηνικά props».
Ένα χειμωνιάτικο μεσημέρι, στο απέναντι μπαλκόνι από εμένα, πέτυχα την τραγουδίστρια γειτόνισσα να τραγουδάει με τους μουσικούς φίλους της τραγούδια της Αρλέτας. Όταν τελείωσαν, τους χειροκρότησα, υπήρξε κάτι σαν σύντομη υπόκλιση και ύστερα με κάλεσαν στον χώρο τους, χωρίς να γνωριζόμαστε από πριν. Η χωρική διάταξη του ακάλυπτου δημιούργησε μια θεατρική σύμβαση, στην οποία οι ερμηνευτές και οι θεατές αντάλλαξαν σχέσεις μεταξύ τους.
Θα μπορούσε να ανέβει μια παράσταση σε ένα τέτοιο χώρο; Ένα έργο που θα μπορούσε να ανέβει σε τέτοιο χώρο; Ποιο θα μπορούσε να είναι; Φυσικά και θα μπορούσε. Κάτι αντίστοιχο είχε κάνει πολλά χρόνια πριν ο Γιάννης Τσαρούχης σε ένα οικόπεδο στην οδό Καπλανών. Το τελευταίο διάστημα, παρατηρώ ότι υπάρχει μια ανάγκη για πειραματισμό στην θεατρική δράση σε χώρους που δεν είναι αμιγώς θεατρικοί.
Πολλά έργα θα μπορούσαν να ανέβουν σε έναν ακάλυπτο χώρο και η σκηνογραφία τους θα προσαρμοζόταν στις ανάγκες και το όραμα της εκάστοτε καλλιτεχνικής ομάδας. Παρόλο που είμαι σίγουρος ότι το θέμα της ακουστικής θα δυσκόλευε το εγχείρημα, το πρώτο έργο που μου έρχεται στο μυαλό θα ήταν η όπερα Κάρμεν, του Μπιζέ. Θα μπορούσα να φανταστώ χορωδούς στα μπαλκόνια να τραγουδούν απλώνοντας στολές καπνεργατών στα συρματόσχοινα, μεταμορφώνοντας τον αθηναϊκό ακάλυπτο σε πλατεία ή αρένα της Σεβίλλης.
Ως σκηνογράφος ποιες παρεμβάσεις θα μπορούσες να κάνεις σε ένα ακάλυπτο, δημιουργώντας έτσι ένα πιο προσιτό και ίσως πιο θεατρικό προφίλ; Νομίζω θα με απασχολούσε περισσότερο η διάταξη των θεατών και η προσβασιμότητα τους στον χώρο. Κατά τα άλλα, δεν θα πρότεινα καμία παρέμβαση που ενδεχομένως θα αλλοίωνε τον μοναδικό και γοητευτικό κατ’ εμε χαρακτήρα του ακάλυπτου. Θα εστίαζα στις δυνατότητες που παρέχει ο χώρος και όχι στις μηχανικές και τεχνικές ελλείψεις.
Απεριποίητοι vs περιποιημένοι ακάλυπτοι
Μια αντίφαση στα πράσινα αυτά μυστικά της πρωτεύουσας που υποδεικνύει και αποδεικνύει πως ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αυτός με τις επιθυμίες του και την παιδεία του, που μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας αισθητικής αλλά και ουσιαστικής αντίστασης στο τσιμέντο που μας συνθλίβει. Ειδικά στους τόσο ζεστούς πια καλοκαιρινούς μήνες. Πριν εφτά χρόνια ένα σχέδιο για την ανάπλαση των χώρων αυτών με τον κωδικό Ακάλυπτος 2.0 είχε μπει σε εφαρμογή από τους αρχιτέκτονες Μάρα Παπαβασιλείου και Αλέξανδρο Ζώμα- και αυτό ήταν η τελευταία φορά που θυμάμαι κάποια «κινητοποίηση» τέτοιου είδους περί του θέματος. Μια πρόσκληση πρόταση για την ενοποίηση των χώρων στο εσωτερικό κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Και τη δημιουργία ενός χώρου κοινής χρήσης από τους κατοίκους των πολυκατοικιών που βλέπουν σε αυτόν. Που να έχει φυσικά μια κοινή αισθητική και δυναμική. Γιατί πράγματι αυτό που συνήθως συναντάς στους αθηναϊκούς ακάλυπτους είναι μια ανομοιομορφία. Η οποία συνήθως καλύπτεται από την προσωπική επιτυχία ενός κομματιού της. Και εξηγώ.
Σκέψου έναν ακάλυπτο στον οποίο βλέπουν πέντε πολυκατοικίες. Κάθε μία έχει το δικό της χώρο. Τους δικούς της ενοίκους πού έχουν ή δεν έχουν φροντίσει γι’ αυτόν. Που συνεννοούνται μεταξύ τους ή που δεν μιλάνε μεταξύ τους. Που έχουν σκεφτεί κάποια στιγμή στην «ιστορία» τους να φυτέψουν κάποιο δέντρο, να ξεχορταριάσουν το έδαφος και να δημιουργήσουν ένα χώρο ξεκούρασης ή και παιχνιδιού. Ή που δεν το έχουν σκεφτεί ποτέ. Σκέψου από αυτές τις πέντε, δύο κάνουν δουλειά και τρεις σφυρίζουν στον αέρα. Όχι απαραίτητα ανέμελα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων λόγω οικοδομικής «σύσφιξης», άρωμα πρασίνου θα «δεχτούν» ακόμη και αυτές οι ανεπρόκοπες που ποτέ δεν φρόντισαν γι’ αυτό.
Σύμφωνα με τον γενικό οικοδομικό κανονισμό (ΓΟΚ) Ν.1577/1985 όπως τροποποιήθηκε με τον Ν.2831/9-13-06-2000 (ΦΕΚ 140Α’) οι υποχρεωτικοί ακάλυπτοι χώροι των οικοπέδων ενός οικοδομικού τετραγώνου ενοποιούνται, τίθενται σε χρήση όλων των ενοίκων του οικοδομικού τετραγώνου και διαμορφώνονται κατάλληλα για τη χρήση αυτή χωρίς να θίγονται τα δικαιώματα κυριότητας. Όσο για την εφαρμογή αυτού απαιτείται απόφαση της συνέλευσης των ιδιοκτητών των ακινήτων που βρίσκονται στο οικοδομικό τετράγωνο, µε την οποία καθορίζονται οι ειδικότεροι όροι και ο τρόπος ενοποίησης, διαμόρφωσης και χρήσης των ακάλυπτων χώρων, καθώς και τα αναγκαία μέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται η προσπέλαση στους χώρους αυτούς.
Κάπου στην Πλατεία Αμερικής. Σκηνικό σαν από ελληνική ταινία της Φίνος Φίλμ.
Τι λέει δηλαδή εδώ ο ποιητής;
Πως μόνος σου δεν μπορείς να κάνεις τίποτα ακόμη κι αν είσαι από αυτούς που πάνε με το σταυρό στο χέρι. Πρέπει να συμφωνήσουν όλοι. Ακόμη και οι περίεργοι στον τρίτο. Ακόμη και οι αμίλητοι στον δεύτερο. Ακόμη και αυτοί με το άδειο διαμέρισμα του πρώτου.
«Με προεδρικό διάταγµα, που εκδίδεται µε πρόταση των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, ∆ικαιοσύνης και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ηµοσίων Εργων, ρυθµίζονται όλα τα θέµατα που σχετίζονται µε τη σύγκληση της συνέλευσης των ιδιοκτητών, την πρόσκληση των µελών, τη λήψη και γνωστοποίηση των αποφάσεων, τον τρόπο καθορισµού του συνολικού αριθµού των ψήφων και κατανοµής τους στους ιδιοκτήτες, η οποία γίνεται µε βάση το εµβαδόν της ιδιοκτησίας και το ποσοστό συµµετοχής σε αυτή σε σχέση µε το ολικό εµβαδόν του οικοδοµικού τετραγώνου, την απαιτούµενη πλειοψηφία για τη λήψη των αποφάσεων, η οποία δεν µπορεί να είναι µικρότερη από το 65% των ψήφων, τον τρόπο εφαρµογής της απόφασης της συνέλευσης και τον ορισµό ειδικού διαχειριστή, την παροχή κινήτρων, στα οποία µπορεί να περιλαµβάνεται και επιδότηση από το Ειδικό Ταµείο Εφαρµογής Ρυθµιστικών και Πολεοδοµικών Σχεδίων (Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.) για την εκτέλεση σχετικών έργων ή ανάληψη από το Ταµείο αυτό του συνόλου ή µέρους των τόκων για δάνεια που συνάπτει ο ειδικός διαχειριστής για τα έργα αυτά, καθώς και κάθε σχετική λεπτομέρεια»
Ωραία οι περίεργοι στον τρίτο ας παραμείνουν κλεισμένοι στον πύργο τους, μπορούμε και χωρίς αυτούς.
Και μια τελευταία σκέψη: Φαντάσου να ήμασταν μια άλλη χώρα, με μια άλλη αστική και οικολογική συνείδηση που φροντίζουν ο ένας τον άλλον και ακόμη περισσότερο τους κοινόχρηστους χώρους στους οποίους ζουν. Ίσως ακόμη και αυτή η πόλη να είχε μια άλλη όψη. Ειδικά στα πιο απόκρυφα της και όμορφα.
Οι ακάλυπτοι που ανακαλύψαμε μέσα σε ελληνικά τραγούδια
(σε περίπτωση που θα ήθελες να τους τραγουδήσεις)
ΥΓ. Τρώω κόλλημα/ σκάλωμα. Στέλνω μήνυμα απόγνωσης στην κινητή εγκυκλοπαίδεια α.κ.α ραδιοφωνικό παραγωγό α.κ.α στιχουργό α.κ.α μέγιστο dj στον Παρασκευιάτικο Άγιο της Διδότου, Θανάση Βούτσινο, ζητώντας επιείκεια για το μνημονικό μου και μια κάποια βοήθεια. Υπάρχουν τραγούδια που να κρύβουν στους στίχους τους, ακάλυπτους, πέραν αυτού της Ζορμπαλά; Μου απαντά σε τρία δευτερόλεπτα με ακόμη τέσσερις περιπτώσεις
«Το φως σε λίγο θα σβήσεις/
τη σκιά σου θα χάσω/
σ’ ένα ακάλυπτο μέσα/
πως να σε πλησιάσω»
Αλέξανδρος Εμμανουηλίδης – Έρωτας στον ακάλυπτο
Στίχοι, Μουσική: Αλέξανδρος Εμμανουηλίδης
«Ο ακάλυπτος χώρος κάτι σημαίνει/
σημαίνει λίγη αναπνοή/
αν τον αφήσεις να σ’ αγκαλιάσει
ίσως πετάξει ψηλά, σαν χαλί»
Μαργαρίτα Ζορμπαλά- Ακάλυπτος χώρος
Στίχοι: Σωτήρης Κακίσης, Μουσική: Άγγελος Κατσίρης
«Γλαστρούλα στον ακάλυπτο να δώσει λίγο χρώμα/
Την δίαλεξε μα άλλαξε η γνώμη του γι’ αυτήν/
Σαν έμαθε πως ήτανε μια παντρεμένη ακόμα/
Την βρήκε πιο ξεδιάτροπη και πιο ερωτική»
Λαυρέντης Μαχαιρίτσας -Ήρωες με καρμπόν
Στίχοι: Ισαάκ Σούσης, Μουσική: Λαυρέντης Μαχαιρίτσας
«Εμένα με συμφέρει δωμάτια που κοιτάνε τον Αύγουστο/
στου ακάλυπτου τα μέρη/
nα γδύνονται οι γυναίκες κι ας μη τους αγαπάνε /
τους άντρες που ‘χουν απλωθεί στου κρεβατιού το χέρι»
Δήμητρα Γαλάνη- Εμένα με συμφέρει –
Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
«Κόκκινο, κόκκινο, άλικο στο φως παράλυτο/
και η ζωή μου στα χέρια σου τι άδικο/
να πέφτει άδειο ρούχο, στον ακάλυπτο»
Άλκηστης Πρωτοψάλτη -Κόκκινο
Στίχοι Ρεβέκα Ρούσση, Μουσική: Στέφανος Κορκολής
