Οι «Επικίνδυνες σχέσεις» του Λακλό έμελλε να αποθεώσουν ιδιοφυώς -το 1782- το ερωτικό επιστολογραφικό μυθιστόρημα

Η επιστολογραφία αποτελεί ένα ιδιαίτερο, ιδιάζον και σίγουρα αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς, με την επιστολή ως μέσον έκφρασης να έχει ένα διπλό πλεονέκτημα: δεν επιβάλλει δομικούς περιορισμούς και συνιστά ένα σίγουρο και άμεσο τρόπο διάδοσης των αντιλήψεων του αποστολέα.

Πολύ πριν δημιουργηθεί το επιστολογραφικό μυθιστόρημα για να αναδείξει τη μυθοπλασία μέσα από την παράθεση ποικίλων επιστολών, υπήρξε μία άνθηση του αφηγηματικού -και ενίοτε εξομολογητικού- αυτού είδους.

Και, πράγματι, στις επιστολές τους ο Πλίνιος ή ο Απόστολος Παύλος εξέφραζαν τις απόψεις τους για την πολιτική ή τη θρησκευτική παιδεία, ο Βολταίρος αποτύπωνε διεξοδικά τους φιλοσοφικούς του στοχασμούς, ενώ η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τζων Κητς μιλούσαν για την αισθητική τους έμπνευση.

Σε κάθε περίπτωση, η επιστολή -τον 18^ο αιώνα- είχε καταστεί ένα ισχυρότατο ιδεολογικό όχημα το οποίο δεν απευθυνόταν σε ένα μόνο παραλήπτη, αλλά συχνά -πια- σε ένα ευρύ κοινό. Όσο για τα ερωτικά γράμματα που μας κληροδότησαν οι αιώνες -από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας- θα διαμόρφωναν σταδιακά ένα λογοτεχνικό είδος, που πάντα γοήτευε και κέντριζε την περιέργεια του αναγνώστη.

Και, βέβαια, μέσα στην ερωτική αλληλογραφία όλων των εποχών υπάρχουν εξαιρετικά δείγματα ερωτικής ψυχολογίας τα οποία αποτυπώνουν με αναλλοίωτα χρώματα το πιο δυνατό από τα ανθρώπινα πάθη.

Είναι, όμως, με τις «Επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής» που η ερωτική αλληλογραφία θα αποτελέσει για πρώτη φορά -τόσο επιδέξια- την πρώτη ύλη ενός μυθιστορήματος το οποίο έμελλε να αποτελέσει σταθμό στη λογοτεχνία του είδους αυτού, με την επίδρασή του να αποδεικνύεται καθοριστική σε όλον τον 18ο αιώνα.

Δεν είναι μόνο η ρεαλιστική απεικόνιση του αληθινού και τραγικού ερωτικού πάθους που μαγνητίζει στο συγκεκριμένο έργο, αλλά και η εντυπωσιακή ανάδειξη της νέας αυτής συγγραφικής τεχνικής που προσφέρει εξαιρετικές εκφραστικές δυνατότητες στον χώρο του μυθιστορήματος.

Σε κάθε περίπτωση, στο σύντομο αυτό έργο εντοπίζει κανείς τις βασικές πτυχές του επιστολογραφικού μυθιστορήματος: τα γεγονότα που απαρτίζουν την πλοκή είναι -συχνά- οι πολλαπλές όψεις του ίδιου συμβάντος – όπως αυτό, τελικά, αναδεικνύεται μέσα από τον σύνολο των επιστολών.

Στη συνέχεια, πολλά επιστολογραφικά μυθιστορήματα προσέφυγαν στο συμβατικό και γοητευτικό τέχνασμα που εμφανίζει τον συγγραφέα ως εκείνον που έχει, απλώς και μόνο, ανακαλύψει και εκδώσει τα γράμματα – μέσα από τα οποία ξετυλίγεται αποσπασματική και αληθοφανής η ιστορία.

Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς τέτοιων μυθιστορημάτων είναι -δίχως άλλο- ο Samuel Richardson, ο οποίος με το έργο του «Πάμελα ή η ανταμοιβή της αρετής» (1740) γνώρισε εκείνα τα χρόνια τεράστια επιτυχία, δημιουργώντας μία ενδιαφέρουσα μυθοπλασία η οποία μέσα από την ευρεία χρήση της επιστολής σκιαγραφεί μοναδικά τα ήθη και τις ιδιαιτερότητες μιας ολόκληρης εποχής.

Η ηρωίδα είναι μια υπηρετριούλα που στα γράμματά της προς τους γονείς της εξιστορεί τις απόπειρες του αφεντικού της να την αποπλανήσει. Η υπόθεση είναι αρκετά απλή, με την τεχνική ωστόσο να είναι που καθιστά το εγχείρημα αρκετά ενδιαφέρον.

Μεγάλη απήχηση είχε και το μυθιστόρημα «Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα» (1761) του Ρουσσώ που εξιστορεί την εξέλιξη του παθιασμένου έρωτα της Ιουλίας και του νεαρού παιδαγωγού της. Αλίμονο, όμως. Ο μεγάλος διανοητής και συγγραφέας διακήρυττε τον απόλυτο  έλεγχο του πάθους ως την προπαίδεια της αρετής.

Εάν, όπως τόνιζε ο Ρουσσώ στη «Νέα Ελοΐζα», δεν υπάρχει ούτε κακός ούτε κακία εν γένει, οι αριστουργηματικές «Επικίνδυνες σχέσεις» του Πιέρ Σαντερλό ντε Λακλό θα έρχονταν να ανανεώσουν ιδιοφυώς το ερωτικό επιστολογραφικό μυθιστόρημα για να του προσδώσουν εντυπωσιακό βάθος.

Αλλά και μία εξαιρετική συνοχή και επινοητικότητα στην εξέλιξη της πλοκής και -κυρίως- στην τοιχογραφία των ανθρωπίνων παθών μέσα από ιστορίες ίντριγκας, υποκρισίας, έρωτα και ιδιοτέλειας ανάμεσα στις τρεις γυναίκες του βιβλίου –την Τουρβέλ, την Μερτέιγ την Καικιλία- και τον ακόλαστο Βαλμόν.

Οι «Επικίνδυνες σχέσεις» κυκλοφόρησαν την άνοιξη του 1782 σε μια Γαλλία που υπογείως προετοιμαζόταν για την κολοσσιαίων διαστάσεων Επανάσταση. Οι αριστοκράτες ήρωές τους πλήττουν θανάσιμα μέσα στην πολυτελέστατη ζωή τους, επιδιδόμενοι σε ένα ανελέητο κυνηγητό του έρωτα και της ηδονής, της παραφοράς και του αισθησιαμού, χωρίς καν να υποψιάζονται ότι ζουν το λυκόφως της ακμής τους.

Η σαγήνη της ανάγνωσης δεν εξαντλείται μονάχα στις εκπληκτικές περιγραφές, στις ανατροπές στην πλοκή και στις διεισδυτικές σκιαγραφίες των χαρακτήρων, αλλά και στην ταύτιση που έρχεται κάθε τόσο με τα έντονα πάθη και τις καυτές επιθυμίες. Πρόκειται για μια ιστορία όπου ενώ όλα δείχνουν ψυχρά υπολογισμένα, ο θύτης μπορεί εν τέλει να ερωτευτεί ο ίδιος το θήραμά του και να τα τινάξει όλα στον αέρα.

Πάντως, αυτό που καθιστά αυτό το μυθιστόρημα συναρπαστικό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον επιστολογραφικό του χαρακτήρα: Καθώς οι επιστολές έχουν κάθε φορά έναν μόνο παραλήπτη, οι εμπλεκόμενοι χαρακτήρες είναι συχνά λιγότερο πληροφορημένοι από τον αναγνώστη που υπερτερεί και μοιάζει να είναι παντογνώστης, με τα πρόσωπα να είναι απλώς μικρά πιόνια στη σκακιέρα της πλοκής.

Συμβαίνει, όμως, και το αντίστροφο: Σε ορισμένες περιπτώσεις ο αναγνώστης παραμένει βυθισμένος στο μυστήριο, ενώ οι χαρακτήρες είναι που γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται – ακριβώς επειδή ο αναγνώστης δεν μπορεί να μάθει τίποτα παραπάνω από όσα τα ίδια τα πρόσωπα αναφέρουν στις επιστολές τους. Έτσι, συντηρείται τεχνηέντως η ανυπομονησία για το τι μέλλει γενέσθαι.

Και όλα αυτά, με τον συγγραφέα να καταφέρνει να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον γύρω από το παιχνίδι, την αποπλάνηση, την ισχύ της πειθούς και την χαρτογράφηση του ψεύδους ως του λεπτότερου και πιο απαιτητικού μέσου καταναγκασμού, στις –συχνά- επικίνδυνες ερωτικές σχέσεις… 

Βιβλία στη Βιτρίνα

Το πολυτελές χιονοδρομικό θέρετρο του Σαν Αντουάν βρίσκεται εν μέσω χιονοθύελλας. Εκεί έχουν συγκεντρωθεί οι μέτοχοι και οι διευθυντές του Snoop, της πιο δημοφιλούς μουσικής εφαρμογής, για μία εβδομάδα εταιρικών διακοπών στη διάρκεια της οποίας θα καθοριστεί το μέλλον της εταιρείας. Το διακύβευμα είναι η πιθανή εξαγορά της εταιρείας έναντι ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, που θα μπορούσε να τους μετατρέψει όλους σε εκατομμυριούχους –ή να αφήσει κάποιους στα κρύα του λουτρού. Ο χρόνος για την επίτευξη της συμφωνίας λιγοστεύει και, με την ομάδα χωρισμένη σε δύο στρατόπεδα, οι εντάσεις αυξάνονται. Όταν μια χιονοστιβάδα αποκλείει το σαλέ από τον έξω κόσμο και μία μέτοχος αγνοείται στα χιόνια, οι υπόλοιποι υποχρεώνονται να αναρωτηθούν: θα μπορούσε κάποιος να καταφύγει στον φόνο για να πετύχει τον σκοπό του; Ένα πολυτελές σαλέ, μια ανεπανάληπτη ευκαιρία, μέχρι που οι φιλοξενούμενοι αρχίζουν να εξαφανίζονται ένας – ένας…

Τα «Κόκκινα φύλλα» (1930) αναγνωρίζονται ως ένα από τα κορυφαία έργα μικρής φόρμας του Ουίλλιαμ Φώκνερ. Το διήγημα αφηγείται μια αγωνιώδη ιστορία καταδίωξης. Όταν ο αρχηγός μιας φυλής αυτοχθόνων της Γιοκναπατάουφα πεθαίνει, το έθιμο επιτάσσει να ταφεί μαζί με το άλογο, το σκυλί και τον μαύρο σκλάβο του. Ωστόσο, ο σκλάβος αποδρά. Ο Φώκνερ περιγράφει ρεαλιστικά αλλά και με επικό τόνο το ανθρωποκυνηγητό που εξαπολύεται, προσδίδοντάς του τελετουργικό χαρακτήρα, και μετατρέπει τη θυσία του φυγά σε αλληγορία για την κοινή ανθρώπινη μοίρα. Παράλληλα, θίγει εδώ για πρώτη φορά, με δηκτικό τρόπο, το ζήτημα της δουλοκτησίας στον αμερικανικό Νότο και την ηθική παρακμή των ιθαγενών, που, μιμούμενοι τους λευκούς, έχουν στην κατοχή τους μαύρους σκλάβους. Ένα κείμενο ποιητικό και πυκνό σε συμβολισμούς, που αποτυπώνει τον τρόμο του ανθρώπου ενώπιον του θανάτου και την άσβεστη δίψα του για ζωή.

Μια διαδρομή μέσα από μικρά κείμενα για πρόσωπα της τέχνης, σε μια αντίστροφη πορεία από το σήμερα μέχρι το μακρινό 1991. Πρόσωπα της τέχνης – της ζωγραφικής, της γλυπτικής, του ποιητικού λόγου –, καταξιωμένοι και νεότεροι δημιουργοί που αφήνουν μέσα στη σύγχρονη ιστορία αλλά και σε περασμένες εποχές τα πνευματικά τους ίχνη που σημαδεύουν και διαμορφώνουν τη σκέψη του σημερινού ανθρώπου για το αύριο, ως διευθέτηση γόνιμη και δημιουργική ενός παρελθόντος πανταχού παρόντος.

Που-Γιανγκ, 668 μ.Χ. Όταν ο Δικαστής Τι φτάνει στο Που-Γιανγκ, μια ακμάζουσα πόλη στην καρδιά της κινεζικής Αυτοκρατορίας της Δυναστείας των Τανγκ, για να αναλάβει τα καθήκοντα του περιφερειακού επιτρόπου, οι πολίτες περιμένουν γεμάτοι αγωνία να τον δουν να κλείνει την υπόθεση βιασμού και δολοφονίας της κόρης του κρεοπώλη με το όνομα Ατόφιος Νεφρίτης. Εν τω μεταξύ, στην πόλη κυκλοφορούν παράξενες φήμες ότι ο πλούτος των βουδιστών μοναχών του ναού του Απέραντου Ελέους είναι αποτέλεσμα κάποιας σκοτεινής μηχανορραφίας. Επίσης, ο δικαστής καλείται να επιλύσει μια παλιά οικογενειακή έριδα που στιγματίζεται από αδίστακτα εγκλήματα. Τα τρία μυστήρια περιπλέκονται τόσο, που δείχνουν ανεπίλυτα. Με τη βοήθεια όμως των πιστών βοηθών του, και χάρη στον δαιμόνιο νου και τις απίστευτες ικανότητές του, ο ντετέκτιβ θα βρει την άκρη του νήματος.