«Αυτοί που έχουν χαθεί», στον συγκλονιστικό μικρόκοσμο του Σάμιουελ Μπέκετ

Η έννοια του παραλόγου, στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια του προηγούμενου αιώνα, απέκτησε μία δραματική επικαιρότητα, σε αντιστοιχία με την ανασφάλεια και την απογοήτευση που χαρακτήριζαν την εποχή εκείνη. Ήδη συγγραφείς όπως ο Ανουίγ, ο Σαρτρ και ο Καμύ ασχολήθηκαν συστηματικά με το παράλογο της ζωής και την γενικευμένη απώλεια των ιδανικών. Σταδιακά, όμως, θα εμφανιστούν και κάποιοι άλλοι δημιουργοί -μεταξύ των οποίων, ο Μπέκετ, ο Ιονέσκο και ο Ζενέ- οι οποίοι δεν αναδεικνύουν απλώς το παράλογο αλλά αναμετρούνται με αυτό, το «παρουσιάζουν εν εξελίξει».

Όπως και να ’χει, το θέατρο του παραλόγου δεν παύει να είναι μία απόπειρα τοποθέτησης απέναντι σε ένα σύμπαν που έχει αποστερηθεί το νόημα ή τον (οποιονδήποτε) σκοπό του. Ένα τέτοιο, λοιπόν, θέατρο καταπιάνεται αναπόφευκτα με τα λίγα σχετικά προβλήματα που απομένουν -τη ζωή και το θάνατο, την απομόνωση και την επικοινωνία- με τον συγγραφέα να αποτυπώνει την προσωπική του ενατένιση για έναν κόσμο απώλειας νοήματος, απροσπέλαστου άγχους και βαθιάς απελπισίας.

Υπάρχει, ωστόσο, ένας μόνο συγγραφέας που προσέδωσε στο θέατρο μία εντελώς νέα μορφή, μια καινούργια αισθητική που χαρακτηρίζεται από τη συνειδητοποίηση της παροδικότητας και -ενδεχομένως- της ασημαντότητας της ύπαρξης: ο Σάμιουελ Μπέκετ. Μέσα από τα φαινομενικά τετριμμένα καθημερινά γεγονότα και την απουσία προοπτικών και εξελίξεων, εκείνος ανέδειξε -ανεπανάληπτα- τη γυμνότητα, την έλλειψη πίστης ή ιδεών, το τρομακτικό μεταφυσικό κενό: «τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από το τίποτα» – αυτή είναι η συνθήκη πίσω από ένα απόλυτα τραγικό τοπίο. Εάν το παράλογο αποτελεί τη συνειδητοποίηση του τεράστιου χάσματος που υπάρχει ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο, στα έργα του Μπέκετ θα μπορούσε να πει κανείς ότι το παράλογο υπακούει στους νόμους μιας αναπότρεπτης και αμείλικτης  εφιαλτικής λογικής: ο άνθρωπος είναι μόνος του μέσα σε έναν κόσμο που δεν ανταποκρίνεται στην ύπαρξή του, ατενίζει τον κόσμο αλλά αυτός δεν του επιστρέφει το βλέμμα του – είναι σαν να κοιτάζεται σε έναν καθρέπτη και ο καθρέπτης να μην αντανακλάει το πρόσωπό του! Κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο ότι στα έργα του η δράση απουσιάζει και στη θέα της υπάρχει το κενό, ένας ακίνητος χρόνος: τίποτα δε γίνεται. Υπάρχει μία διαπεραστική εμμονή σε όλο το έργο του και αυτή δεν είναι άλλη από την ιδέα της ζωής ως τόπου εξορίας, εκτοπισμού, εγκατάλειψης.

Μια ζωή αποφλοιωμένη από όλα τα νοήματα και ένας άνθρωπος που αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί σε αυτήν. Οι ιδέες αυτές διαποτίζουν όλα τα έργα του και κυρίως το κλασικό, πια, «Περιμένοντας τον Γκοντό» που ολοκληρώθηκε το 1953. Σε αυτό, δύο αλήτες, ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν, καθισμένοι σε έναν έρημο εξοχικό δρόμο περιμένουν κάποιον μυστηριώδη τύπο, τον Γκοντό. Όμως, όπως παρατηρούν και οι ίδιοι, «τίποτα δε γίνεται, κανένας δεν έρχεται, κανένας δεν φεύγει».

Έτσι, αυτή η έλλειψη δράσης αποτελεί -στην ουσία- τη δράση του έργου, με τη ζωή να αποτυπώνεται μονότονη και χωρίς νόημα, να ξεκινάει από το τίποτα και να καταλήγει στο πουθενά. Η δραματικότητα των ηρώων του έργου βρίσκεται στο γεγονός ότι έχουν συνείδηση αυτού του κενού, της μοναξιάς, του ανούσιου της ζωής και προσπαθούν να την ξεχάσουν, ελπίζοντας ότι θα έρθει ο Γκοντό. Ποιος είναι, ωστόσο, αυτός τον οποίο προσμένουν; Είναι ο Θεός; Άγνωστο. Αλλά ο Γκοντό δεν έρχεται. Η ανάγκη, όμως, των ανθρώπων να βρουν κάποιο νόημα σε όλα αυτά, είναι υπαρκτή. Όσο για το «Αυτοί που έχουν χαθεί» είναι ένα από τα πιο αινιγματικά κείμενα του Σάμιουελ Μπέκετ. Ένας αποστασιοποιημένος αφηγητής παρουσιάζει έναν κόσμο σε αφαίρεση: Στο εσωτερικό ενός κυλίνδρου χωρίς ανοίγματα, βρίσκονται άνθρωποι όλων των ηλικιών σε αναζήτηση του ιδανικού πλάσματος, της απόλυτης ιδέας.

Ο Μπέκετ αποπειράται να προσεγγίσει βεβαιότητες μέσα από τους νόμους της μυθοπλασίας και πέρα από το μυστήριο της πραγματικότητας. Ωστόσο, αυτός ο κατασκευασμένος κόσμος του καταλήγει να είναι κάθε άλλο παρά λογικός και συνεκτικός. Τι μένει; Η παρωδία της λογικής, μία διάχυτη ειρωνεία και τα κατάλοιπα ενός αλλοτινού ρομαντισμού. Πρόκειται για μια μικρογραφία της ανθρώπινης ιστορίας, μια θεωρία για την ιστορία και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας. Ένας λόγος, άλλοτε φειδωλός και ελλειπτικός, άλλοτε χειμαρρώδης και ασταμάτητος, άλλοτε πάλι απών και χωρίς να είναι πάντα αυτός το κεντρικό θέμα, που διατρέχει από άκρη σε άκρη την ιστορία.

Ένα κείμενο ανάμεσα στην πρόζα και το θέατρο, αλλά και μια εκπληκτική απόπειρα να συμφιλιωθεί η πραγματικότητα με τη λογική ενός επινοημένου κόσμου. Σε κάθε περίπτωση, το συγκλονιστικό στον μικρόκοσμο του Μπέκετ παραμένει η συγκινητική και απελπισμένη ανάγκη των χαρακτήρων του να συνεχίζουν την προσπάθεια: Ανίκανοι και για τη ζωή και για τον θάνατο, φλυαρούν αδιάκοπα αναζητώντας κάποιο στήριγμα στο άκουσμα έστω των ίδιων τους των λέξεων – που αποτελούν την έσχατη υπενθύμιση της ύπαρξής τους. Μια ύπαρξη ακατανόητη, μοναχική – η οποία, όμως, δεν παύει να μην τα παρατάει, να επιμένει, να σηκώνεται και να ξαναπέφτει, να παγιδεύεται και να αναζητά τον εαυτό της, να ψάχνει τον άλλο και να απογοητεύεται, να μην βρίσκει νόημα, να σταματά, να μην σταματά. Και, τελικά, με έναν θαυμαστό τρόπο, κάπως να συνεχίζει…

Σάμιουελ Μπέκετ
«Αυτοί που έχουν χαθεί»
Μετάφραση: Θωμάς Συμεωνίδης
Εκδόσεις: Εστία
Σελίδες: 72

Βιβλία στη Βιτρίνα 

Barack Obama
«Γη της επαγγελίας»
Μετάφραση: Μάνος Τζιρίτας & Χρύσα Φραγκιαδάκη
Εκδόσεις: Athens Bookstore Publications
Σελίδες: 768
Στον πολυαναμενόμενο πρώτο τόμο των απομνημονευμάτων του από τα χρόνια της προεδρίας ο Μπαράκ Ομπάμα προτείνει στους αναγνώστες ένα ταξίδι με αφετηρία τις πρώτες του πολιτικές φιλοδοξίες και φτάνει στην ιστορική βραδιά της 4ης Νοεμβρίου 2008, όταν εξελέγη Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών και έγινε ο πρώτος Αφροαμερικανός που ανέλαβε το ύπατο αξίωμα της χώρας. Αναπολώντας την προεδρία του, προσφέρει μια μοναδική και στοχαστική εξερεύνηση τόσο της εκπληκτικής έκτασης όσο και των ορίων της προεδρικής εξουσίας, καθώς και μια μοναδική ματιά στη δυναμική των εσωτερικών μηχανισμών του κομματικού συστήματος των ΗΠΑ αλλά και της διεθνούς διπλωματίας. Ανακαλύπτουμε τις ενδόμυχες σκέψεις που τον απασχολούν καθώς προσπαθεί να διαχειριστεί μια παγκόσμια οικονομική κρίση, αξιολογεί τον Βλαντίμιρ Πούτιν, υπερνικά τα φαινομενικά αξεπέραστα εμπόδια για να εξασφαλίσει την ψήφιση του Νόμου για την Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη, αντιπαρατίθεται με στρατηγούς για την στρατηγική των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, προωθεί τη μεταρρύθμιση της Wall Street και εγκρίνει την Επιχείρηση Τρίαινα του Ποσειδώνα, η οποία καταλήγει στο θάνατο του Οσάμα μπιν Λάντεν.

Ανδρέας Αποστολίδης & Κώστα Καλφόπουλος
«Ένα φέρετρο για τη Σοφία»
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 176
Δύο Έλληνες στην Αμερική, στο Φοίνιξ της Αριζόνας. Δυο τυχοδιώκτες στην ίδια πόλη, απ’ όπου θα αρχίσει, μετά από μια τρελή παρτίδα φλίππερ, μια περιπέτεια με σκληροτράχηλους ήρωες, γύρω από τη Λόλα-Σοφία, μία σαγηνευτική γυναίκα, με σκοπό το «μεγάλο κόλπο» το οποίο δεν είναι άλλο από μια θεαματική ληστεία κοσμημάτων στην Αθήνα. Ένας καταχθόνιος Ινδός, μάνατζερ ξενοδοχείου. Μια περίεργη σπείρα κακοποιών στο Δυτικό Βερολίνo. Ένα διεθνές Γραφείο Τελετών στην Αθήνα, που μεταφέρει σορούς προς τη Βουλγαρία. Περιπετειώδες αφήγημα, εν μέρει παλιομοδίτικο και ταυτόχρονα σύγχρονο. Μια «υπόθεση» στην ελληνική αστυνομική λογοτεχνία με τη φόρμα μιας κοινοπρακτικής νουβέλας που έχει θέμα τη ληστεία κοσμημάτων. Γεφυρώνεται, έτσι, η hard boiled με τη νουάρ γραφή.

Robert Penn Warren
«Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά»
Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου
Εκδόσεις: Πόλις
Σελίδες:  560
Νέος, οραματιστής και φιλόδοξος, ο Γουίλι Σταρκ ξεκινά την πολιτική του σταδιοδρομία αποφασισμένος να πάρει εκδίκηση για την ταπεινή του καταγωγή και να αγωνιστεί για μια άλλη, προοδευτική Αμερική. Τώρα πια είναι ο πανίσχυρος κυβερνήτης μιας Πολιτείας του αμερικανικού Νότου. Πεπεισμένος ότι τα αγνά ιδανικά ελάχιστη σχέση έχουν με τη σκληρή πραγματικότητα, επιδίδεται πλέον με κυνισμό στον κατάλληλο χειρισμό ανθρώπων και καταστάσεων. Όταν ο αριστοκρατικής καταγωγής δικαστής Μόνταγκιου Ίρβιν, που έχει τη φήμη του αδιάφθορου, στέκεται απέναντί του, ο Σταρκ καλεί σε βοήθεια τον σύμβουλό του Τζακ Μπέρντεν, στον οποίο αναθέτει να ξεψαχνίσει το παρελθόν του δικαστή. Έχει επίγνωση τόσο της αξίας του καλού όσο και της κυριαρχίας του κακού. Διχάζεται ανάμεσα στον θαυμασμό και την απέχθειά του για το πρόσωπο του Σταρκ, γνωρίζοντας βαθιά μέσα του πως δεν θα καταφέρει να μείνει αμέτοχος ως το τέλος. Ένα πολιτικό μυθιστόρημα, φιλοσοφικών και ηθικών αναζητήσεων, μία υποβλητική ελεγεία για την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που συγκαταλέγεται στα μεγάλα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα.

Γιάννης Ζυγούλης
«Οδηγίες χρήσεως της ελληνικής γλώσσας – Τα λάθη στον γραπτό και προφορικό λόγο»
Εκδόσεις: Ενάλιος
Σελίδες: 304
Έως πριν από λίγες δεκαετίες, οι άνθρωποι σε αυτή τη χώρα προσπαθούσαν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της γραμματικής. Δηλαδή να μάθουν και να διαχειριστούν τους κανόνες της ορθογραφίας και του συντακτικού. Σήμερα, οι ομιλούντες την ελληνική προσαρμόζουν τη γλώσσα στις ανάγκες τους. Λιγοστεύουν οι «χρήστες» οι οποίοι προσπαθούν να προσαρμοστούν στους κανόνες της ελληνικής γλώσσας. Και ταυτόχρονα αυξάνονται ραγδαία αυτοί οι οποίοι «κατασκευάζουν» τη δική τους αυτοσχέδια γραμματική. Η αναμενόμενη συνέπεια είναι ένα εξαιρετικά φτωχό λεξιλόγιο των τριών έως πέντε χιλιάδων λέξεων. Αυτό το λεξιλόγιο είναι επαρκές για τη στοιχειώδη επικοινωνία και μόνο γι’ αυτό! Έτσι, προκειμένου να αναπληρώσουν τα κενά, οι ομιλούντες κατά προσέγγιση την ελληνική καταφεύγουν σε λεκτικές “ανακαλύψεις”. Μοιραία η ελληνική γλώσσα ευτελίζεται και οι άνθρωποι σταδιακά καθίστανται ημιμαθείς.