Ο συνταγματικός αναθεωρητισμός στα χρόνια της πανδημίας

Στη συγκυρία της πανδημίας αναδείχθηκαν τρεις βασικές συνταγματολογικές τάσεις. Πρώτον, εκείνες που ακολουθούν την παράδοση του «εγγυητισμού» και προβαίνουν στην καταγγελία των αντισυνταγματικών πρακτικών, όταν τα περιοριστικά μέτρα δείχνουν να αγνοούν τα όρια του Συντάγματος. Δεύτερον, οι φορμαλιστικές «νομιμοποιητικές ερμηνείες», που αναζητούν πάση θυσία ρητές  συνταγματικές προβλέψεις -ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν, ικανές να θεμελιώσουν τους περιορισμούς των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Τρίτον, οι έντονα «διαπλαστικές» ή «έκτακτες ερμηνείες» ελέω πανδημίας, που τονίζουν συνήθως την υπεροχή του συλλογικού δικαιώματος στην υγεία έναντι των άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων ή αγαθών.

Οι «έκτακτες» ερμηνείες συχνά μάλιστα εκτρέπονται σε πλήρως «αναθεωρητικές», στο μέτρο που αμφισβητούν ευθέως τις παραδοσιακές εγγυήσεις προστασίας  των δικαιωμάτων και προβάλλουν το νέο «παράδειγμα»  του «Συνταγματικού Κράτους (γενικευμένης) Πρόληψης».

Για την τάση αυτή,  είναι «συνταγματικό» οποιοδήποτε μέτρο αποτρέπει κινδύνους κατά της δημόσιας υγείας, ενώ τα δικαιώματα μπορούν ανά πάσα στιγμή να υποστούν μη αναλογικούς περιορισμούς με βάση τη δεσπόζουσα «αρχή της προφύλαξης».

Η «κυβερνητική ερμηνεία», που δικαιολογεί σήμερα τη νομιμότητα της γενικής προληπτικής απαγόρευσης των συναθροίσεων, χωρίς τις εγγυήσεις του άρθρου 11 του Συντάγματος (in concreto αιτιολογημένη απόφαση της τοπικά αρμόδιας αστυνομικής αρχής), έχει ένα διττό χαρακτήρα. Ακροβατεί μεταξύ μιας άτεχνης «νομιμοποιητικής ερμηνείας» που αγνοεί τη γραμματική διατύπωση του άρθρου 11 και μιας πλήρως «αναθεωρητικής» προσέγγισης, που οδηγεί στην πλήρη αναστολή του δικαιώματος των συναθροίσεων, χωρίς καμία από τις εγγυήσεις (αλλά και τις προϋποθέσεις) του άρθρου 48 του Συντάγματος. Με τον τρόπο αυτό ανατρέπεται απροσχημάτιστα και απενοχοποιημένα το ερμηνευτικό κεκτημένο για τον περιορισμό των δικαιωμάτων συλλογικής έκφρασης από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Αν αυτή είναι η σύγχρονη τάση που ανέδειξε η πανδημία για την ερμηνεία του Συντάγματος, τότε  το μέλλον των δικαιωμάτων προοιωνίζεται ιδιαίτερα ζοφερό…