Κεφάλαιο 1: Λάτρευε τη Νέα Υόρκη.
Την λάτρευε -και την λατρεύει- τόσο ώστε στις περισσότερες ταινίες του να είναι το κέντρο του κόσμου, εκεί που συμβαίνουν όλα. Το αποκορύφωμα αυτής της παράφορης λατρείας δε θα μπορούσε να έχει διαφορετικό τίτλο. Manhattan.
Η ένατη σκηνοθετική απόπειρα του νευρωτικού auteur Γούντι Άλεν βγήκε για πρώτη φορά στις αίθουσες στις 25 Απριλίου 1979, πριν ακριβώς 40 χρόνια. Έκτοτε έχουν αλλάξει πολλά, η πόλη δεν είναι η ίδια, όμως η ταινία εξακολουθεί να παραμένει ανεξίτηλη, για πάντα μια ασπρόμαυρη ρομαντική καρτ ποστάλ του Μεγάλου Μήλου.
Κατά γενική ομολογία, πρόκειται για μια από τις σπουδαιότερες στιγμές του σκηνοθέτη, σε μια ούτως ή άλλως δημιουργικά εκρηκτική δεκαετία για τον ίδιο. Και δεν είναι μόνο αυτό. Πιθανότατα, αν κάποιος έφτιαχνε ένα μεγάλο κολάζ εμβληματικών στιγμών τις έβδομης τέχνης, η σκηνή ενός ζευγαριού κάτω από την γέφυρα θα ήταν ένα από τα βασικά κομμάτια του.
40 χρόνια μετά, το Manhattan είναι ακόμα στη συζήτηση. Τα 40 facts για την ταινία που ακολουθούν θα ανανεώσουν τον έρωτά σας γι’ αυτήν, θα ενισχύσουν τις άχρηστες πληροφορίες που έχετε στον σκληρό σας δίσκο σε έναν φάκελο με όνομα «Γούντι» και, γιατί όχι, θα σας κάνουν να την ξαναπροβάλλετε για πολλοστή φορά στο σαλόνι σας κάποιο από τα επόμενα βράδια…
https://www.youtube.com/watch?v=7mwZYGcbQCo
1
Είναι η πρώτη ασπρόμαυρη ταινία που γύρισε ο Γούντι Άλεν.
2
Είναι επίσης η πρώτη ταινία του σκηνοθέτη που γυρίστηκε σε αναμορφικό σινεμασκόπ (2.35:1).
3
Μάλιστα, το συμβόλαιο υποχρέωνε τους τηλεοπτικούς σταθμούς να μην κροπάρουν καθόλου την ταινία στις τηλεοπτικές προβολές τους.
4
Είναι επίσης η πρώτη ταινία του Γούντι Άλεν που παίχτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, αν κι εκτός του διαγωνιστικού μέρους. Στο φεστιβάλ παρευρέθηκε μόνο η Μάριελ Χέμινγουεϊ.
5
To budget της ταινίας ήταν 9 εκατομμύρια δολλάρια.
6
Το σλόγκαν της ταινίας όταν κυκλοφόρησε ήταν: “Woody Allen’s New Comedy Hit”.
7
Στην Ελλάδα η ταινία προβλήθηκε σχεδόν έναν χρόνο αργότερα, έκανε πρεμιέρα στις 9 Μαρτίου του 1980.
8
Σύμφωνα με τον Άλεν, η ταινία είναι ένας συνδυασμός των πραγμάτων που προσπαθούσε να κάνει στις δύο προηγούμενες ταινίες του, το Annie Hall (1977) και το Interiors (1978).
9
Η ταινία γυρίστηκε εξ’ ολοκλήρου σε φυσικούς χώρους της Νέας Υόρκης.
10
Το μοναδικό έξτρα σκηνικό είναι μερικές προσθήκες που έγιναν στο πλανητάριο για την σχετική σκηνή.
To Elaine’s, το αγαπημένο εστιατόριο του Woοdy Allen δεν λείπει από το Manhattan.
11
Στην ταινία βλέπουμε και το εστιατόριο Elaine’s, ένα από τα αγαπημένα εστιατόρια του Γούντι.
12
Όλη η μουσική της ταινίας αποτελείται από συνθέσεις του Τζορτζ Γκέρσουιν (με εξαίρεση ένα απόσπασμα από την Συμφωνία Νο. 40 του Μότσαρτ που ακούγεται σε μια σκηνή) και περιλαμβάνει το Rhapsody In Blue που έκτοτε συνδέθηκε άρρηκτα με την ταινία. Μάλιστα, η μουσική του Γκέρσουιν αποτέλεσε κι έμπνευση για την ταινία μιας κι ο Άλεν ακούγοντας τον συνθέτη σκέφτηκε πως θα ήταν πολύ ωραία ιδέα να φτιάξει μια ασπρόμαυρη ρομαντική ταινία.
13
Είναι επίσης η πρώτη ταινία του Γούντι Άλεν με δικό της σάουντρακ. Τα έργα του Γκέρσουιν παίζουν η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τις οδηγίες του Ζούμπιν Μέχτα και η Φιλαρμονική του Μπάφαλο υπό τις οδηγίες του Μάικλ Τίλσον Τόμας.
14
Στην ταινία ο 42χρονος Άιζακ (Γούντι Άλεν) συνάπτει σχέση με την 17χρονη Τρέισι (Μάριελ Χέμινγουεϊ). Όπως έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια, ο Γούντι Άλεν την ίδια περίοδο είχε πράγματι σχέση με την 17χρονη Κριστίνα Ένγκελχαρτ. Για τον δεσμό γνώριζε η τότε σύντροφος του Άλεν, Μία Φάροου, ενώ σύμφωνα με την Ένγκελχαρτ οι τρεις τους είχαν συνευρεθεί μαζί ερωτικά.
Η Μάριελ Χέμινγουεϊ μαζί με τον Γούντι Άλεν σε σκηνή από την ταινία.
15
H Μάριελ Χέμινγουεϊπου ανέλαβε τον ρόλο της 17χρονης Τρέισι είναι η εγγονή του θρυλικού Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος εμφανίστηκε ως χαρακτήρας στην ταινία του Άλεν, Midnight In Paris (2011). Τον υποδύθηκε ο Κόρεϊ Στολ.
16
Το 2015 σε τηλεοπτική της συνέντευξη στο Talk Show του Χάρπερ Σάιμον, η Μάριελ Χέμινγουεϊ είπε πως λόγω του ότι δεν είχε μεγάλη σχετική εμπειρία, είχε άγχος για τη σκηνή του φιλιού με τον Γούντι Άλεν και ρωτούσε πόσο θα διαρκέσει και πώς να το κάνει. Στο τέλος του γυρίσματος της σκηνής, πήγε στον διευθυντή φωτογραφίας, Γκόρντον Γουίλις και του είπε «δεν χρειάζεται να το ξανακάνω, ε;».
17
Ο Γούντι Άλεν ήταν τόσο απογοητευμένος από την δουλειά του στη συγκεκριμένη ταινία, που πρότεινε στη United Artists να σκηνοθετήσει χωρίς αμοιβή κάποια άλλη ταινία ώστε…να κρατήσουν στο ράφι το Manhattan, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Σε αυτή τη φάση της ζωής μου, αν αυτό είναι το καλύτερο που μπορώ να κάνω, τότε δεν θα έπρεπε να με πληρώνουν για να κάνω ταινίες».
18
Ωστόσο, το Manhattan αποδείχτηκε η πιο επιτυχημένη εμπορικά ταινία του Νεοϋορκέζου σκηνοθέτη: μέτρησε $485,734 δολάρια στο box office την πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας της και συνολικά κέρδη $39,946,780. Κάτι που την έκανε την 17η πιο προσοδοφόρα ταινία για το 1979.
19
Για την ιστορία, την πρώτη θέση με τις πιο προσοδοφόρες ταινίες του 1979 κατέκτησε το Κράμερ Εναντίον Κράμερ ($106,260,000). H Μέριλ Στριπ που παίζει και στο Manhattan, πρωταγωνιστεί στην ταινία του Ρόμπερτ Μπέντον κι έκανε τα γυρίσματα για την ταινία του Άλεν ανάμεσα στα διαλείμματα των γυρισμάτων της οσκαρικής της συμμετοχής.
20
Η ταινία προτάθηκε για δύο Όσκαρ: Β’ Γυναικείου Ρόλου για την Μάριελ Χέμινγουεϊ και Καλύτερου Πρωτότυπου Σεναρίου για τους Γούντι Άλεν και Μάρσαλ Μπρίκμαν.
21
Η ειρωνεία είναι πως η Μέριλ Στριπ ήταν κι αυτή υποψήφια και τελικά κέρδισε το Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου για τον ρόλο της στο Κράμερ Εναντίον Κράμερ.
22
Είναι η πρώτη ταινία του Άλεν στην οποία εμφανίζεται ο Γουάλας Σόουν. Έκτοτε, θα εμφανιζόταν σε έστω μία ταινία του σκηνοθέτη κάθε δεκαετία, με εξαίρεση την τρέχουσα (εκτός κι αν δούμε στις αίθουσες νέα ταινία του Γούντι μέσα στους εναπομείναντες μήνες του 2019, πράγμα χλωμό…).
23
Η ταινία ήταν επίσης υποψήφια για Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Δραματικής Ταινίας.
24
Είναι μία από τις ελάχιστες ταινίες του Γούντι Άλεν χωρίς τους χαρακτηριστικούς τίτλους αρχής. Αντ’ αυτού, η λέξη “Manhattan” φαίνεται για κάτι λιγότερο από επτά δευτερόλεπτα σαν neon πινακίδα, πριν ο χαρακτήρας του Γούντι Άλεν πει την πρώτη του ατάκα.
Μια φωτεινή πινακίδα που γράφει “Manhattan” αντί των χαρακτηριστικών τίτλων αρχής που έχουμε συνηθίσει στις ταινίες του σκηνοθέτη.
25
Η ταινία συμπεριλαμβάνεται στην λίστα με τις «Σπουδαίες Ταινίες» του Ρότζερ Έμπερτ. Στην κριτική του για την ταινία στους Chicago Sun Times το 1979 έγραψε χαρακτηριστικά: «Αυτό που κάνει ο Άλεν στο Manhattan είναι το να χειρίζεται τόσο τον χαρακτήρα του Γούντι όσο και τους στόχους του με μεγαλύτερο ρεαλισμό και να τους αντιμετωπίζει σε ένα αστικό κοινωνικό περιβάλλον που μπορούμε να αναγνωρίσουμε».
26
To 2000 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε το Manhattan στην 46η θέση της λίστας AFI’s 100 Years…100 Laughs ή αλλιώς, τη λίστα του με τις 100 πιο αστείες ταινίες στην ιστορία του αμερικανικού σινεμά.
27
Το 2002 στην λίστα του Ινστιτούτου AFI’s 100 Years…100 Passions, δηλαδή την λίστα με τις 100 καλύτερες ιστορίες αγάπης του αμερικανικού σινεμά, η ταινία σκαρφάλωσε στη θέση 66.
28
Το 2001 η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου θεώρησε την ταινία «πολιτισμικά σημαντική» και την επέλεξε για παρουσίαση στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου.
29
Στη λίστα με τις 150 Καλύτερες Ρομαντικές Κομεντί Όλων των Εποχών του Rotten Tomatoes το Manhattan βρέθηκε στην 4η θέση.
30
Το 2013 οι αναγνώστες του Guardian ψήφισαν το Manhattan ως την καλύτερη ταινία του Γούντι Άλεν.
31
Η χαρακτηριστική σκηνή στην γέφυρα Κουίνσμπορο, που βλέπουμε και στην αφίσα της ταινίας, γυρίστηκε στις 5 τα ξημερώματα. Η παραγωγή έπρεπε να φέρει δικό της παγκάκι μιας και δεν υπήρχε στο συγκεκριμένο σημείο. Τα φώτα που υπήρχαν στη γέφυρα κανονικά έκλειναν με την ανατολή του ηλίου, όμως ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας, Γκόρντον Γουίλις, συνεννοήθηκε ώστε τα φώτα να παραμείνουν ανοικτά μέχρι την ολοκλήρωση των γυρισμάτων. Ξεκίνησαν να γυρίζουν τη σκηνή, ωστόσο κάποια στιγμή η μία σειρά από φώτα έσβησε κι ο Άλεν αναγκάστηκε να κρατήσει την πρώτη λήψη.
Η εμβληματική σκηνή της ταινίας στη γέφυρα Κουίνσμπορο
32
Στο επεισόδιο “Chick Cancer” της 7ης σεζόν του Family Guy η κλασική σκηνή στη γέφυρα παρωδείται. Στον ρόλο του Άιζακ…ο Stewie.
33
H σκηνή παρωδήθηκε και στην Futurama ταινία, The Beast with a Billion Backs (2008)….
34
…ενώ αναφορά στην ταινία υπάρχει και στους Simpsons και το επεισόδιο “Rome-old and Juli-eh” (2007, σεζόν 18), στη οποία ο Παππούς και η Σέλμα κοιτούν την αφίσα της ταινίας.
35
Η σκηνή ξαναχρησιμοποιήθηκε στη σειρά το 2015 και το επεισόδιο Lisa with an “S” της 27ης σεζόν.
36
Παρωδία του Manhattan βρίσκετε και στην λονδρέζικη εκδοχή της. Στην πρώτη σκηνή του επεισοδίου Back της σειράς Spaced που ξεκινάει με ασπρόμαυρα πλάνα παρόμοιας αισθητικής με το Manhattan όσο ακούγεται μια γυναικεία φωνή να λέει: “Chapter One. She adored London…”.
37
Στις 15 Νοεμβρίου του 2012 στο πλαίσιο της σειράς Live Read του Τζέισον Ράιτμαν, το σενάριο του Manhattan διαβάστηκε ζωντανά στο County Museum of Art του Λος Άντζελες, χωρίς να έχουν προηγηθεί πρόβες και με παράλληλη προβολή εικόνων από την ταινία.
38
Ακόμη και στα αριστουργήματα γίνονται λάθη. Έτσι στην σκηνή που ο Άιζακ ρωτάει την Τρείσι πόσο χρονών θα είναι εκείνος όταν αυτή θα είναι 36, εκείνη απαντάει 63. Δεδομένου ότι στην ταινία εκείνος είναι 42 κι εκείνη 17, τα νούμερα δε βγαίνουν. Η σωστή απάντηση θα ήταν 61.
Η Μέριλ Στριπ και ο Γούντι Άλεν σε σκηνή από την ταινία.
39
Για τη σκηνή στην οποία ο Άιζακ επισκέπτεται την πρώην σύζυγό του Τζιλ (Μέριλ Στριπ) στην οποία οι ηθοποιοί βγαίνουν συχνά εκτός κάδρου όσο τσακώνονται, ο δημιουργός λέει στο βιβλίο Ο Γούντι Άλεν για τον Γούντι Άλεν (σε συνομιλία με τον Στιγκ Μπιέρκμαν, στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Πόλυς Λυκούργου): «Ο Γκόρντον (σ.σ. Γουίλις) κι εγώ προσπαθούσαμε συνέχεια να σκαρφιστούμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να αφήνουμε τους ηθοποιούς εκτός κάδρου, να τους επαναφέρουμε, να τους ξαναχάνουμε -κι αυτό γίνεται συνέχεια. Αυτή την τεχνική ακολουθήσαμε και με την Μέριλ σ’ εκείνη τη σκηνή. Θυμάμαι πολύ καθαρά πόσο διασκεδαστικό ήταν εκείνο το γύρισμα. Είναι υπέροχη ηθοποιός, και πάντα είναι ευχάριστο να δουλεύεις μαζί της. Επαναλάβαμε πάντως αυτήν τη μέθοδο κινηματογράφησης και σε πολλές άλλες ταινίες μου».
40
Σύμφωνα με τον Άιζακ, τα δέκα πράγματα για τα οποία αξίζει να ζεις είναι: «Ο Γκράουτσο Μαρξ, ο Γουίλι Μειζ, το δεύτερο μέρος της “Συμφωνίας του Δία”, ο Λούις Άρμστρονγκ στις ηχογραφήσεις του Potato Head Blues, οι σουηδικές ταινίες, η Συναισθηματική Αγωγή του Φλομπέρ, ο Μάρλον Μπράντο, o Φρανκ Σινάτρα, τα φοβερά μήλα και αχλάδια του Σεζάν, τα καβούρια στου Sam Wo, το πρόσωπο της Τρέισι…».
