Διαβάσαμε το Πρόβλημα Σπινόζα, του Ίρβιν Γιαλόμ

Η «Ηθική» του έθεσε τα θεμέλια του Διαφωτισμού και συνεχίζει να λάμπει όσο λίγα φιλοσοφικά κείμενα ως τις μέρες μας. Υπήρξε τόσο εμπρηστικός (και δη στην εποχή της Ιεράς Εξέτασης), ώστε τα βιβλία του τυπώνονταν ανώνυμα, απαγορεύτηκαν και κυκλοφορούσαν εν κρυπτώ, ενώ τον καταράστηκαν τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Καθολικοί.

«Το Πρόβλημα Σπινόζα» εξελίσσεται ως δύο παράλληλα βιβλία: το πρώτο σκιαγραφεί τον ασκητή Σπινόζα (για τον οποίο στην πραγματικότητα υπάρχουν ελάχιστες βιογραφικές πληροφορίες και καμία απεικόνιση!) μέσα στην κοσμοπολίτικη Ολλανδία του 17^ου αιώνα, ενώ το δεύτερο βιογραφεί τον Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, τον διαβόητο αντισημίτη δημοσιογράφο και συγγραφέα του ακατάληπτου ναζιστικού best-seller «Ο Μύθος του 20^ου αιώνα», βασικό ιδεολόγο του Τρίτου Ράιχ και υπεύθυνο για την διαμόρφωση της σκέψης του Χίτλερ.

Ο Ρόζεμπεργκ υπήρξε αντισημίτης από την εφηβεία του, όταν και διάβασε το ρατσιστικό τερατούργημα «Τα Θεμέλια του 19^ου αιώνα» του Χ.Σ. Τσάμπερλαιν, ενώ θαύμαζε τον Γκαίτε. Προσπαθώντας να τον κάνουν να δει το λάθος του, οι καθηγητές του στο σχολείο του αναθέτουν να διαβάσει Σπινόζα, υπό το πρίσμα της λατρείας που είχε για τον Ολλανδο-Εβραίο φιλόσοφο ο Γκαίτε.

Η αδυναμία του να κατανοήσει την «Ηθική» αλλά κυρίως το ότι ένας Εβραίος μπορεί να είναι αντικείμενο θαυμασμού για τον τεράστιο Γκαίτε θα γίνει «Το Πρόβλημα Σπινόζα» που τον κατατρέχει στη διάρκεια του πολυτάραχου βίου του, ο οποίος θα τον φέρει στις υψηλότερες θέσεις του Ναζιστικού καθεστώτος.

Τα ερωτήματα που θέτει ο Γιαλόμ είναι σημαντικά και επίκαιρα: Έχουμε ανάγκη τη θρησκεία; Υπάρχει ο άνθρωπος εκτός της κοινωνίας; Είναι τα πάντα προδιαγεγραμμένα; Αν ναι, τότε δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον ρου της Ιστορίας, ακόμα και αν βλέπουμε το κακό να έρχεται (βλ. άνοδος Ναζί;); Πώς κατάφερε ο κόσμος τρεις αιώνες μετά το φως που έφερε ο Σπινόζα να τυφλωθεί τόσο πολύ, ώστε μια αρρωστημένη ιδεολογία και ένα μάτσο μετρίων αλλά αδίστακτων Γερμανών να αιματοκυλήσει την Ευρώπη και να στοιχειώνει την ανθρωπότητα εσαεί;

Ο Γιαλόμ, πάντα περισσότερο ψυχοθεραπευτής παρά συγγραφέας (αν και χαρισματικός αφηγητής), φέρνει σε πέρας το δύσκολο έργο που αναλαμβάνει, αλλά ως συνήθως παρουσιάζει το όλο εγχείρημα ως αφήγηση των πρωταγωνιστών από το ντιβάνι του ψυχαναλυτή. Διανύοντας πια την 8^η δεκαετία του, μοιάζει περισσότερο να χρησιμοποιεί τους ήρωές του για να περάσει το μήνυμά του και όχι να υπηρετεί την αλήθεια τους.

Το Πρόβλημα Σπινόζα, του Irvin D. Yalom, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.