Συνηθίζεται, κάθε χρονιά τέτοιες ημέρες, να γίνονται απολογισμοί του έτους που ετοιμάζεται να περάσει στην ιστορία, να καταρτίζονται λίστες με όλα όσα οφείλουμε να θυμόμαστε κι όσα (τους) αξίζει να λησμονηθούν, να καταγράφονται με λαμπρά γράμματα τα φωτεινά παραδείγματα και να στιγματίζονται τ’ αντώνυμά τους, ν’ απαριθμούνται αυτά που μας έκαναν υπερήφανους αλλά κι εκείνα που μας προκάλεσαν αμηχανία ή δυσαρέσκεια.
Ανάλογα με το φορέα της επιλογής, άρα και τα κριτήρια αξιολόγησης που κάθε φορά χρησιμοποιούνται, τ’ αποτελέσματα των σχετικών δραστηριοτήτων διαφέρουν. Πάντα όμως υπάρχουν οι «εντός» και οι «εκτός». Άλλωστε, κάθε ταξινόμηση, κάθε ομαδοποίηση προϋποθέτει κι επιβάλει μια παράλληλη διαδικασία συμπερίληψης κι αποκλεισμού. Ενδεχομένως, οι συμπεριλαμβανόμενοι κάποιας κατάταξης να είναι οι αποκλεισμένοι από άλλη. Σε κάθε περίπτωση όμως υπάρχει ένα σύνορο που διακρίνει τους «από εδώ» και τους «από εκεί».
Καθώς το 2013 κινείται ανεπίστρεπτα προς την έξοδο και το 2014 περιμένει να λάβει τη σκυτάλη, πυκνώνουν, μεταξύ άλλων, οι αναφορές στα σημαντικότερα πολίτικά γεγονότα, στα πιο σπουδαία δημόσια πρόσωπα, στις πλέον χαρακτηριστικές στιγμές για την κοινωνία. Σε όλες αυτές τις σταχυολογήσεις, εύλογα, εκείνο που κυριαρχεί είναι η μεροληψία. Εξάλλου, τα όσα συμβαίνουν γύρω μας, μ’ εμάς πρωταγωνιστές ή έστω θεατές δεν υφίστανται έξω από τον τρόπο που τα προσεγγίζουμε και τ’ αναλύουμε.
Για να μην μείνουμε σε κάποιο «αμφιλεγόμενο» ελληνικό παράδειγμα, οι ημέρες που πριν από λίγους μήνες συγκλόνισαν την Τουρκία αναγνώστηκαν τόσο ως «δημοκρατική άνοιξη» όσο και ως «συνωμοτικό σχέδιο». Οι αντίστοιχες περιπτώσεις είναι αναρίθμητες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η ομοφωνία εδώ είναι αδύνατη. Κάθε αξιολόγηση στηρίζεται σ’ ένα πλαίσιο ιδεών και αξιών που αφηρημένες ξεκινούν από το γενικό και εξειδικευόμενες ανατέμνουν το επιμέρους.
Σ’ αυτή τη λογική, είναι ίσως άσκοπη μία ακόμη παράθεση των «καλών» και των «κακών» της εγχώριας πολιτικής και κοινωνικής ζωής για τη χρονιά που πέρασε. Αν όμως κάτι μοιάζει ασφαλές ως συμπέρασμα είναι η αναγνώριση του σταδίου μετάβασης. Μέσα στις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις που οξύνονται από τις πρωτόγνωρες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί, είναι προφανές ότι από τη βάση της κοινωνίας έως και την κεντρική πολιτική σκηνή υπάρχει σύγκρουση δύο κεντρικών αντιλήψεων, οι οποίες ασφαλώς συντίθενται από αρκετά ανομοιογενή επιμέρους στοιχεία, ενώ οπωσδήποτε κάποιες αρκετά ασθενέστερες βρίσκονται εκτός του πεδίου της κυρίαρχης έντασης.
Όπως και αν μεταφράζει κανείς το «νέο» και το «παλιό», εάν αυτοί οι όροι διατηρούν κάποια αναλυτική αξία, είναι εμφανές ότι στις δύο αυτές προσεγγίσεις συμπυκνώνονται δύο αρκετά διαφορετικά σχήματα για την οργάνωση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεών μας την επομένη της κρίσης, η οποία όσο βαθιά κι αν είναι, δεν θα είναι αιώνια.
Σε περίπτωση που κοιτάξουμε πίσω στο έτος που φθάνεις στο τέλος του, θα διαπιστώσουμε πολλά επεισόδια της σύγκρουσης αυτής. Στιγμιότυπα μιας άλλοτε αργόσυρτης κι άλλοτε επιταχυνόμενης, διαρκούς όμως, διαδικασίας αντιπαράθεσης. Με το αύριο να είναι -πάντα- άγνωστο, το 2014 φαντάζει ως η χρονιά που η παραπάνω σύγκρουση όχι θα τερματιστεί ως τέτοια, αλλά μάλλον θα περάσει από τη φάση της ασταθούς ισορροπίας, σ’ εκείνη της εδραίωσης μιας κάποιας κυριαρχίας, η οποία βέβαια για καιρό δεν θα είναι ασφαλής.
Εάν σωστά πιστεύεται ότι η ορθή ανάγνωση του παρελθόντος αποτελεί βάση για το «σωστό» βηματισμό προς το μέλλον, τότε ενδεχομένως η «σοφότερη» ανασκόπηση του 2013 να ναι και η «πυξίδα» για το έτος που έρχεται. Αυτό όμως είναι κάτι που από τα πράγματα θα μάθουμε εκ των υστέρων.
