Ποιος θα μπορούσε να ανακόψει τη φόρα του Ερντογάν;
Τρόμος έχει παραλύσει την τουρκική κοινωνία τις μέρες που ακολούθησαν το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Η κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, η πρόθεση επαναφοράς της θανατικής ποινής, το πρωτοφανές πογκρόμ 60000 (μέχρι στιγμής) δημοσίων υπαλλήλων, ανωτάτων και ανώτερων στρατιωτικών, στρατοδικών, δικαστικών εκπαιδευτικών, πρώην κυβερνητικών αξιωματούχων και το εν μια νυκτί λουκέτο σε 130 Μέσα Ενημέρωσης, έχoυν στην κυριολεξία βραχυκυκλώσει τους κατοίκους της γειτονικής χώρας. Ακόμη και τους συνήθεις…υπόπτους με τα πολλά μεροκάματα στο Gezi Park.
Δεκάδες προσπάθειες να επικοινωνήσω με τούρκους αλλά και έλληνες ακαδημαϊκούς σε πανεπιστημιακά ιδρύματα της γείτονος, έλληνες ρεπόρτερ στην Πόλη και στην Άγκυρα, λαλίστατα συνήθως μέλη του HDΡ πέσανε στο κενό. Όλοι εκείνοι με τους οποίους αν σήκωνες το τηλέφωνο μπορούσες να επικοινωνήσεις ανά πάσα στιγμή δεν απαντούν ούτε στα μέιλ τους, κι όταν, μετά από μεγάλη επιμονή τους βρίσκεις -τα δίκτυά τους μοιάζει να παραλύουν κάποιες στιγμές-, αρνούνται να μιλήσουν. Χαρακτηριστική είναι η στάση του βραβευμένου με Νόμπελ Τούρκου μυθιστοριογράφου Ορχάν Παμούκ, ο οποίος γενικώς δεν δίσταζε να προβεί σε τολμηρές δημόσιες παρεμβάσεις και τοποθετήσεις για την πολιτική κατάσταση στη χώρα του. Η απάντησή του στο αίτημά μας για ένα σχόλιο ήταν η σιωπή του. Ο έλληνας εκδότης και η ελληνίδα μεταφράστριά του μέσω μέιλ απ΄το γραφείο τύπου της «Ωκεανίδας» τον δικαιολογούν λέγοντας: «Είναι πολύ δύσκολο να τοποθετηθεί αυτή τη στιγμή».
Στη γραμμή της σιωπής, μια από τις γνωστότερες, μαχητικότερες δημοσιογράφους δημοφιλούς ειδησεογραφικού site απαντούσε στα ερωτήματα που της έθετα μέχρι τη στιγμή που συνειδητοποίησε ότι θα αξιοποιούσα τα λεγόμενά της σε ρεπορτάζ. Ζήτησε ρητά να μην αναφερθεί πουθενά το όνομά της.
«Η ζωή σε καμία περίπτωση δεν έχει επανέλθει στους κανονικούς της ρυθμούς, αλλά προσπαθεί να επιστρέψει σε αυτούς», λέει η Aιμιλία Βουλβούλη, επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Abdullah Gul στην Καισάρεια, που παραδόξως δεν διστάζει να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματά μας και συνιστά “ψυχραιμία”.
Από τη Λευκωσία στα Κατεχόμενα το μέλος της εκτελεστικής επιτροπής του κόμματος New Cyprus Μουράτ Κανάτλι μάς περιγράφει την «παράξενη κατάσταση» που βιώνουν στη μεγαλόνησο. «Ζούμε στην απόλυτη κυριαρχία της Τουρκίας. Περιμένουμε αυτό που συμβαίνει εκεί να φτάσει από στιγμή σε στιγμή και σε εμάς ξεκινώντας τα πογκρόμ». Δεν θεωρεί τυχαίο που ο τουρκοκύπριος πρωθυπουργός Μπιναλί Γελντιρίμ συναντήθηκε με τον Τούρκο πρόεδρο στην Άγκυρα. «Αναμένουμε να δούμε σύντομα κι εμείς τα αποτελέσματα. Πολλοί άνθρωποι στις δημόσιες υπηρεσίες θα επηρεαστούν. Δυστυχώς, είμαστε σε τέτοιο βαθμό ελεγχόμενοι πολιτικά αλλά και οικονομικά (από τον τουρισμό μέχρι την δρομολογημένη ιδιωτικοποίηση του νερού) από την Άγκυρα, που είναι δύσκολο να αντισταθούμε. Και η ήδη επιχειρούμενη από καιρό ισλαμοποίηση της εκπαίδευσης θα συνεχιστεί».
Το κλίμα που ο Μ.Κανάτλι μεταφέρει απ’ την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, πόλεις με τις οποίες είναι «καλωδιωμένος» τις τελευταίες μέρες, είναι τρομακτικό: «Οι άνθρωποι -κυρίως οι αριστεροί, οι ακτιβιστές και αντικαθεστωτικοί- ,φοβούνται να βγουν στο δρόμο, μην τυχόν βρεθούν αντιμέτωποι με τους εκατοντάδες διαδηλωτές με τα ισλαμιστικά και τζιχαντιστικά σλόγκαν. Αυτή τη στιγμή ακόμα και στους δρόμους της Τουρκίας μαίνεται η αντιπαράθεση των ισλαμιστικών στρατοπέδων, του ερντογανικού και των γκιουλενιστών». Μας καθησυχάζει ότι δεν υπάρχει περίπτωση η Άγκυρα να ανοίξει αυτή την ώρα μέτωπο στο Αιγαίο. «Ο αληθινά μεγάλος φόβος είναι μη τυχόν ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος στην Τουρκία απ’ την κυβέρνηση ενάντια στους Γκιουλενιστές και τους Κούρδους!».
Ένα ερώτημα καίει την Ελληνίδα ανταποκρίτρια μεγάλου ελληνικού Μέσου από την Πόλη -που επίσης ζητά να διατηρηθεί η ανωνυμία της-, παρακολουθώντας λεπτό προς λεπτό τις εξελίξεις: «Μέχρι που μπορεί να φτάσει ο Ερντογάν; Στο Γκεζί ξέρουμε πού έφτασε. Σκοτώθηκαν 12 νέα παιδιά, χιλιάδες άτομα φυλακίστηκαν, συνελήφθησαν, δικάστηκαν. Επίσης, ακόμη ένα ερώτημα είναι τι θέλει ο Πούτιν; Πόσο ακόμα θα αφήσουν οι Αμερικάνοι να είναι ανεξέλεγκτα τα σύνορα με την Συρία;».
Και η ίδια, παρόλες τις πηγές και την εμπειρία της δεν μπορεί να ξέρει αν ο Ερντογάν γνώριζε εκ των προτέρων για το πραξικόπημα. «Βεβαίως, τίποτα δεν αποκλείει ότι το ήξερε και ρίσκαρε. Άλλωστε, όλα αυτά τα χρόνια ρισκάρει για να φτάσει στο σημερινό αυταρχισμό».
Κι ενώ σκάει η μια είδηση για το επιχειρούμενο πραξικόπημα μετά την άλλη (ότι οι επίδοξοι πραξικοπηματίες χρησιμοποιούσαν WhatsApp για τις συνεννοήσεις τους κι ο Ερντογάν Facetime ή ότι ο Πούτιν ενημέρωσε πρώτος τον Τούρκο πρόεδρο για αυτό που ερχόταν, κάτι που ο ίδιος ο Ερντογάν ανατρέπει, δηλώνοντας ότι ο γαμπρός του τον έσωσε, κ.λπ.), το ερώτημα πέρα από το «μέχρι που μπορεί πραγματικά να φτάσει ο Ερντογάν;» είναι το πώς είναι να ζεις στην Τουρκία πλέον; «Η ζωή δεν έχει επανέλθει στους κανονικούς της ρυθμούς, αλλά όλοι προσπαθούμε να γυρίσουμε σε αυτούς», λέει η Aιμιλία Βουλβούλη, επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Abdullah Gul στην Καισάρεια, που δεν διστάζει να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματά μας, σε αντίθεση με έλληνα συνάδελφό στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας, ο οποίος δεν ξεμύτισε καθόλου από το σπίτι του την ώρα που οι πραξικοπηματίες βγάλανε τα τανκς στους δρόμους της μεγαλούπολης, και όπως χωρίς περιστροφές μας είπε, δεν θέλει να μιλήσει γιατί την επόμενη μέρα μπορεί να απολυθεί! Μάλιστα, η κ.Βουλβούλη διαψεύδει τις μαζικές διώξεις ελλήνων και ξένων καθηγητών από τα τουρκικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Παρότι υπάρχει μία φαινομενική ψυχραιμία και δεν επικρατεί πανικός, σύμφωνα με την ελληνίδα καθηγήτρια,«δεν είναι εύκολο κανείς να συγκεντρωθεί και να δουλέψει, ειδικά όταν μαθαίνονται τα νέα για τις μαζικές απομακρύνσεις και τις διαθεσιμότητες».
Ο υπάλληλος του Ελληνικού Προξενείου στην Κωνσταντινούπολη στην τηλεφωνική συνομιλία μας παρατήρησε πως «έχει αποκατασταθεί ο κανονικός ρυθμός στην πόλη, αλλά τα βράδια συνεχίζουν και μαζεύονται στις πλατείες (οι οπαδοί του Ερντογάν)» και αμέσως με παρέπεμψε στο γραφείο Τύπου του Προξενείου, όπου όσες φορές κι αν κάλεσα δεν απάντησε ποτέ κανένας.
Ο φωτογράφος Κερέμ Ακμπάς βλέπει ότι «η ζωή μας επανέρχεται σε μια κανονικότητα μέρα με την ημέρα, αλλά ακόμη ζούμε με το φόβο των βομβιστικών επιθέσεων όποτε βγαίνουμε απ’ τα σπίτια μας. Στην πραγματικότητα κανένας μας δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει στην Τουρκία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα. Κι ακόμα δεν ξέρουμε αν το πραξικόπημα ήταν αληθινό ή ψεύτικο. Οι οπαδοί του Ερντογάν βγαίνουν ακόμα στους δρόμους με τουρκικές σημαίες». Ο συνάδελφός του Ναζίμ Σερχάτ Φιράτ, περιπλανώμενος έχοντας σταθερή έδρα την Κωνσταντινούπολη, σχολιάζει την «πολύ αβέβαιη και ασταθή κατάσταση» που επικρατεί ακόμα στη χώρα.
Αυτή τη στιγμή ακόμα και στους δρόμους της Τουρκίας μαίνεται η αντιπαράθεση των ισλαμιστικών στρατοπέδων, του ερντογανικού και των γκιουλενιστών.
Η Αιμιλία Βουλβούλη παρακολουθεί τις «πανηγυρικές διαδηλώσεις» κάθε βράδυ στα περισσότερα μεγάλα αστικά κέντρα («μπορεί και σε μικρότερες πόλεις, λέει, αλλά δεν το γνωρίζω»), τις ομιλίες υψηλόβαθμων στελεχών του κυβερνώντος ΑΚΡ στις πλατείες των πόλεων αυτών και τις εκδηλώσεις θρησκευτικής λατρείας πάλι στο δημόσιο χώρο «που έχουν μεγαλύτερη ένταση απ’ ότι παλιότερα», αλλά δεν ανησυχεί. “Δεν συντρέχουν λόγοι ανησυχίας πια”, επαναλαμβάνει, συνιστώντας προς κάθε κατεύθυνση ψυχραιμία.
«Υπάρχει επίσης μία έντονη ανησυχία για το τί θα ακολουθήσει για το πόσο θα διαρκέσει η απαγόρευση εξόδου από τη χώρα στους τούρκους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά και για το ποιες θα είναι οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτής της ιστορίας. Αναρωτιόμαστε αν ήταν όντως μία κίνηση του δικτύου Γκιουλέν μόνο, όπως αναφέρουν και μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδες στην Τουρκία. Είναι χαρακτηριστικό ότι χτες ένας έγκυρος δημοσιογράφος ανέφερε ότι δεν μπορεί να ήταν μόνο κίνηση από τον Γκιουλέν. Υπήρχαν και κάποιοι άλλοι που έλαβαν μέρος σ’ αυτό; Αυτή η γνώση θα βοηθήσει σε μια πιο ολοκληρωμένη ανάλυση τού γιατί έγινε αυτή η απόπειρα και ειδικά γιατί τώρα».
Αυτή τη στιγμή ο τούρκος πρόεδρος φαίνεται πανίσχυρος, απόλυτος κυρίαρχος. «Ωστόσο, η έκβαση αυτής της ιστορίας θα κριθεί από το πώς θα διαχειριστεί το θέμα μέσα και έξω από τη χώρα, τη στιγμή μάλιστα που η Τουρκία βρίσκεται ήδη σε μία δύσκολη οικονομική συγκυρία», εκτιμά η Βουλβούλη. «Επιπλέον θεωρώ πως δε θα πρέπει να υποτιμηθεί ο λαϊκός παράγοντας, ο οποίος ήταν σημαντικός και στην διαδικασία αποτροπής του πραξικοπήματος. Ναι μεν πολύς κόσμος βγήκε στο δρόμο για να αποτρέψει το πραξικόπημα, αυτό δε σημαίνει όμως ότι όλοι αυτοί έδωσαν λευκή επιταγή στην κυβέρνηση. Οι μνήμες του Γκεζί άλλωστε είναι ακόμα νωπές».
Ποιος θα μπορούσε να ανακόψει τη φόρα του Ερντογάν; «Το CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) και το HDP (Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών)», μας απαντά ο προοδευτικός Τούρκος συνομιλητής μας από την Κωνσταντινούπολη, που δεν θέλει να αποκαλυφθεί η ταυτότητά του και χωρίς να του το ζητήσουμε αγιογραφεί τον Κεμαλισμό.
Υπάρχει ένα κομμάτι πολιτών που δεν αισθάνεται άμεσα την απειλή. «Γιατί δεν έχουμε κανένα εργασιακό δεσμό με το τουρκικό κράτος. Είμαστε ελεύθεροι επαγγελματίες», παρατηρεί ο Μεχμέτ Φατίχ Γκιουζελντεμιρτσί, πετυχημένος αρχιτέκτονας εσωτερικών χώρων στην Πόλη, προσθέτοντας: «Ο απλός κόσμος; Κάνει απλά ό,τι του λένε οι ποιμένες τους».
