Στα μέσα Σεπτεμβρίου περάσαμε με τον Γιάννη Δρακουλίδη μια εβδομάδα στο νησί της Σάμου προσπαθώντας να καταγράψουμε την κατάσταση που επικρατεί στο νησί που βρίσκεται γύρω στο ένα μίλι μακριά από την Τουρκία και μπορεί να μην δέχεται τους αριθμούς προσφύγων που φτάνουν στην Μυτιλήνη αλλά δέχεται καθημερινά γύρω στα 800 με 1000 άτομα. Με αρχικό ερέθισμα τα ππστ του Ινστιτούτου Θαλάσσιας προστασίας Αρχιπέλαγος αποφασίσαμε να επισκεφθούμε το νησί που δεν είχε την ανάλογη δημοσιογραφική κάλυψη από τα ΜΜΕ για να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει. Και αυτό που συμβαίνει είναι μια ιστορικών διαστάσεων ανθρωπιστική κρίση με τουρίστες, ξένους κυρίως εθελοντές και λιμενικούς να προσπαθούν να καλύψουν όσες ανάγκες υπάρχουν για την διαβίωση των προσφύγων πάνω στο νησί. Την μια βδομάδα που μείναμε στο νησί για το ρεπορτάζ, είδαμε κυρίως ξένους ανθρώπους να βοηθάνε τους πρόσφυγες. Οι ντόπιοι είτε από αδιαφορία είτε από ντροπή είτε από αδυναμία σε μέσα και χρήματα βρίσκονταν υποστηρικτικά ως προς τους εθελοντές σε δεύτερη μοίρα, με πολλές καταγγελίες για εκμετάλλευση από τους ξενοδόχους, τους ταβερνιάρηδες και τους ταξιτζήδες. Κάποιοι από αυτούς τους αποκαλούσαν «ταλιμπάν». Άλλοι μόλις μας είδαν να κάνουμε γύρισμα, μας φώναξαν απαξιωτικά πως «άντε ήρθατε από την Αθήνα γιατί ερωτευτήκατε ‘τσι Σύριους». Κάποτε θα πρέπει να γίνει μια διδακτορική μελέτη για τις ευθύνες της πλειοψηφίας των ντόπιων που είτε δεν έπαιρναν πρόσφυγες με το αυτοκίνητο που περπατούσαν στα λαγκάδια «γιατί είναι παράνομο» ή γιατί «με το ένα χέρι θέλω να τους χτυπήσω γιατί συμπεριφέρονται σαν ζώα, και με το άλλο θέλω να τους βοηθήσω γιατί είναι άνθρωποι» όπως μας είπε ένας κάτοικος που μπροστά στο σπίτι του γίνονταν η αποβίβαση από τις λέμβους. Χαρακτηριστικό είναι ένας νεαρός που μοίραζε χειμωνιάτικα ρούχα που είχε μαζέψει η οικογένεια του και μόλις του είπα να μας μιλήσει αρνήθηκε ευγενικά ανησυχώντας για “το τι θα πουν οι γείτονες.”
Τον Μάϊο του 2014 αυτό το σκάφος μετέφερε 65 μετανάστες και ανατράπηκε 4 μίλια βόρεια της Σάμου. 22 άτομα πνίγηκαν παγιδευμένα στην εσωτερική καμπίνα του.
Όταν φτάνει κανείς στο Μαλαγάρι της Σάμου, δίπλα στο Βαθύ, η κατάσταση στο λιμάνι τον ξυπνάει από το λίθαργο του καραβιού απότομα. Η αποβίβαση από το γκαράζ του καραβιού στην στεριά ισοδυναμεί με αποβίβαση στην πραγματικότητα, την πραγματικότητα των προσφύγων και των μεταναστών, στην «πρώτη γραμμή» της κρίσης. Απέναντι ακριβώς από το λιμάνι του Μαλαγαρίου βρίσκεται το αρχηγείο της Ελληνικής Ακτοφυλακής. Εκεί μαζεύονται αρχικά όλοι οι πρόσφυγες και μετανάστες που φθάνουν στο νησί και καταγράφονται. Εκείνη την ημέρα επικρατούσε ένας πανικός και μια βουβαμάρα γιατί υπήρχε ένα ναυάγιο ανοιχτά της Σάμου με τέσσερα παιδιά εγκλωβισμένα μέσα στην γάστρα της βάρκας που τα έφερνε στην Ευρώπη. Στο βίντεο μας δεν θα δείτε την ένταση ανάμεσα στους μετανάστες και τις ουρές μπροστά στο λιμεναρχείο, γενικά η κατάσταση μπροστά στο λιμεναρχείο παρά την ένταση ήταν ελεγχόμενη μιας και είχε φτιαχτεί μια καλή υποδομή που κατέγραφε τους πρόσφυγες σχετικά γρήγορα και αποτελεσματικά.
Σωσίβια σε βραχώδη βορειοανατολική ακτή της Σάμου.
Κατά κάποιον τρόπο είναι αστείο πως όλοι οι Λιμενικοί στην Σάμο είναι μεγάλοι φαν του Bill Murray. Όταν τους ζήτησαν να μου περιγράψουν τι ζουν εκεί οι περισσότεροι μου απάντησαν με την ίδια ατάκα: «Φίλε έχεις δει εκείνη την αμερικάνικη ταινία με εκείνον τον τύπου που κάνει κάθε μέρα τα ίδια; Την μέρα της Μαρμότας. Ε, αυτό γίνεται κάθε μέρα στην Σάμο.» Διάσωση και περισυλλογή από τις δυπρόσιτες παραλίες και τα ανοιχτά του νησιού, μετά καταγραφή, μετά ταυτοποίηση και μετά αν έχει καράβι, καρφί για Αθήνα. Οι Λιμενικοί, παρά τα όσα έχουν ακουστεί τα προηγούμενα χρόνια για τις επιχειρήσεις push-back για τους πνιγμούς και τα σκισμένα rafts, τώρα βρίσκονται on-alert 24/7 και λόγω των τεράστιων αριθμών ακολουθούν πιστά το πρωτόκολλο. Όταν δεν υπάρχει ένταση απο τους μετανάστες και τους πρόσφυγες είναι και αυτοί χαλαροί. Όπως είδαμε λιμενικούς να θυμίζουν το… όργανο της γνωστής διαφήμισης «πουτ δε κοτ ντάουν», είδαμε και γνωρίσαμε και άνδρα της ΟΕΑ που έχει βγάλει συνολικά τριάντα πνιγμένους με τα χέρια του από την θάλασσα και παίζει με τα προσφυγόπουλα σαν να είναι δικά του παιδιά. Ένα είναι σίγουρο, χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση και μέσα.
Στο Μαλαγάρι γνωρίζουμε έναν άντρα και μια γυναίκα από τη Δανία. Είναι φορτωμένοι με σακίδια. Δεν θέλουν να πάρουν το καράβι,τα σακίδια είναι γεμάτα με νερά και είδη πρώτης ανάγκης. Η Μάρι και ο Τόκε δουλεύουν στην ίδια εταιρεία. Δεν ήταν φίλοι πριν, έγιναν φίλοι στο αεροπλάνο για την Ελλάδα, μόλις έμαθαν για την προσφυγική κρίση έψαξαν στην εταιρεία ποιος θα μπορούσε να βοηθήσει και με δικά τους έξοδα και μετά απο έρανο στην εταιρεία ήρθαν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν. Είναι freelance εθελοντές, συνεργάζονται και με τους Venligboren που στα Δανέζικα σημαίνει «ευγενικοί άνθρωποι» και είναι ένα δίκτυο ανθρώπων που βοηθάει πρόσφυγες. Έτσι, η μικρή Δανέζικη κοινότητα που βρίσκεται στην Σάμο αποφάσισε να κάνει ένα «παράρτημα» και να κάνει ό,τι μπορεί.
Εκτός από τη Δανέζικη κοινότητα, βασικός άξονας της υποστήριξης στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που καταφθάνουν είναι το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος που οι άνθρωποι του με έναν εξαιρετικό τρόπο κατάφεραν να συνδυάσουν την ναυτοσύνη με την ανθρωπιά και την έρευνα ανταποκρινόμενοι στο ύψος των περιστάσεων. Όμως αρκετά, θα τα δείτε περισσότερα στο βίντεο.
Όλα αυτά συνέβησαν μια βδομάδα πριν τις εθνικές εκλογές. Τέλος, στη Σάμο η Χρυσή Αυγή αύξησε τα ποσοστά της από 5,54% στις τελευταίες εθνικές εκλογές σε 7,77% ενώ αξιοσημείωτη είναι και η αύξηση των ΑΝΕΛ από 3,65% σε 5,38%.
