Έχετε στο μυαλό σας τη δημόσια βιβλιοθήκη ως ένα χώρο με σκονισμένα ράφια και παλιά, ίσως ταλαιπωρημένα βιβλία όπου βασιλεύει άκρα του τάφου σιωπή; Διώξτε την στερεοτυπική και λανθασμένη αυτή εικόνα μακριά. Η Καλοκαιρινή Εκστρατεία 2015 για την προώθηση της ανάγνωσης και της δημιουργικότητας, που για πρώτη φορά οργανώνει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος σε συνεργασία με το δίκτυο δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών του Future Library, ξεκίνησε στις 15 Ιουνίου και συνεχίζεται μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου με σκοπό να φέρει τα πιτσιρικία αλλά και τους μεγάλους πιο κοντά στις βιβλιοθήκες όλες τις χώρες. Η Popaganda μίλησε με την κ. Μαρία Καπία, διευθύντρια της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Δράμας, για τον σπουδαίο αυτό θεσμό.
Ποιος ο στόχος της Καλοκαιρινής Εκστρατείας; Ο στόχος της καλοκαιρινής εκστρατείας είναι απλός και πολυσύνθετος ταυτόχρονα. Αφενός να δημιουργήσει μελλοντικούς χρήστες της βιβλιοθήκης, μελλοντικούς αναγνώστες και αφετέρου να λειτουργήσει ως ένα φυτώριο ανάγνωσης και δημιουργικότητας για τα παιδιά και τους εφήβους. Αρχικά σταθήκαμε με κάποια επιφύλαξη στην καλοκαιρινή εκστρατεία. Και αυτό όχι διότι ως έννοια και θεσμός δεν μας άρεσε, δεν μας ενθουσίασε. Απλά θεωρήσαμε δύσκολο το εγχείρημα και αβέβαιο το αποτέλεσμα. Οι φόβοι μας και οι ανησυχίες μας διαψεύστηκαν από την πρώτη κιόλας διοργάνωση. Οι δηλώσεις των παιδιών για συμμετοχή στις δράσεις έφτασαν σε ένα υψηλό ποσοστό, αλλά βέβαια τα παιδιά που συμμετείχαν δεν ήταν όλα όσα δήλωσαν εξ αρχής συμμετοχή. Φυσιολογικό εν μέρει. Με τη διοργάνωση των επόμενων εκστρατειών, ο πήχης ανέβαινε υψηλότερα. Ο αριθμός των παιδιών που ήθελαν να βιώσουν τις εμπειρίες της καλοκαιρινής εκστρατείας μεγάλωνε, οι απαιτήσεις των γονιών διευρύνονταν και το άγχος των υπαλλήλων, που ήταν επιφορτισμένοι με τη διοργάνωση και την υλοποίηση, διογκώνονταν. Φυσικά με το πέρας κάθε εκστρατείας και την αποτίμηση των αποτελεσμάτων, ποσοτικών και ποιοτικών, το ηθικό μας αναπτερώνονταν και η πείρα μας μεγάλωνε, με αποτέλεσμα τα 2 τελευταία χρόνια να διοργανώνουμε ταυτόχρονα 2 δράσεις κάθε ημέρα για να εξυπηρετήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά και να διοργανώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες δράσεις. Ειδικά φέτος, που αργήσαμε λίγο όσον αφορά τα διαδικαστικά της διοργάνωσης, λόγω της ανάληψης διαχείρισης της εκστρατείας από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και τη μεταφορά ρόλων και δραστηριοτήτων, η ανησυχία όλων, γονιών και παιδιών, έφτασε στο κατακόρυφο. Πίστεψαν ότι δεν θα υλοποιηθεί φέτος η εκστρατεία, παρά τις διαβεβαιώσεις μας. Ως αποτέλεσμα; Με το που ανακοινώθηκε το πρόγραμμα και ξεκίνησε η δημοσιοποίηση του στα τοπικά ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, ο αριθμός των δηλώσεων είχε ολοκληρωθεί μόλις σε μιάμιση εβδομάδα. Μπορούμε λοιπόν να δηλώσουμε με βεβαιότητα ότι η καλοκαιρινή εκστρατεία έχει εδραιωθεί πλέον στη συνείδηση των παιδιών και των εφήβων και αποτελεί το εργαλείο εκείνο, μέσω του οποίου θα προσεγγίσουν τη βιβλιοθήκη για να μάθουν, να διασκεδάσουν, να κάνουν καινούριους φίλους, να αναζητήσουν πληροφορίες για θέματα που τους ενδιαφέρουν, να καλύψουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους, να γνωρίσουν τις νέες τεχνολογίες και να τις χρησιμοποιήσουν, να βιώσουν νέες εμπειρίες, να πειραματιστούν και γενικά να μετουσιωθούν στους μελλοντικούς αναγνώστες και χρήστες μιας δημόσιας ή δημοτικής βιβλιοθήκης και παράλληλα να λειτουργήσουν ως οι ενημερωμένοι πολίτες του αύριο.
Η κ. Μαρία Καπία, Διευθύντρια Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Δράμας
Πώς λειτουργούν οι δράσεις της; Οι δράσεις της καλοκαιρινής εκστρατείας έχουν έναν κοινό παρανομαστή: συνδυάζουν τη δημιουργικότητα και τη μάθηση με τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία! Ο τρόπος με τον οποίο είναι σχεδιασμένα τα προγράμματα και η διαδικασία υλοποίησης τους, ωθούν τις νεαρές ηλικίες στη βιβλιοθήκη, η οποία λειτουργεί το καλοκαίρι ως σημείο αναφοράς για παιδιά και εφήβους. Φέτος έγινε και μία προσπάθεια προσέγγισης και των ενηλίκων μέσω της καλοκαιρινής εκστρατείας. Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου δεν υπήρχαν κενές θέσεις για συμμετοχή σε κάποιο πρόγραμμα, παρατηρήθηκε το φαινόμενο του να προσέρχονται οι μικροί μας φίλοι στη βιβλιοθήκη, είτε με την ελπίδα της ακύρωσης κάποιας θέσης την τελευταία στιγμή είτε για να βρουν τους φίλους τους ή ακόμη για να κάνουν νέους φίλους μετά την ολοκλήρωση της κάθε δράσης. Παράλληλα διαπιστώθηκε ότι, θέματα τα οποία παρουσιαζόταν ως αδιάφορα για τα παιδιά, μετά την υλοποίηση της δράσης οι μικροί μας φίλοι όχι μόνο έδειχναν ενδιαφέρον για το θέμα αντλώντας χρήσιμες πληροφορίες, αλλά αναζητούσαν και σχετικά βιβλία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η δράση που αφορούσε το Μουσείο Προσωπικοτήτων. Μέσω της συγκεκριμένης δράσης τα παιδιά άντλησαν πληροφορίες για προσωπικότητες όπως ο Μπετόβεν ή η Μητέρα Τερέζα και μάλιστα μας ζήτησαν και βιβλία για να ενημερωθούν. Αν δεν είχαν λάβει το ερέθισμα από τη δράση, δεν υπήρχε περίπτωση να δείξουν το αντίστοιχο ενδιαφέρον. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι οι δράσεις της καλοκαιρινής εκστρατείας λειτουργούν ως «κράχτης» για όλη την οικογένεια, διότι ακόμη και οι ενήλικες που συνοδεύουν τα παιδιά (γονείς, παππούδες, συγγενείς, φίλοι κλπ) έρχονται σε επαφή με τη βιβλιοθήκη και τις δράσεις της, τις προσφερόμενες υπηρεσίες της και γενικότερα ενημερώνονται για το πώς μπορούν και οι ίδιοι να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που τους προσφέρει η βιβλιοθήκη.
Ποιος ο ρόλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Καλοκαιρινή Εκστρατεία;
Η καλοκαιρινή εκστρατεία του 2015 αποτέλεσε κομβικό σημείο για τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, εφόσον η Εθνική Βιβλιοθήκη ανέλαβε πλέον τη διοργάνωση της, ενώ μέχρι πρότινος το ρόλο αυτό κατείχε το Future Library. Φυσικά η καλοκαιρινή εκστρατεία διοργανώθηκε σε συνεργασία με το δίκτυο βιβλιοθηκών του Future Library, αλλά υπάρχει μία σημαντική διαφορά: πλέον καλλιεργείται ενεργά η σχέση του ομφάλιου ρόλου που ούτως ή άλλως υφίσταται ανάμεσα στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Όπως σε κάθε χώρα έτσι και στην Ελλάδα, η Εθνική Βιβλιοθήκη καλείται να διαδραματίσει έναν ρόλο συντονιστικό και πρωτοποριακό για τις υπόλοιπες δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες της χώρας, να αναπτύξει διαύλους επικοινωνίας και μεταφοράς τεχνογνωσίας, να μετατραπεί σε εθνικό καταλογογραφικό κέντρο, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τις εργασίες των υπολοίπων βιβλιοθηκών. Η καλοκαιρινή εκστρατεία αποτελεί μία σημαντική ευκαιρία ώστε να επιτευχθούν όλοι οι παραπάνω στόχοι, διότι με το συντονισμό από την Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε να αρχίσουμε να χτίζουμε τον άξονα γύρω από τον οποίο θα δομηθεί η συνεργασία με τις άλλες βιβλιοθήκες, δημόσιες και δημοτικές. Άλλωστε η μεταστέγαση της στο νέο της κτίριο στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα της δώσει τη δυνατότητα να αναβαθμίσει ενεργά τις υπηρεσίες της, να εδραιώσει το ρόλο της και να αποτελέσει την πρωτοποριακή εκείνη βιβλιοθήκη που θα λειτουργεί ως φάρος για τις υπόλοιπες δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες.
Πώς έχει διαμορφωθεί η κουλτούρα της βιβλιοθήκης στις ημέρες μας; Ο όρος βιβλιοθήκη δεν αποτελεί πλέον μία έννοια άγνωστη και απροσπέλαστη για μία μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, όπως συνέβαινε παλιότερα. Οι βιβλιοθήκες και αναφέρομαι συγκεκριμένα στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, οι οποίες εξυπηρετούν ποικίλες κατηγορίες κοινού, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια με την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και το άνοιγμα που πραγματοποίησαν οι βιβλιοθήκες προς τον ευρύτερο πληθυσμό. Πριν μερικά χρόνια ακούγοντας κάποιος τη λέξη βιβλιοθήκη, φανταζόταν έναν χώρο όπου ήταν στοιβαγμένα πολλά βιβλία, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να μην μπορεί να βρεθεί και το αναζητούμενο τεκμήριο. Δηλαδή ο όρος βιβλιοθήκη λειτουργούσε στη συνείδηση των περισσοτέρων ως ένας χώρος αποθήκευσης και διακίνησης βιβλίων. Τα δεδομένα έχουν αλλάξει και αυτό έχει περάσει και στον κόσμο. Ο αναγνώστης, ο χρήστης της βιβλιοθήκης ή ο απλός πολίτης που επισκέπτεται για πρώτη φορά έναν τέτοιο χώρο αντιλαμβάνεται ότι μέσα σε μια βιβλιοθήκη μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, ότι δεν είναι ένας ανενεργός χώρος, στον οποίο πηγαίνεις, δανείζεσαι βιβλία και φεύγεις ή ότι είναι απλά ένας χώρος φύλαξης των βιβλίων. Ακόμη και η εικόνα του βιβλιοθηκονόμου, που παρουσιαζόταν ως συνήθως ως ένα άτομο μεγάλης ηλικίας, χωμένο μέσα σε σκονισμένα ράφια και βιβλία, έχει αλλάξει ριζικά. Οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες του 21ου αιώνα έχουν μετατραπεί σε ζωτικούς πυρήνες των τοπικών κοινωνιών, προσφέροντας υπηρεσίες ανταποκρινόμενες στις σύγχρονες απαιτήσεις των χρηστών τους, όπως π.χ. είναι ο διαδανεισμός, η πρόσβαση σε επιστημονικές βάσεις δεδομένων, το δωρεάν ίντερνετ, η χρήση του ασύρματου δικτύου εντός του χώρου της βιβλιοθήκης, η ύπαρξη χώρων προσβάσιμων για τα Άτομα με Αναπηρία, η διάθεση ηλεκτρονικών βιβλίων, η χρήση σύγχρονων συσκευών όπως π.χ. tablets για την κάλυψη των αναγκών τους, ο δανεισμός και άλλου είδους τεκμηρίων ή αντικειμένων όπως λόγου χάρη μιας ψηφιακής κάμερας για εξωτερική από τη βιβλιοθήκη χρήση, η παροχή και διάθεση σύγχρονων χώρων με όλες τις απαραίτητες υλικοτεχνικές υποδομές όχι μόνο για επαγγελματική ή εκπαιδευτική χρήση, αλλά ακόμη για χαλάρωση ή ψυχαγωγία, όπως είναι τα γνωστά πλέον Media Labs των βιβλιοθηκών, η διοργάνωση δημιουργικών εργαστηριών για ενήλικες, η διαχείριση και υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά και εφήβους, η ψηφιοποίηση του υλικού των βιβλιοθηκών, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τις ίδιες τις βιβλιοθήκες και πολλά άλλα παραδείγματα. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι να σας αποδείξω τεκμηριωμένα ότι οι ελληνικές βιβλιοθήκες έχουν μετουσιωθεί, εκμεταλλευόμενες θετικά όλες τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν, είτε πρόκειται για ευρωπαϊκά κονδύλια, είτε για συμμετοχή στο δίκτυο βιβλιοθηκών του Future Library, είτε αξιοποιώντας τοπικά προγράμματα. Ο κόσμος αλλάζει και εξελίσσεται και η βιβλιοθήκη δεν θα μπορούσε να μην συμμετέχει σε αυτές τις αλλαγές, διότι θα απαξιώνονταν και θα μετατρέπονταν σε έναν νεκρό οργανισμό που δεν θα είχε πλέον ρόλο ύπαρξης. Σαφώς και ο κόσμος των ελληνικών βιβλιοθηκών έχει ακόμα αρκετά βήματα να διασχίσει. Άλλωστε η βιβλιοθήκη είναι ένα ζωντανό κύτταρο, το οποίο για να επιβιώσει και να αναδομηθεί επιβάλλεται να μεταλλάσσεται και να εξελίσσεται συνεχώς, λαμβάνοντας πάντοτε υπ’ όψη τις ανάγκες του πληθυσμού στον οποίο απευθύνεται και παρέχοντας καλές και σωστές υπηρεσίες.
Πόσο έχει επηρεαστεί η λειτουργία των δημόσιων βιβλιοθηκών λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης της χώρας;
Οι βιβλιοθήκες ως αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας και του κοινωνικού – οικονομικού – εκπαιδευτικού ιστού έχει επηρεαστεί τόσο άμεσα όσο και έμμεσα από τις οικονομικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στη χώρα. Οι επιπτώσεις είναι αισθητές στα λειτουργικά έξοδα τους, δηλ. η μείωση του τακτικού τους προϋπολογισμού, ο οποίος δαπανάται εξ ολοκλήρου για κάλυψη λειτουργικών αναγκών όπως είναι τα τέλη ύδρευσης, τα τέλη τηλεπικοινωνιών, τα τέλη ηλεκτροφωτισμού και κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και οι δαπάνες για τη θέρμανση των κτιρίων των βιβλιοθηκών, έχει συνέπειες στην ελλιπή θέρμανση ή στην ελλιπή ψύξη του κτιρίου μιας βιβλιοθήκης. Από την άλλη πλευρά έχουν μειωθεί σημαντικά, ενώ για μία περίοδο 1 ή 2 ετών δεν υπήρχαν καθόλου, τα κονδύλια που αφορούν στις δημόσιες επενδύσεις και δια μέσου των οποίων η βιβλιοθήκη μπορεί να ανανεώσει τις συλλογές της μέσω της αγοράς νέων τίτλων, να αναβαθμίσει τις υλικοτεχνικές της υποδομές μέσω της αγοράς, επιδιόρθωσης ή αναβάθμισης των μηχανημάτων της, όπως Η/Υ, φωτοτυπικά μηχανήματα, εκτυπωτές, σκάνερ, προτζέκτορες κλπ, να επισκευάσει ή να αναμορφώσει τους χώρους της και άλλου τέτοιου είδους διεργασίες. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η κρίση έχει επηρεάσει βαθύτατα το χώρο της βιβλιοθήκης, η οποία κατά κύριο λόγο στηρίζεται στην επιχορήγηση του κράτους κυρίως για την κάλυψη των βασικών λειτουργικών αναγκών της,. Ταυτόχρονα όμως οι υπάλληλοι των βιβλιοθηκών καταβάλλουν ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια, ώστε να ανταποκριθούν επαρκώς στις απαιτήσεις και στις ανάγκες του κόσμου, με στόχο το αντιστάθμισμα των οικονομικών δεικτών. Πρέπει βεβαίως να αναφερθεί ότι η δύσκολη οικονομική περίοδος που διανύει η χώρα, με ότι αυτό συνεπάγεται για τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, συνέπεσε με τη σύσταση και λειτουργία του δικτύου βιβλιοθηκών του Future Library, το οποίο αναπτύσσεται διαρκώς και λειτουργεί ως πυλώνας στήριξης των βιβλιοθηκών. Δεν είναι αμελητέα η προσπάθεια που έχει καταβάλλει το δίκτυο για την εδραίωση της καλοκαιρινής εκστρατείας για παιδιά, εφόσον με τις δωρεές παιδικών και εφηβικών βιβλίων που πραγματοποιήθηκαν επί 3 χρόνια έχουν εμπλουτιστεί σημαντικά οι συλλογές των βιβλιοθηκών. Ούτε μπορεί βεβαίως κανείς να αμφισβητήσει τις εμπειρίες που αποκόμισαν και επίσης την αναπτέρωση του ηθικού των υπαλλήλων των βιβλιοθηκών, οι οποίοι επί σειρά ετών συμμετείχαν σε επιμορφωτικά σεμινάρια του δικτύου του Future Library εντελώς δωρεάν. Παράλληλα, οι καινοτόμες υπηρεσίες, η δημιουργία νέων τμημάτων, η εκπαίδευση προσωπικού, είναι ορισμένοι από τους τομείς στους οποίους στήριξε δυναμικά το Future Library. Μέσω της διαχείρισης του και της οικονομικής ενίσχυσης από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος δημιουργήθηκαν νέα παιδικά τμήματα σε βιβλιοθήκες, 9 βιβλιοθήκες απέκτησαν Media Labs, εκπαιδεύθηκαν οι πρωτοπόροι υπάλληλοι των περιφερειών σε θέματα βιβλιοθηκών, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εκδηλώσεις, όλοι οι υπάλληλοι που ασχολήθηκαν με τις καλοκαιρινές εκστρατείες έλαβαν επιμέρους επιμόρφωση και άλλες τέτοιες δράσεις. Επίσης οι βιβλιοθήκες και κυρίως οι βιβλιοθήκες της επαρχίας ήρθαν σε επαφή και συνεργάστηκαν με φορείς και ιδρύματα όπως το ΚΙΚΠΕ ή η Εθνική Λυρική Σκηνή, για διοργάνωση εκδηλώσεων, εμπλουτισμό συλλογών. Εκτός όμως από την ιδιωτική πρωτοβουλία και οικονομική στήριξη, η κρίση έχει επηρεάσει τις βιβλιοθήκες και σε άλλα επίπεδα. Μιλώντας παραδείγματος χάρη για τη δική μου βιβλιοθήκη, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Δράμας, μπορώ να σας πω με βεβαιότητα ότι παρατηρείται μία στροφή του κόσμου στο υλικό και στις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης, εφόσον οι οικονομικές του δυνατότητες είναι πιο περιορισμένες, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται αύξηση της επισκεψιμότητας και άνοδος των δανεισμών σε συγκεκριμένες κατηγορίες κοινού. Η κρίση έχει ωθήσει αρκετό κόσμο στις βιβλιοθήκες, αρχικά από ανάγκη και κατόπιν επειδή συνειδητοποίησε ο πληθυσμός τις δυνατότητες που του παρέχει η τοπική βιβλιοθήκη εντελώς δωρεάν. Από την άλλη πλευρά, είναι πολύς ο κόσμος, ο οποίος πλέον δωρίζει πολύ περισσότερο υλικό στη Βιβλιοθήκη, με το σκεπτικό ότι τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο και ότι ίσως κάτι φανεί χρήσιμο σε κάποιον άλλο. Αρκεί να σας πω ότι η Βιβλιοθήκη μας διαθέτει χρήστη, ο οποίος εντελώς αφιλοκερδώς και χωρίς καμία απαίτηση έχει δωρίσει περίπου 10.000 τεκμήρια, έντυπου και οπτικοακουστικού υλικού. Καταλήγοντας λοιπόν θέλω να τονίσω ότι η ελληνική κρίση υπήρξε ένας παράγοντας αλληλεπίδρασης για τις βιβλιοθήκες και τον τοπικό πληθυσμό.
