Από παιδί ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ ήθελε να είναι κάποιος, να ξεχωρίσει από το πλήθος. Το επαναλαμβάνει συχνά στη διάρκεια της ζωής του. Πασχίζει να βρει τη φωνή του. Όταν ο πατέρας του πεθαίνει έναν πρόωρο, βίαιο στην παραίτησή του, αλκοολικό θάνατο, το αίτημα/τραύμα ξαναβγαίνει στην επιφάνεια. Τώρα όμως έχει αρχίσει να παίρνει μορφή. Ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ γράφει. Είναι συγγραφέας. Κάτι πραγματικά σπουδαίο συμβαίνει εδώ. Μπορεί να είναι σημαντικός, είναι καλύτερος [απ’ τον πατέρα του].
Τα δυο πρώτα μυθιστορήματά του κερδίζουν την κριτική και βραβεία, διαβάζονται από την «κλίκα» του βιβλίου στη Νορβηγία. Θέλει παραπάνω. Παθαίνει συγγραφικό μπλοκάρισμα. Το ξεπερνά με τη μανία άγριου ζώου σε μικροαστικό σαλόνι. Όλα λίμπα. Γράφει είκοσι σελίδες την ημέρα, χωρίς ανάσα κι αυτολογοκρισία. Γράφει [για] τη ζωή του, έξι τόμους, το magnum opus του. Το έργο διαβάζεται σχεδόν απ’ όλους τους Νορβηγούς. Μεταφράζεται και γίνεται παγκόσμιο best seller. Τώρα, ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ μπορεί –όπως δήλωσε αυτοσαρκαστικά στην Guardian– «να κλαίει με την ησυχία του μέσα στη λιμουζίνα του».
Το πρώτο βιβλίο, Ένας θάνατος στην οικογένεια, μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τον Καστανιώτη. Παρακολουθούμε σκηνές από την παιδική του ηλικία και τα χρόνια της εφηβείας, σε μια οικογένεια της μεσαίας τάξης. Ο πατέρας, απόμακρος και σκληρός. Η μητέρα, τρυφερή αλλά απούσα. Οι παππούδες, ο μεγάλος αδελφός, οι φίλοι, ο πρώτος έρωτας. Η αποτυχημένη απόπειρα να φτιάξει συγκρότημα –σελίδες με soundtrack από Talking Heads μέχρι Echo & the Bunnymen, οι πρώτες βουτιές στο αλκοόλ. Άλμα, δέκα χρόνια μετά και ο πατέρας έχει πεθάνει. Οι μέρες πριν την κηδεία. Ενδιάμεσα, κομματάκια του παζλ της πιο πρόσφατης ζωής του 47χρονου σήμερα Κνάουσγκορντ. Η συγγραφή, η πρώτη σύζυγος, η δεύτερη, τα παιδιά («τα αγαπώ αλλά δεν είναι αρκετά για να γεμίσουν μια ολόκληρη ζωή»). Όλα στα φόρα. Δεν αλλάζει τα ονόματα, δεν μασάει τα λόγια του, οι μισοί συγγενείς του τον έχουν αποκηρύξει. Κι όμως το πείραμα έχει πετύχει.
Δεν είναι memoir. Δεν θέλει κάπου να καταλήξει, δεν βγάζει ηθικό δίδαγμα, ότι, για παράδειγμα, αν φας προσευχηθείς και αγαπήσεις θα καταλάβεις κάτι απ’ τη ζωή. Δεν είναι μια επινόηση της πραγματικότητας (για να θυμηθούμε στα δικά μας τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο, ή τις άλυτες υποθέσεις του Paco Ignacio Taibo II). Εύκολα καταλαβαίνεις ότι, σε σημεία, έχουν ανασυσταθεί ποιητική αδεία περιβάλλοντα. Δεν είναι δυνατό να θυμάσαι τι φορούσες τη συγκεκριμένη ημέρα στα οχτώ σου χρόνια ή λεπτομερώς τα περαστικά αυτοκίνητα ένα απόγευμα στα δεκαεπτά. Αυτά λειτουργούν όμως περισσότερο σαν στοιχεία σε μια δοκιμασία της μνήμης. Σαν τη θέα από το ντιβάνι της ψυχανάλυσης. Τον αποκαλούν «ο νέος Προυστ». Ας σοβαρευτούμε. Είναι μια παράδοξα εμπορική ταμπέλα στην ούγια. Το έργο δεν χαρακτηρίζεται από την επαλήθευση υψηλών λογοτεχνικών προσδοκιών. Δεν εντάσσεται σε κατηγορία. Ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ βεβαίως ξέρει να γράφει, ξέρει να προκαλεί το ενδιαφέρον και γενικά να προκαλεί. Παρεμπιπτόντως, η σειρά των έξι βιβλίων έχει τον κοινό τίτλο Min Kamp, όπως Ο Αγών μου.
Από την άλλη, δεν το διαβάζεις με την περιέργεια του να συνεχίσεις να κοιτάζεις από την κλειδαρότρυπα. Ή, με τον νοσηρό εθισμό στα επιλεγμένα από τον σκηνοθέτη πλάνα ενός reality show. Εκεί έγκειται το ενδιαφέρον του. Μετά το πρώτο σοκ, είναι σαν να σε έχει σταματήσει στον δρόμο ένας γοητευτικός άγνωστος και να σου μιλάει ακατάληπτα για τη ζωή του. Ο Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ είναι γοητευτικός. Πουλάει, θέλοντας και μη, και την εικόνα του. Διαθέτει rock attitude. Δεν στρογγυλεύει τις γωνίες ούτε στον εαυτό του. Αυτοϋπονομεύεται συνεχώς. Είναι υπερευαίσθητος, συχνά ανεύθυνος, αμήχανος και νευρικός κοινωνικά, σχεδόν απροσάρμοστος, ενοχικός, ευθύς στις εξομολογήσεις του. Αυτό είναι το στοίχημα: Θα δώσεις χρόνο σ’ αυτόν τον τύπο ή θα συνεχίσεις τον δρόμο σου; Απαντούν οι πωλήσεις.
Αν δεν πετάξεις το βιβλίο από πλήξη, αξίζει τον κόπο. Σελίδες επί σελίδων όπου περιγράφει με [ανατριχιαστικές] λεπτομέρειες πώς στρίβει το τσιγάρο, πώς φτιάχνει το τσάι, τη λίστα απορρυπαντικών που χρησιμοποιεί κ.ο.κ. δοκιμάζουν συχνά τις αναγνωστικές αντοχές. Ανάμεσα στην μπαναλιτέ και τα κλισέ ανθίζουν όμως παράλληλα ευαίσθητα, παράξενα, ενίοτε συγκλονιστικά λουλούδια. Απρόοπτα, αναδύονται λεπτές αποχρώσεις του οικείου και του ανοίκειου, όπως στη σκηνή που ο πιτσιρικάς Κνάουσγκορντ παρακολουθεί τον πατέρα του από το παράθυρο. Ή, ανοίγονται όψεις στην μεγάλη εικόνα: Π.χ. οι σελίδες για την παρακμή του πατρικού σπιτιού μοιράζονται την ενοχλητική δύναμη του Ray’s a laugh του φωτογράφου Richard Billingham. Το επεισόδιο όπου η αλλοπαρμένη γιαγιά ξαναβρίσκει τον εαυτό της πίνοντας βότκα αποπνέει γνήσια λογοτεχνικότητα.
Ο Αγώνας του Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ είναι η ζωή η ίδια, με τα μάτια ενός ενήλικα ∙ ως συνήθως βαρετή, αλλά με ωραίες και δραματικές εκπλήξεις / αποκαλύψεις. Ενώ πάντα ήθελε να είναι κάποιος, κατόρθωσε να γράψει για τον εαυτό του σα να είναι οποιοσδήποτε, ένας ευέλικτος μέσος όρος της ανθρώπινης κατάστασης. Έτσι, παραπάνω από μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία, το έργο αφήνει μια φρέσκια επίγευση λογοτεχνικής περφόρμανς.
Ένας θάνατος στην οικογένεια (Ο αγώνας μου 1), Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ, μτφ. Σωτήρης Σουλιώτης, εκδ. Καστανιώτη, 2015
Επίσης:
Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, Μαρσέλ Προυστ, μτφ. Παύλος Α. Ζάννας, εκδ. Εστία, 2011
Η ζωή η ίδια, Paco Ignacio Taibo II, μτφ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Άγρα, 2001
Η επινόηση της πραγματικότητας, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, εκδ. Κέδρος, 2010
Eat pray love, Ελίζαμπεθ Γκίλμπερτ, μτφ. Φανή Πανταζή, εκδ. Μίνωας, 2010
Ray’s a laugh, Richard Billingham, εκδ. Scalo, 2000
