Για τις ανάγκες του πρόσφατου ανεβάσματος του Άμλετ από τον Γιάννη Χουβαρδά στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, έχουμε στα χέρια μας μια νέα μετάφραση του πιο δημοφιλούς έργου του Σαίξπηρ, από τον ποιητή και έμπειρο μεταφραστή Διονύση Καψάλη (στην έκτη αναμέτρησή του με γραπτό του Σαίξπηρ). Γραμμένο γύρω στο 1600, το μεγαλύτερο σε έκταση έργο του μέγιστου βάρδου της αγγλικής γλώσσας (πάνω από 4 ώρες σε θεατρικό χρόνο) διατηρεί τη λάμψη του στο πέρασμα των αιώνων. Τα ανεβάσματα του σε μεγάλες και μικρές θεατρικές σκηνές ανά τον πλανήτη είναι αναρίθμητα, ενώ η επιρροή του ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της θεατρικής σκηνής, στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, την ψυχανάλυση.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τον Άμλετ τόσο σημαντικό τόσο για το κοινό όσο και για τους θεατρανθρώπους; Πού οφείλεται η εξαιρετική δημοφιλία ενός έργου που σίγουρα δεν είναι το αριστούργημα του δημιουργού του και έχει, κατά καιρούς, δεχθεί δριμεία κριτική για αρκετά ελαττώματά του (όπως την προφανή έλλειψη συνοχής); Γιατί είναι ο Άμλετ «κορυφαία στιγμή της θεατρικής τέχνης και θεμελιώδες κείμενο του ευρωπαϊκού πνεύματος», όπως γράφει ο Χουβαρδάς;
Η ιστορία είναι γνωστή: ο Άμλετ, διάδοχος του θρόνου της ισχυρής Δανίας, θρηνεί τον θάνατο του πατέρα του και δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι, αν και έχει περάσει ελάχιστος καιρός, ο ένδοξος Βασιλιάς έχει ξεχαστεί από όλους. Η ίδια η μητέρα του παντρεύτηκε τον θείο του, ο οποίος είναι τώρα Βασιλιάς. Το φάντασμα του νεκρού βασιλιά εμφανίζεται στον Άμλετ, του αποκαλύπτει ότι τον σκότωσε ο αδερφός του και τον προτρέπει να τον εκδικηθεί.
Ο Άμλετ αποφασίζει να «το παίξει τρελός» και να καταστρώσει ένα πλάνο για να σκοτώσει τον Βασιλιά. Όταν όμως έχει την ευκαιρία, δεν το κάνει. Αντίθετα, βάζει τον θίασό του να ερμηνεύσει τη σκηνή του θανάτου του πατέρα του, προκαλώντας την οργή του Βασιλιά και της μητέρας του. Ο Βασιλιάς, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο της ζωής και του θρόνου του, στέλνει τον Άμλετ στην Αγγλία με κρυφό στόχο να θανατωθεί εκεί, μακριά από τα μάτια του Δανέζικου λαού που στηρίζει τον θαρραλέο πρίγκηπα. Ο Άμλετ θα σωθεί και θα επιστρέψει στη Δανία, όπου όμως θα αναγκαστεί να μονομαχήσει με τον Λεόντιο, υιό του Πολώνιου (τον οποίο ο Άμλετ σκότωσε κατά λάθος, όταν εκείνος κρυφάκουγε το διάλογο του Άμλετ με τη μητέρα του) και αδερφό της Οφηλίας, η οποία μετά το θάνατο του πατέρα της, παραφρόνησε και έπεσε στο ποτάμι. Στη στημένη (από τον Λεόντιο και τον Βασιλιά) μονομαχία, θα σκοτωθούν όλοι οι πρωταγωνιστές.
Το κείμενο κέρδισε το κοινό ήδη από την εποχή του Σαίξπηρ και υπήρξε το τέταρτο πιο δημοφιλές κατά τη διάρκεια της ζωής του. Κι όμως, έχει όλα τα στοιχεία που χρειάζονταν για να πετύχει το ακριβώς αντίθετο: στο Ελισαβετιανό θέατρο η δράση είναι εντονότατη και το αίμα ρέει άφθονο, ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον του κοινού. Στον Άμλετ, η δράση έρχεται σε δεύτερη μοίρα και ο ίδιος ο κεντρικός ήρωας παρουσιάζεται άτολμος τόσο στην εκδίκηση του φόνου του πατέρα του, όσο και στη διεκδίκηση του νόμιμου δικαιώματός του στον θρόνο. Αντίθετα, μονολογεί για το νόημα της ζωής με μια πλουσιότατη γλώσσα γεμάτη υπονοούμενα, θυμάται μεγάλο αριθμό στίχων σε σημείο που να τον θαυμάζουν και επαγγελματίες ηθοποιοί και δεν υποψιάζεται καν ότι προσπαθούν να τον σκοτώσουν ο Λεόντιος με τον Βασιλιά. Αγαπάει την Οφηλία, την οποία πολιορκεί με λόγια πάθους και μανίας, αλλά την διώχνει με ακόμα πιο παράφορα λόγια (της λέει ξανά και ξανά να πάει σε μοναστήρι, χρησιμοποιώντας τη λέξη «nunnery» που σημαίνει όμως και το μπουρδέλο).
Ακόμα και στο τέλος του έργου, ο θεατής δεν έχει καταλήξει σε ένα συμπέρασμα για το τι είναι τελικά ο Άμλετ. Ίσως αυτό να είναι το κλειδί της τόσης σημασίας του κειμένου τούτου για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η έλλειψη απαντήσεων σε όποιον φτάνει στο σημείο να στοχαστεί τα σημαντικά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η δικαιολόγηση των πράξεων των ηρώων του Άμλετ (Βασιλίας, Γερτρούδη, Λεόντιος, Πολώνιος, Γκίλντεστερν, κλπ) είναι αυτονόητη: ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί για να επιβιώσει. Όμως ο Άμλετ που δεν κάνει «αυτό που πρέπει», που προσπαθεί να αποφασίσει για κάθε πράξη του, που ψάχνει για την Ηθική που δεν υπήρξε ποτέ, ζει σε έναν εχθρικό κόσμο. Για αυτόν, η ζωή είναι κάτι σαν ένα μόνιμο όνειρο, όπως ο θάνατος είναι ένας μόνιμος ύπνος.
Κυκλοφορεί από τις εκδ. Gutenberg
