Η Stoiximan, στο πλαίσιο του προγράμματος κοινωνικής ευθύνης της εταιρείας, έχει προχωρήσει σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, από τον Ιανουάριο 2015, για την εκπόνηση πανελλήνιας έρευνας για τις επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στους μαθητές, καθώς και την υλοποίηση πιλοτικού προγράμματος παρέμβασης σε Δημοτικά και Γυμνάσια του Δήμου Ρεθύμνης. Με αφορμή την έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 26 Μαρτίου συνέντευξη τύπου, κατά την οποία παρουσιάστηκε το σύνολο των δράσεων για τον σχολικό εκφοβισμό που υλοποιεί το πανεπιστήμιο Κρήτης, αλλά και η εκστρατεία ευαισθητοποίησης, που πραγματοποιείται από τη Stoiximan σε συνεργασία με την ΚΑΕ Παναθηναϊκός, την Κολυμβητική Ομοσπονδία Ελλάδος και τον Σύλλογο Ατόμων με Κινητικά Προβλήματα «Περπατώ» και με τη συμμετοχή αθλητών. Στη συνέντευξη τύπου ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ομιλία του επίκουρου καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Θεόδωρου Γιοβαζολιά, εκπροσώπου όλης της επιστημονικής ομάδας που έχει δημιουργηθεί στο Πανεπιστήμιο.
Σύμφωνα λοιπόν με τον κύριο Γιοβαζολιά, ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι υπάρχει από αρχές καταβολής του ανθρώπινου είδους. Μόλις τα τελευταία όμως χρόνια έχουμε αρχίσει να το ερευνούμε και να ασχολούμαστε με αυτό πιο συστηματικά. Σημαντικό είναι να γίνει η διάκριση αυτού του φαινομένου από μια άλλη κατάσταση, πάλι στα πλαίσια μιας επιθετικής συμπεριφοράς, που είναι η σύγκρουση. Κι αυτό, επειδή πολλές φορές, ειδικά στην Ελλάδα, τείνουμε να πηγαίνουμε από το ένα άκρο στο άλλο, από τη μη αναγνώριση ενός φαινομένου δηλαδή, στην υπερ αναγνώριση. Τα παιδιά συγκρούονται μεταξύ τους, μαλώνουν, τσακώνονται. Και μάλιστα, όπως λένε οι ειδικοί, αυτό είναι και κάπως αναμενόμενο.
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι υπάρχει από αρχές καταβολής του ανθρώπινου είδους.
Το φαινόμενο του κοινωνικού εκφοβισμού δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη σύγκρουση και δεν αφορά ένα μεμονωμένο περιστατικό. Υπάρχουν δηλαδή αρκετά διαφοροποιά στοιχεία. Στη σύγκρουση δύο παιδιών έχουμε μια σχέση ισότιμη, είμαι ένας και είσαι ένας, είμαστε δύο και είστε δύο ή έχουμε την ίδια δύναμη και το ίδιο κοινωνικό κύρος στην ομάδα και στο σχολείο. Στον εκφοβισμό μια βασική διαφορά είναι η ανισότητα στη δύναμη. Πάντα ο θύτης έχει παραπάνω δύναμη από το θύμα, πάντα το θύμα είναι σε ευάλωτη θέση. Είτε γιατί μειονεκτεί αριθμητικά είτε γιατί μειονεκτεί σε κύρος και επιρροή στους υπόλοιπους. Στη σύγκρουση τα παιδιά συχνά είναι φίλοι, στον σχολικό εκφοβισμό τα παιδιά δεν είναι φίλοι. Η σύγκρουση μπορεί να γίνει τυχαία, στο προαύλιο, ο εκφοβισμός είναι προγραμματισμένη, εσκεμμένη συμπεριφορά, είναι κάτι που ο/οι θύτες το σχεδιάζουν από πριν. Ένα άλλο σημαντικό διαφοροποιό στοιχείο είναι ότι η σύγκρουση λαμβάνει χώρια μία φορά άντε δύο, κάποια στιγμή τσακωνόμαστε και μετά συνεχίζουμε κανονικά τις ζωές μας. Ενώ αντίθετα ο εκφοβισμός είναι μια συστηματική συμπεριφορά,που λαμβάνει χώρα επαναλαμβανόμενα, αρκετές φορές μέσα στη βδομάδα ή στο μήνα ή στο σχολικό έτος. Επίσης, οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού είναι σοβαρότατες για το θύμα, τον δράστη, τους παρατηρητές, τη σχολική κοινότητα και τις οικογένειες. Η σύγκρουση μπορεί να με στεναχωρεί, μπορεί να κλάψω, μπορεί να θυμώσω, είναι κάτι, όμως, που θα ξεπεραστεί εύκολα. Τέλος, ο σχολικός εκφοβισμός αποσκοπεί στο να επιβεβαιώσω ότι είμαι πιο δυνατός από εσένα. Και, σίγουρα, στον σχολικό εκφοβισμό, ένα πράγμα που δεν ακούν τα παιδιά – θύματα είναι “συγνώμη”. Αντίθετα, πολλές φορές ακούμε από τα παιδιά – θύτες να λένε «μα φταίει, καλά του κάνουμε, αφού το αξίζει, μα κοίτα πώς είναι, κοίτα πώς περπατάει, κοίτα πώς μιλάει.»
Όπως ανέφερε ο κ. Γιοβαζολιάς, «η παρέμβαση έχει δύο άξονες. Ο ένας άξονας είναι το ερευνητικό κομμάτι, να δούμε τι συμβαίνει. Εμείς θέλουμε να κάνουμε μια πανελλήνια έρευνα και να διαπιστώσουμε τα επιδημιολογικά ποσοστά εμφάνισης του φαινομένου, να δούμε τις αντιδράσεις και αντιλήψεις των εκπαιδευτικών, να μελετήσουμε τη στάση των παρατηρητών, γιατί πολλές φορές δεν παρεμβαίνουν τα παιδιά. Ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών δεν παρεμβαίνει. Υπάρχουν κάποια στοιχεία σημαντικά για αυτό. Στο 85% των περιπτώσεων, ο σχολικός εκφοβισμός συμβαίνει παρουσία άλλων παιδιών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τις πιο πολλές φορές οι μάρτυρες δεν παρεμβαίνουν. Δεν κάνουν τίποτα, δεν λένε κάτι, δεν μιλάνε. Όταν όμως παρεμβαίνουν, καταφέρνουν να σταματήσουν το φαινόμενο στο 75% των περιπτώσεων.
Στο 85% των περιπτώσεων, ο σχολικός εκφοβισμός συμβαίνει παρουσία άλλων παιδιών.
Και μάλιστα στο επόμενο ενάμιση λεπτό. Αυτό που έχουμε να κάνουμε εμείς είναι να ερευνήσουμε τη συμπεριφορά των παρισταμένων και να δούμε γιατί δεν παρεμβαίνουν, ώστε αυτά τα ευρήματα να μας βοηθήσουν στο επίπεδο της δικής μας παρέμβασης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι να μπούμε στα σχολεία πιλοτικά. Υπάρχει ένα πιλοτικό πρόγραμμα περίπου σε 8 σχολεία στο Ρέθυμνο, δημοτικά και γυμνάσια, με την παρουσία ψυχολόγων, συνεργατών κατά το οποίο θα εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα παρέμβασης για την ενδυνάμωση των παιδιών παρατηρητών, για την ενδυνάμωση των θυμάτων, για την ενημέρωση και την εμπλοκή των εκπαιδευτικών, των γονέων, της σχολικής κοινότητας και της κοινότητας ευρύτερα και θα προσπαθήσουμε να φτιάξουμε ένα εργαλείο που να μπορεί να λειτουργήσει και όταν φύγουμε εμείς από το σχολείο. Αυτό που θέλουμε είναι να δημιουργήσουμε ένα πρωτόκολλο, ένα πρόγραμμα που να μπορεί ο εκπαιδευτικός να εφαρμόσει και χωρίς τη δική μας παρουσία. Να το μεταλαμπαδεύσει στους επόμενους, έτσι ώστε να αποκτήσει μια πολλαπλασιαστική ισχύ.”
«Η ισχύς εν τη ενώσει»
Παρών στη συνέντευξη τύπου ήταν και ο πρόεδρος του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, κ. Παύλος Χαραμής, ο οποίος, απευθυνόμενος στην επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου, εξέφρασε το θαυμασμό του για τη δουλειά της και δεδομένου ότι και το κέντρο μελετών της ΟΛΜΕ ασχολείται επίσης με θέματα βίας, ρατσισμού και εξτρεμισμού στα σχολεία, έθεσε το ερώτημα αν είναι εφικτό να εξεταστεί η δυνατότητα ανταλλαγής εμπειριών, γνώσεων και πρακτικών σε πολλαπλά επίπεδα. Η απάντηση που δέχτηκε ήταν απόλυτα θετική, αφού μια τέτοιου είδους συνεργασία, όπως ανέφερε ο κύριος Γιοβαζολιάς, μόνο θετικά αποτελέσματα θα μπορούσε να φέρει.
Μετά το πέρας της παρουσίασης, είχα την ευκαιρία να θέσω ορισμένα ερωτήματα στον κύριο Γιοβαζολιά:
Δεξιά ο Θεόδωρος Γιοβαζολιάς.
Προτού ολοκληρωθούν οι έρευνες και ξεκινήσει ο δεύτερος άξονας της παρέμβασης, θα μπορούσε να γίνει από τώρα μια πρώτη κίνηση παρέμβασης, η οποία να αφορά τη διευκρίνηση της έννοιας τους σχολικού εκφοβισμού; Η αλήθεια είναι ότι ως νέο φαινόμενο, ο σχολικός εκφοβισμός δεν αποτελεί προς το παρόν ξεκάθαρη «διακριτή οντότητα» στην ελληνική κοινωνία και όταν δεν γνωρίζεις τον εχθρό σου, ή δεν τον βλέπεις καν, δεν γίνεται και να τον αντιμετωπίσεις. Έχετε απόλυτο δίκιο ότι αν δεν συμφωνήσουμε και δεν καταλάβουμε τι είναι αυτό για το οποίο μιλάμε δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Έχουμε και ένα πρόβλημα στις έρευνες, άλλες έρευνες λένε ότι ένα 15% υφίστανται σχολικό εκφοβισμό και άλλες 29% και άλλες 48%, γιατί τόση διαφορά; Ένας λόγος είναι αυτά που λέτε εσείς, που έχει να κάνει με το πώς κοιτάμε και τι ρωτάμε, άρα και πώς ορίζουμε το φαινόμενο. Άλλες απαντήσεις θα πάρουμε, αν ρωτήσουμε πόσες φορές συνέβη αυτό φέτος, π.χ., και άλλες απαντήσεις θα πάρουμε, αν ρωτήσουμε πόσες φορές συμβαίνει αυτό σε μια εβδομάδα. Οπότε ο ορισμός του φαινομένου είναι βασικότατο θέμα. Και για να το ερευνήσουμε, αλλά και για να το συζητήσουμε αργότερα. Στα πλαίσια της δικής μας έρευνας ακολουθούμε τον παγκόσμιο ορισμό του φαινομένου, ο οποίος λέει ότι σχολικό εκφοβισμό έχουμε όταν ένα παιδάκι υφίσταται τέτοιου είδους συμπεριφορές λεκτικές, σωματικές, όλες τις μορφές εκφοβισμού δηλαδή, για τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για ένα διάστημα περίπου τριών μηνών. Στην παρέμβαση, επίσης, ένα πρώτο κομμάτι είναι ορίσουμε τον κοινωνικό εκφοβισμό. Και να τον ορίσουμε στους εκπαιδευτικούς, στα παιδιά, στους γονείς, σε όλους. Άρα ξεκινώντας να ξέρουμε γιατί μιλάμε.
Μιλήσατε, επίσης, για τους τρεις άμεσους πρωταγωνιστές του σχολικού εκφοβισμού, τον θύτη, το θύμα και τους μάρτυρες, αλλά για παρεμβάσεις, κατά κύριο λόγο, στους δύο τελευταίους. Υπάρχουν σχέδια για παρέμβαση στους θύτες και στις οικογένειές τους; Από ό, τι φαίνεται από στοιχεία ερευνών και δυσκολίες στο οικογενειακό περιβάλλον τους υπάρχουν και αρκετοί από τους θύτες εκδηλώνουν κάποια στιγμή ψυχοπαθολογικά στοιχεία. Και πόσο δύσκολη είναι μια τέτοια παρέμβαση, δεδομένου ότι οι θύτες φαίνεται να είναι αρκετά «ανθεκτικοί;» Εδώ υπάρχουν δύο ρεύματα. Το ένα λέει ότι χρειάζεται να κάνουμε παρέμβαση στους θύτες. Χρειάζονται προγράμματα αύξησης της ενσυναίσθησης, της ικανότητας δηλαδή να καταλαβαίνω πώς νιώθει ο άλλος και ότι αυτό το πράγμα δεν είναι αστείο και ότι πονάει. Πρέπει να σας πω ότι τα πρώτα χρόνια στην παρέμβαση η έμφαση είχε δοθεί πάρα πολύ ακριβώς σε αυτό, στα θύματα ή στους θύτες. Και χάσαμε εκεί λίγο τον στόχο, γιατί η παρέμβαση στους θύτες πήγε να πάρει έναν κατασταλτικό – τιμωρητικό χαρακτήρα, να τους συνετίσουμε, να τους μαλώσουμε. Φάνηκε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι αποτελεσματικό. Έχετε δίκιο ότι είναι ανθεκτικοί σαν προσωπικότητες, πολλές φορές έχει φανεί όμως ότι εάν αυξήσουμε την κοινωνική αποδοκιμασία, την ικανότητα του περίγυρου να αποδοκιμάζει αυτά τα φαινόμενα, ο θύτης θα κάνει πίσω. Όταν αυξήσεις την αντίδραση των παρατηρητών τότε φαίνεται ότι οι θύτες χάνουν το κοινό, τους θεατές, γιατί ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών – θυτών αρέσκονται στο να έχουν κοινό, και αυτός είναι και ένας σημαντικός λόγος που συνεχίζουν το φαινόμενο. Οπότε η δική μας έμφαση θα είναι σε αυτό, θα θέλαμε να ενδυναμώσουμε τους παρατηρητές και να καταστήσουμε σαφές το φαινόμενο σε όλη την κοινότητα. Να σας πω ότι θα θέλαμε ιδανικά να εκπαιδεύσουμε και τις καθαρίστριες του σχολείου, τους υπαλλήλους του κυλικείου, να ξέρουν τι είναι αυτό το πράγμα.
Από αριστερά: 1. Αλέξανδρος Ταξιλδάρης, παραολυμπιονίκης, πρόεδρος συλλόγου ατόμων με κινητικά προβλήματα “Περπατώ”
2. Μιχάλης Ζαμπίδης, παγκόσμιος πρωταθλητής kick boxing
3. Θεόδωρος Γιοβαζολιάς, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας, πανεπιστήμιο Κρήτης
4. Ιωάννης Σπανουδάκης, Μέλος ΔΣ, Stoiximan
5. Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος, πρόεδρος ΔΣ “Το χαμόγελο του παιδιού”
6. Αλεξάνδρα Ασημάκη, αρχηγός Εθνικής Ομάδας Πόλο
Ενδιαφέρον είχε και η συζήτησή μου με τον κύριο Παύλο Χαραμή, πρόεδρο του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, ο οποίος μεταξύ άλλων μου ανέφερε τα εξής: «Οι γενικότερες συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον κάθε σχολείου επηρεάζουν άμεσα και καθοριστικά τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο το ίδιο εισπράττει κάθε μορφή βίας, τη νουθετεί ή την αποδοκιμάζει. Σε πολλές περιπτώσεις που έχουμε μια κουλτούρα, για παράδειγμα, υπερβολικά αρσενική, με αποτέλεσμα εύκολα να περιθωριοποιούνται τα κορίτσια, αυτό μπορεί και να συμβαίνει και στα σχολεία, να θεωρείται δηλαδή ότι το κορίτσι είναι υποχείριο των ορέξεων του αγοριού. Αντίστοιχα, αν υπάρχει μια κουλτούρα που υιοθετεί στο κοινωνικό περιβάλλον υπερβολικά τη βία, αυτή η βία σίγουρα θα εμφανιστεί και στο σχολείο. Διεθνείς μελέτες έδειξαν, για παράδειγμα στη Γαλλία, ότι, όταν το κοινωνικό περιβάλλον αποδέχεται και υιοθετεί την κουλτούρα της βίας, πολύ δύσκολα μπορεί να έχει αποτέλεσμα η δράση μόνο μέσα στο σχολείο. Από την άλλη πλευρά όμως, το ίδιο το σχολείο υιοθετώντας μια πολιτική αντί-βίας μπορεί σε σημαντικό βαθμό να περιορίσει τη βία τη σχολική και την ευρύτερη κοινωνική, και αν όχι κάτι άλλο, τουλάχιστον να δημιουργήσει μια αίσθηση ότι υπάρχει ένας κόσμος και ότι είναι εφικτός ένας κόσμος, όπου αυτή η βία δεν θα κυριαρχεί.»
Μπορούν κατά τη γνώμη σας να συμβάλλουν και άλλες επιστήμες στην καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού; Ο συνδυασμός των εργαλείων και των μεθόδων που μας προσφέρουν όλες οι κοινωνικές επιστήμες μπορεί να δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα, αντίθετα όταν το περιορίσεις μόνο στο ένα πεδίο, για παράδειγμα στην ψυχολογία, τότε μπορεί να είναι μονομερείς και εν μέρει και αναποτελεσματικές οι πολιτικές. Μπορεί να ενισχύσεις ένα παιδί που εμφανίζεται ως θύμα εκείνη την περίοδο με ψυχολογική στήριξη, αλλά δεν εγγίζεις και δεν επηρεάζεις τις ρίζες του προβλήματος της βίας, που είναι πάντοτε κατά κανόνα κοινωνικές.
Στην επόμενη σελίδα διαβάστε 15 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετει για τον σχολικό εκφοβισμό.
