Σε άλλες εποχές θα αποτελούσε ένα ακόμα ανέκδοτο. Για κάποιους, ακόμη και σήμερα, που τα πάντα πια πουλιούνται σε τιμές-σοκ, είναι ακόμα μια τρολιά. Με μια διαφορά: είναι μια επικερδής τρολιά. Εταιρεία Κινητής τηλεφωνίας, παραμονές της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου βομβάρδισε τους πελάτες της με sms ενθαρρύνοντάς τους «γιόρτασε την μέρα περισσότερο από ποτέ» και προσφέροντας –υποτίθεται- το αντίδοτο: προσφορά εισιτηρίων ένα συν ένα, σε ό,τι πιο εμπορικό και ευτελές και στην ουσία αντιθεατρικό παρουσιάζει η αθηναϊκή σκηνή την πληθωριστική περίοδο που διάγουμε.
Οταν καθιερώθηκε ο εορτασμός της Ημέρας Θεάτρου για τις 27 Μαρτίου εντελώς καθυστερημένα το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου κανείς δεν υποπτευόταν τις άγριες συνθήκες που τελικά θα διαμορφώνονταν σε ένα χώρο υψηλής τέχνης που συνιστά ταυτόχρονα ένα επαγγελματικό πεδίο που υπόκειται στους κανόνες της Αγοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι σιγά σιγά τα ιερά τέρατα που κάθε χρονιά έγραφαν τα μηνύματα της ημέρας (Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλερ, Λώρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρώ, Πήτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ντάριο Φο, αλλά κι ο Τζον Μάλκοβιτς. Κι ένας Ελληνας, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης.) επεσήμαιναν τον άμεσο και συχνά προβληματικό τρόπο διασύνδεσης της τέχνης τους με την κοινωνία και τις παθογένειές της. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο φετινός χαιρετισμός, που ανατέθηκε, κατά τη γνώμη μου, στον πιο αυθεντικά πυρετικό και ουσιαστικά βωμολόχο σκηνοθέτη των ημερών, το enfant terrible του πολωνικού θεάτρου, Κριστόφ Βαρλικόφσκι. «Στην πραγματικότητα τίποτα δεν μπορεί να αποκαλύψει καλύτερα από το θέατρο τα κρυμμένα πάθη», διαπιστώνει καταφεύγοντας στη λογοτεχνία, η οποία «εκατό χρόνια πριν περιέγραψε προφητικά την πτώση των Ευρωπαίων Θεών, το λυκόφως που βύθισε τον πολιτισμό μας σε ένα σκοτάδι που ακόμα περιμένει το φως». Και κατονομάζει ως μέλη «σ’ αυτόν τον κύκλο προφητών» τους Κάφκα, Τόμας Μαν, Προύστ, αλλά και Τζον Μάξγουελ Κούτσι, θεωρώντας ότι σήμερα «ζούμε μετά το τέλος του κόσμου» και «απέναντι στα εγκλήματα και τις συγκρούσεις που εκρήγνυνται καθημερινά σε νέους τόπους και σε ρυθμούς τόσο γοργούς που ούτε τα πανταχού παρόντα ΜΜΕ δεν προλαβαίνουν να καταγράφουν. Αυτές οι πυρκαγιές γρήγορα καταντούν πληκτικές και εξαφανίζονται από τα δελτία τύπου, για να μην επιστρέψουν ποτέ. Και εμείς αισθανόμαστε ανήμποροι, τρομοκρατημένοι, και εγκλωβισμένοι. Δεν μπορούμε πια να κτίζουμε πύργους, και τα τείχη που πεισματικά κατασκευάζουμε δεν μας προστατεύουν από τίποτα, αντιθέτως, αυτά τα ίδια έχουν ανάγκη από προστασία και φροντίδα, απομυζώντας ένα μεγάλο μέρος της ζωτικής μας ενέργειας».
Εδώ αναλαμβάνει δράση ο μύθος, που «επιδιώκει να εξηγήσει το ανεξήγητο». Και «καθώς αναδύεται από ένα φόντο αλήθειας, οφείλει να επιστρέψει στο ανεξήγητο» – όπως περιέγραφε ο Κάφκα τη μετουσίωση του μύθου του Προμηθέα. «Είμαι απόλυτα πεπεισμένος», καταλήγει οΒαρλικόφκσι, «ότι οι ίδιες λέξεις θα όφειλαν να περιγράφουν το θέατρο. Και αυτό το είδος θεάτρου που θεμελιωμένο στην αλήθεια βρίσκει την ολοκλήρωσή του στο ανεξήγητο, εύχομαι σε όλους τους εργάτες του θεάτρου, της σκηνής και της πλατείας και το εύχομαι με όλη μου την καρδιά».
Η Popaganda, με αφορμή τον εορτασμό, ζήτησε από εργάτες του ελληνικού θεάτρου (ανάμεσά τους κι ένα Λιθουανό που συστρατεύεται παθιασμένα εδώ και χρόνια μαζί τους), να αποτυπώσουν τις ανησυχίες τους για την κατάσταση και τις παθογένειές του.
Φωτογραφία: Πηνελόπη Γερασίμου
Οι καλλιτέχνες αδυνατούν να ζουν από τη δουλειά τους.
Μαριάννα Κάμπαρη (σκηνοθέτις, καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης): Το κυρίαρχο πρόβλημα στο εγχώριο θέατρο αυτή τη στιγμή είναι από τη μια η «απο-επαγγελματοποίηση» και από την άλλη η «εμπορευματοποίηση» του χώρου. Όλα ξεκινούν καταρχάς από τον τεράστιο αριθμό καλλιτεχνών που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Αυτός ο αριθμός οδήγησε και στη δημιουργία πολλών θεατρικών χώρων. Αν εξαιρέσουμε τους κρατικούς οργανισμούς και τα μεγάλα ιδρύματα -που μπορούν να χρηματοδοτούν τις ιδέες αλλά και τους ανθρώπους πίσω από τις ιδέες- η κατάσταση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πολλές μικρές σκηνές όπου πολύς –νέος κυρίως- κόσμος όχι μόνο δεν πληρώνεται αλλά πληρώνει προκειμένου να παίξει. Πολλές –πολύ- μεγάλες σκηνές όπου το «προϊόν» σχεδιάζεται με απόλυτο γνώμονα το κέρδος (και πάλι βγαίνουν χαμένοι οι πιό νέοι που δουλεύουν σε τέτοια σχήματα με εξαιρετικά χαμηλές αμοιβές). Και στο ενδιάμεσο πολλοί χώροι όπως το Θέατρο Τέχνης που επιθυμούν να είναι θέατρα ρεπερτορίου, να δοκιμάζουν πράγματα, να δίνουν αληθινές ευκαιρίες σε καλλιτέχνες αλλά πώς; Χωρίς επιχορηγήσεις, χωρίς χορηγίες -πώς να υπάρξουν χορηγίες αν δε δοθούν κίνητρα φοροαπαλλαγής σε ιδιώτες και εταιρίες;- πώς είναι δυνατόν να υπάρξει αυτό το «άλλο θέατρο» που όλοι ξέρουμε πόσο έχουμε ανάγκη, ειδικά σήμερα; Βέβαια, ωραία πράγματα δε σταματάνε να γίνονται. Απλώς οι καλλιτέχνες αδυνατούν πλέον να ζήσουν από τη δουλειά τους…
Μικροφατρίες και μεσαιωνικές εργασιακές σχέσεις.
Γιώργος Βαλαής (ηθοποιός, συνιδρυτής της θεατρικής ομάδας Blitz): Για μένα το μεγαλύτερο πρόβλημα του Ελληνικού θεάτρου είναι ο επαρχιωτισμός του και ό,τι συνεπάγεται από αυτόν. Αδυναμία σύγχρονης σκέψης, μεσαιωνικές εργασιακές σχέσεις, μικροφατρίες, αδιέξοδη ελληνικότητα. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι με ενδιαφέρον.
Εσωστρεφείς, χωρίς διάλογο.
Δημήτρης Καραντζάς (σκηνοθέτης): Ένα απο τα μεγαλύτερα σύγχρονα μεγάλα προβλήματα του ελληνικού θεάτρου είναι η εσωστρέφειά του. Τα τελευταία πολύ λίγα χρόνια αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε με ποιό τρόπο λειτουργούν και σε άλλες χώρες οι θεατρικοί κώδικες κι η δραματουργία με αφορμή το Φεστιβάλ Αθηνών, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και ακόμα λιγότερα χρόνια άρχισαν πολύ δειλά να «ταξιδεύουν» και ελληνικές παραστάσεις και να δημιουργείται μια ελληνική φωνή που υπάρχει και πρέπει να έρθει σε διάλογο. Δεν είμαστε μια χώρα ανοιχτή σε διάλογο. Ο παρελθοντολογισμός και ο συντηρητισμός μικροκομματισμών έχει οδηγήσει τα ελάχιστα χρήματα του δημοσίου που δίνονται για τον Πολιτισμό (με εξαίρεση το Φεστιβάλ Αθηνών) να συντηρούν τα τελευταία χρόνια το κλείσιμο στο καβούκι μας και την ελληνική φουστανέλα.
Ψευδοκριτήρια και μικροαστισμός.
Τζωρτζίνα Κακουδάκη (ηθοποιός, σκηνοθέτις, θεατρολόγος): Τι έχει ανάγκη το θεατρό μας; Πολυγνωμία. Οι θεσμοί να μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν ισότιμα μεγαλύτερο, και πιο ετερόκλητο αριθμό καλλιτεχνών, να δίνουν βήμα στο διαφορετικό, να στηρίζουν δομές ανάπτυξης του θεάτρου, όχι μόνο (ή κυρίως) σχήματα που αποτελούν το θεατρικό κατεστημένο. Χρειάζονται φεστιβάλ νέων δημιουργών, να δίνονται κίνητρα για την δημιουργία, τρόποι να μπορέσει κάποιος να συνδιαλλαγεί με την έννοια της παραγωγής, να προτείνει κάτι out of the box, να μην είναι πάντα οι περισσότεροι «απέξω» και πάντα οι ίδιοι «μέσα», γιατί έτσι δεν αναπτύσσεται η άμιλλα, το καινούργιο γίνεται μπανάλ, καταλήγει να μιμείται αυτόν που έχει πετύχει και μάλιστα ως κακέκτυπο. Οι ίδιοι άνθρωποι εδώ και χρόνια σε θέσεις κλειδιά, μιας κακώς εννοούμενη καλλιτεχνική ελίτ, που αποκτά δύναμη δυνάστη (ακόμα και αθελά της), δημιουργούν ένα ψευδοκριτήριο: αντί να σκέφτεται κανείς τι θέλει να κάνει, σκέφτεται τι θέλει κάποιος άλλον από αυτόν να κάνει, πώς θα πετύχει τις αισθητικές προτιμήσεις του αξιολογητή του. Και έτσι γινόμαστε «όπως ήταν μια φορά κάποιος άλλος» (για να θυμίσω τον Κάσπαρ του Πήτερ Χάντκε), υπάρχει μια καταπιεστική αίσθηση για το υψηλό, ενώ το εμπορικό γίνεται χυδαίο. Πρέπει να εγκαταλείψουμε εντελώς την έννοια ενός κατεστημένου μηχανισμού της αυθεντίας. Είναι τραγικά μικροαστικό.
Άσχετοι στα πόστα.
Ανέστης Αζάς (σκηνοθέτης): Εντελώς αυθόρμητα διαπιστώνω ότι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι το ότι συχνά βλέπουμε άσχετους ανθρώπους σε θέσεις κλειδιά. Και δεν εννοώ ούτε την Κάτια Αρφαρά στη Στέγη ούτε το Γιώργο Λούκο στο Φεστιβάλ. Αλλά δείτε τι γίνεται αυτές τις μέρες στο ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας που επιχειρούν να εκπαραθυρώσουν τον Θοδωρή Αμπαζή, και θα καταλάβετε!
Ταλέντα εναντίον ενός καθόλου νορμάλ Κράτους.
Τσεζάρις Γκραουζίνις (σκηνοθέτης, ιδρυτής της ομάδας Τσεζάρις Γκρουπ): Είναι αδύνατο να βρεις αλλού τόσους πολλούς ταλαντούχους ηθοποιούς και σκηνοθέτες. Τα πάντα είναι νορμάλ. Το μοναδικό πράγμα που δεν είναι νορμάλ στην Ελλάδα είναι ο ρόλος του Κράτους στις ζωές των ανθρώπων του θεάτρου, αν και αυτό δεν συνιστά ελληνική πρωτοτυπία. Το θέατρο ωστόσο είναι σημαντικότερο από ένα εργοστάσιο ατομικής ενέργειας για μια χώρα.
