Ζούμε μία πολυκρίση. Και να μην μας το έλεγαν αυτό οι παγκόσμιοι ηγέτες από το Νταβός και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, είναι κάτι που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Τόσες πολλές κρίσεις μαζί «συνήθως συμβαίνουν μόνο μία φορά στη ζωή», είπε ο Αμερικανο-Ινδός καθηγητής οικονομικών Ρατζουράμ Ρατζάν, μιλώντας σε ένα πάνελ στο Νταβός: πρώτα η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007/08, μετά η κρίση του Covid και τελικά η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, με παγκόσμιες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Συν την κλιματική κρίση.
Κάποιες άλλες λέξεις από τα buzzwords που θα σημαδέψουν τη νέα χρονιά είναι τόσο παλιές, σχεδόν αρχαίες, όπως η φτώχεια – ένα φαινόμενο που συνιστά απλή, ωμή βία απέναντι στον Άνθρωπο και τις κοινότητές του.
Παρακάτω θα βρείτε μερικές λέξεις από τις λίστες του NPR για το 2023, για να ξέρουμε τι μας περιμένει.
Η πιο απλή περιγραφή της πολυκρίσης μπορεί να είναι το γεγονός ότι πολλά προβλήματά μας από το παρελθόν επανέρχονται όλα μαζί – και κάποια ίσως εμφανίζονται με νέους τρόπους.
«Όλες οι κρίσεις που βλέπουμε συνέβαιναν πάντα», λέει ο καθηγητής Danny Ralph του Κέντρου Μελετών Κινδύνου του Cambridge, «είναι κατά κάποιο τρόπο βιβλικές (πείνες, πόλεμοι, επιδημία). Αυτό που έχει αλλάξει είναι ο ρυθμός με τον οποίο χτυπούν αυτά τα χαοτικά γεγονότα Εάν δεν έχετε αυτή τη λέξη στο λεξιλόγιό σας, ίσως σκεφτείτε “Μην ανησυχείτε, θα διορθώσουμε αυτό το πρόβλημα και θα επιστρέψουμε στο κανονικό”».
Ή, όπως έθεσε μια έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2023 από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ: «Ένα σύμπλεγμα από παγκόσμια ρίσκα που συνδέονται μεταξύ τους με σύνθετες επιπτώσεις, όπως αν ο συνολικός αντίκτυπος υπερβαίνει το άθροισμα κάθε μέρους».
Από τη δίνη των πολλαπλών κρίσεων, ο Ralph προσδιορίζει την κλιματική αλλαγή ως «αυτή που δεν θα φύγει».
Κάποιος που ζει επισφαλώς, που ζει με αβεβαιότητα. Η Wikipedia σημειώνει ότι στη λέξη πρεκαριάτο «συγχωνεύεται το επισφαλές με το προλεταριάτο». Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ποικίλα πλαίσια. «Οι μετανάστες αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πρεκαριάτου. Είναι η αιτία της ανάπτυξής του και κινδυνεύουν να γίνουν τα κύρια θύματά του, δαιμονοποιήθηκαν και έγιναν ο αποδιοπομπαίος τράγος των προβλημάτων που δεν δημιούργησαν εκείνοι», σύμφωνα με το βιβλίο The Precariat: The New Dangerous Class. To κακοπληρωμένο εργατικό προσωπικό με προσωρινά συμβόλαια και όχι σταθερά ωράρια φυσικά και αποτελεί επίσης «πρεκαριάτο».
Αυτά τα μικροσκοπικά κομματάκια πλαστικού – μερικά πολύ μικρά για να τα δει κανείς με γυμνό μάτι – εμφανίζονται σε όλο τον κόσμο, στη φύση και μέσα στους ανθρώπους και τα ζώα, εγείροντας ανησυχίες για τον αντίκτυπό τους τόσο στο περιβάλλον όσο και την υγεία. Τα μικροπλαστικά προέρχονται από πολλές πηγές – ως αποτέλεσμα βιομηχανικών απορριμμάτων, καθώς και από συσκευασίες, σχοινιά, μπουκάλια και ρούχα. Πέρυσι, το NPR έγραψε για μια μελέτη που εντόπισε μικροπλαστικά στους πνεύμονες ανθρώπων εν ζωή, προσθέτοντας ότι «μικροπλαστικά πλαστικά έχουν βρεθεί στο παρελθόν σε ανθρώπινο αίμα και περιττώματα, ακόμα και στα βάθη του ωκεανού».
Η σολασταλγία είναι, σύμφωνα με τη Wikipedia και άλλες πηγές, «ένας νεολογισμός, που σχηματίζεται από το συνδυασμό των λατινικών λέξεων sōlācium (παρηγοριά) και της ελληνικής ρίζας -algia (πόνος, ταλαιπωρία, θλίψη), που περιγράφει μια μορφή συναισθηματικής ή υπαρξιακής δυσφορίας που προκαλείται από την περιβαλλοντική αλλαγή. Το NPR χρησιμοποίησε αυτόν τον όρο σε μια ιστορία που περιγράφει τη συναισθηματική αντίδραση των κατοίκων της Αριζόνα που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους λόγω μιας πυρκαγιάς που προκλήθηκε από κεραυνούς. Έχει να κάνει με «την αίσθηση ότι χάνεις το σπίτι σου, παρόλο που δεν το έχεις εγκαταλείψει. Η προσμονή μιας φυσικής καταστροφής μπορεί να παράξει το δικό της είδος θλίψης που ονομάζεται σολασταλγία».
Τρία χρόνια μετά την πανδημία και καθώς ο κόσμος προσπαθεί να ζήσει με τον ιό, τα αεροδρόμια είναι και πάλι πολυσύχναστα. Ως αποτέλεσμα, ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν την επιτήρηση των ταξιδιωτών – τεστ και συλλογή δεδομένων αντί να εμποδίζουν τους ανθρώπους να εισέλθουν σε μια χώρα – ως τρόπο παρακολούθησης τυχόν επιβλαβών εξελίξεων του COVID-19.
Στα τέλη του 2022, η Κίνα εγκατέλειψε την πολιτική της για μηδενικό COVID-19, η οποία επέβαλε ολικά lockdown και στρατόπεδα καραντίνας. Ήταν μια από τις τελευταίες χώρες που διατήρησαν σκληρούς περιορισμούς. Ο Lawrence Huang από το Ινστιτούτο Πολιτικής Μετανάστευσης λέει ότι τα τεστ πριν από την αναχώρηση και κατά την άφιξη θα συνεχίσουν να είναι πολύτιμα καθώς βοηθούν στην παρακολούθηση πιθανών παραλλαγών. Και δεν είναι μόνο οι ταξιδιώτες που παρακολουθούνται στην προσπάθεια μας να κρατηθούμε μπροστά από τον COVID. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αυστραλία και η Ευρώπη έχουν αρχίσει να προτείνουν την ανάλυση δειγμάτων λυμάτων από εισερχόμενες πτήσεις για τον εντοπισμό του μεγέθους των περιστατικών και την ανίχνευση παραλλαγών.
Παρά την πρόοδο του εμβολιασμού τις τελευταίες δύο δεκαετίες – 78% των παιδιών έκαναν τα τακτικά εμβόλια το 2020 σε σύγκριση με 59% το 2000 – ένας αριθμός παιδιών λείπει εντελώς. Τα παιδιά «μηδενικών δόσεων» είναι εκείνα που δεν έχουν κάνει ποτέ κανένα από τα πιο απαραίτητα εμβόλια – διφθερίτιδα, κοκκύτη και τέτανο. Πριν από την πανδημία, υπολογίζεται ότι ήταν 13 εκατομμύρια. Τώρα πιστεύεται ότι θα μπορούσαν να είναι έως και 18 εκατομμύρια.
«Χάσαμε 30 χρόνια προόδου μέσα σε 3 χρόνια», λέει η Lily Caprani, επικεφαλής της Παγκόσμιας Συνηγορίας για την Υγεία και τα Εμβόλια στη UNICEF. Η πτώση οφείλεται στην αύξηση των συγκρούσεων, στην εξάπλωση παραπληροφόρησης και στις διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας που σχετίζονται με την πανδημία.
Η Caprani σημειώνει ότι ο όρος καταγράφει κάτι πέρα από τα ποσοστά εμβολιασμού. «Είναι ένας δείκτης αντιπροσώπευσης για ένα παιδί που ζει σε μια κοινότητα που στερείται καθαρού νερού, υγειονομικής περίθαλψης και διατροφής και έχει σημασία γιατί αυτές οι κοινότητες τείνουν να είναι το επίκεντρο εστιών άκρως μεταδοτικών ασθενειών».
Μια άλλη μέτρηση που προκαλεί ανησυχία είναι πόσες γυναίκες σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται για να τραφούν. Αυτό είναι γνωστό ως διατροφικό χάσμα μεταξύ των φύλων.
Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες αμείβονται λιγότερο, παραγκωνίζονται στην αγορά εργασίας και καλούνται να αναλάβουν απλήρωτη φροντίδα και οικιακή εργασία. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό από τους άνδρες να ζουν στη φτώχεια.
«Εκατόν πενήντα εκατομμύρια περισσότερες γυναίκες και κορίτσια δεν ξέρουν πού θα βρουν το επόμενο γεύμα τους, σε σύγκριση με άνδρες και αγόρια», λέει η Emily Janoch, διευθύντρια Thought Leadership, Knowledge Management and Learning από την CARE USA, σημειώνοντας ότι σε πολλές χώρες οι γυναίκες χάνουν επίσης την πρόσβαση στα δίκτυα ασφαλείας «καθώς δεν αναγνωρίζονται ως αρχηγοί νοικοκυριών ή δεν θεωρούνται επίσημα εργαζόμενες». Μια εκτίμηση δείχνει ότι υπάρχουν 126,3 εκατομμύρια περισσότερες γυναίκες από άνδρες που πεινούν.
Το 2018 αυτός ο αριθμός ήταν περίπου 18 εκατομμύρια.
Η φτώχεια δεν είναι σίγουρα μια καινούργια λέξη, η χρήση της εκτείνεται πίσω στις βιβλικές εποχές. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν δεσμευτεί να εξαλείψουν την ακραία φτώχεια μέχρι το έτος 2030. Αλλά η κοινή παραδοχή είναι ότι η φτώχεια φτάνει σε ανησυχητικά νέα επίπεδα και αυτός ο στόχος είναι πλέον απίθανο να επιτευχθεί.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 2020 περίπου 70 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι οδηγήθηκαν σε ακραία φτώχεια (επιβιώνοντας με 2,15 $ την ημέρα ή λιγότερο) και με τη σημερινή τάση, 574 εκατομμύρια άνθρωποι -σχεδόν το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού- θα εξακολουθούν να ζουν με λιγότερα από 2,15 δολάρια την ημέρα το 2030, κυρίως στην Αφρική. Γι’ αυτό θα ακούσουμε πολλά για τη φτώχεια το 2023.
Η καθηγήτρια Sabina Alkire, διευθύντρια του Oxford Poverty and Human Development Initiative, λέει ότι οι τρέχουσες κρίσεις τροφίμων και καυσίμων θα επηρεάσουν σημαντικά τη φτώχεια και το 2023, πέρα από τον αντίκτυπο από τη διαταραχή του COVID-19: «Οι τάσεις μείωσης της φτώχειας που υπήρχε πριν από την πανδημία έχει πάει 10 χρόνια πίσω».
Οι απώλειες στην εκπαίδευση επιτείνουν το πρόβλημα, λέει η Alkire, η οποία προειδοποιεί ότι η κρυφή κρίση βρίσκεται στο σχολείο. «Μετά την πανδημία πολλά παιδιά δεν έχουν επιστρέψει στο σχολείο και υπάρχει έλλειψη δασκάλων. Θα υπάρξει μια άνευ προηγουμένου οπισθοδρόμηση στα εκπαιδευτικά επιτεύγματα» που σημαίνει περισσότερη φτώχεια.
Η Alkire λέει ότι μπορούμε να παραδειγματιστούμε από το πώς ορισμένες χώρες έχουν ξεπεράσει έντονες δυσκολίες τα τελευταία χρόνια: «Μεταξύ 2005-2021, 415 εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν από τη φτώχεια στην Ινδία. Αυτή είναι μια αλλαγή σε ιστορικό επίπεδο. Η Σιέρα Λεόνε είχε την ταχύτερη μείωση της φτώχειας από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο μεταξύ 2013-2017 και αυτό ήταν κατά τα χρόνια της κρίσης του Έμπολα». Και στις δύο περιπτώσεις, η ενίσχυση της πρόσβασης σε εγκαταστάσεις υγιεινής, καύσιμα μαγειρέματος και ηλεκτρική ενέργεια μαζί με την υποστήριξη συστημάτων υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικής προστασίας ήταν καθοριστικής σημασίας.
Η Καλιφόρνια ξεκίνησε το 2023 με ακραίες πλημμύρες που προκάλεσαν τουλάχιστον 19 θανάτους και εκατοντάδες χιλιάδες έμειναν χωρίς ρεύμα. Απέχει πολύ από αυτό που η Καλιφόρνια έχει ήδη συνηθίσει — μεγαλύτερες και πιο έντονες ξηρασίες. Ορισμένοι ειδικοί, όπως ο Barron Joseph Orr, επικεφαλής επιστήμονας για τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD), προειδοποιούν για την ξηρασία – την αυξανόμενη αναντιστοιχία μεταξύ ανάγκης και διαθεσιμότητας νερού. «Όσο πιο ξηρές γίνονται οι συνθήκες, τόσο πιο κοστοβόρες θα είναι βασικές καλλιέργειες σε ορισμένες περιοχές. Θα είναι οικονομικά βιώσιμη η καλλιέργεια καλαμποκιού εάν οι συνθήκες γίνουν πιο ξηρές;», ρωτάει ο Orr. «Σκεφτείτε πόσοι άνθρωποι θα επηρεαστούν στο μέλλον, αν δεν συνεχίσουμε να προσαρμοζόμαστε. Στο πιο ακραίο σενάριο, το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού μπορεί να βρίσκεται σε ξηρότερες συνθήκες μέχρι το 2050. Θα υπάρξει σημαντική προσαρμογή που πρέπει να γίνει και στα αστικά περιβάλλοντα».
Ο Orr λέει ότι πολλά από αυτά θα μπορούσαν να αποφευχθούν «αν διατηρήσουμε την κλιματική αλλαγή στον 1,5 βαθμό».
Μέχρι στιγμής, οι βασικοί στόχοι μπορεί να μην έχουν επιτευχθεί — ο Orr λέει ότι ο κόσμος έχει «αποτύχει τελείως» να σταματήσει ή να επιβραδύνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, γι’ αυτό το 2023 είναι το έτος για την ενθάρρυνση της ανθεκτικότητας — την υιοθέτηση στρατηγικών προετοιμασίας απέναντι τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Για παράδειγμα, λέει ότι οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να προτρέψουν σε καλύτερη διαχείριση της γης. «Έχουμε ήδη μετατρέψει το 70 με 75% των χερσαίων φυσικών οικοσυστημάτων για ανθρώπινη χρήση», λέει ο Orr. «Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μόνο περίπου το 30% για να παίξουμε. Χρειαζόμαστε κάθε κομμάτι από αυτό να παραμείνει όσο το δυνατόν πιο φυσικό».
Οι γεωργικές πρακτικές πρέπει να αλλάξουν. Οι υδροβόρες καλλιέργειες θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με ποικιλίες που απαιτούν λιγότερο νερό και οι αγρότες θα πρέπει να παρακινηθούν να μειώσουν την εξάρτηση από χημικά γεωργικά φάρμακα και να υιοθετήσουν βιώσιμες λύσεις που θα βοηθήσουν το έδαφος να αποθηκεύει άνθρακα – κάτι που μπορεί να κάνει μόνο εάν είναι υγιές.
Σε ατομικό επίπεδο, ο Orr λέει ότι οι καταναλωτές μπορούν να κάνουν τη διαφορά όταν ψωνίζουν τρόφιμα. «Εάν υποστηρίζετε την τοπική γεωργική παραγωγή, βοηθάτε αυτούς τους αγρότες να γίνουν πιο προσαρμοστικοί».
