Explainer: Ποιος θεσμός στρεβλώνει τη λαϊκή ψήφο στις αμερικανικές εκλογές

Πιστεύετε ότι στις ΗΠΑ οι πολίτες ρίχνουν στην κάλπη το ψηφοδέλτιο με τον υποψήφιο πρόεδρο της επιλογής τους; Λάθος. Οι πολίτες «σταυρώνουν» εκλέκτορες – και την εκλογή προέδρου καθορίζει έπειτα η ψήφος του Σώματος των Εκλεκτόρων (Electoral College).

Τι είναι το Σώμα Εκλεκτόρων; Ένα σύστημα έμμεσης, δύο σταδίων, εκλογής για την προεδρία. Στις 5 Νοεμβρίου, οι πολίτες ψήφισαν στις 50 Πολιτείες και στην Περιφέρεια της Κολούμπια εκλέκτορες, οι οποίοι στις 17 Δεκεμβρίου θα ψηφίσουν για πρόεδρο σε ένα σύστημα γνωστό ως «Σώμα Εκλεκτόρων».

«Όταν οι πολίτες ψηφίζουν για πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, στην πραγματικότητα ψηφίζουν προεδρικούς εκλέκτορες που έχουν επιλεγεί από το κόμμα του υποψηφίου», σύμφωνα με το Εθνικό Συνέδριο Νομοθετών των ΗΠΑ. Σε όλα τα ψηφοδέλτια, τα ονόματα «Ντόναλντ Τραμπ» και «Καμάλα Χάρις» εκπροσωπούν λίστες εκλεκτόρων.

Αν ήδη θεωρείτε το σύστημα προβληματικό, συλλογιστείτε ακόμα ότι ο αριθμός εκλεκτορικών ψήφων που δικαιούται κάθε πολιτεία δεν καθορίζεται ακριβώς με βάση τον πληθυσμό της, όπως συχνά γράφεται, αλλά με βάση την εκπροσώπησή της στο Κογκρέσο. Κάθε πολιτεία έχει τουλάχιστον έναν εκπρόσωπο στη Βουλή των Αντιπροσώπων και δύο στη Γερουσία – που σημαίνει ότι έχει τουλάχιστον τρεις εκλεκτορικές ψήφους ανεξάρτητα με τον πληθυσμό της (Δες εδώ πόσες εκλεκτορικές ψήφους έχει κάθε Πολιτεία).

Υπάρχουν 538 ψήφοι στο Σώμα Εκλεκτόρων και χρειάζεται απόλυτη πλειοψηφία –270 ή περισσότερες– για να κερδίσει κάποιος την προεδρία.

Σε γενικές γραμμές, το Σώμα Εκλεκτόρων ακολουθεί πολιτική «ο νικητής τα παίρνει όλα». Αυτό σημαίνει πως μόνο οι εκλέκτορες του κόμματος που κέρδισε σε κάθε Πολιτεία θα ψηφίσουν για πρόεδρο. Δηλαδή ο νικητής της λαϊκής ψήφου κερδίζει το 100% των εκλεκτορικών ψήφων (με εξαίρεση το Μέιν και τη Νεμπράσκα), ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι οριακό.

Με άλλα λόγια, αν ένας υποψήφιος λάβει 50,1% των ψήφων στη Φλόριντα, κερδίζει και τις 30 εκλεκτορικές ψήφους της Πολιτείας. Σε αυτή την περίπτωση οι εκλέκτορες διαμορφώνουν προς τα επάνω το ποσοστό του νικητή. Ακόμα και αν η νίκη είναι συντριπτική, για παράδειγμα αν ένας υποψήφιος λάβει 80%, πάλι 30 εκλεκτορικές ψήφους θα πάρει. Και σε αυτή την περίπτωση, δεν αντανακλάται με ακρίβεια η λαϊκή βούληση.

Όταν δε η αναμέτρηση είναι στήθος με στήθος, μπορεί ακόμα και να έρθει σε αντίθεση η εκλεκτορική με τη λαϊκή ψήφο. Αυτό ακριβώς συνέβη στις εκλογές του 2000, όταν ο Μπους κέρδισε τον Αλ Γκορ, και του 2016, όταν ο Τραμπ κέρδισε τη Χίλαρι Κλίντον – και στις δύο περιπτώσεις οι ηττημένοι είχαν συγκεντρώσει την πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου. Το ίδιο είχε συμβεί το 1876 και το 1888.

Αυτοί είναι οι λόγοι που όταν παρακολουθείτε αποτελέσματα αμερικανικών εκλογών, θα διαπιστώσετε ότι τα ΜΜΕ μιλούν για «εκτίμηση εκλεκτορικής ψήφου» και «εκτίμηση λαϊκής ψήφου».

Η ομοσπονδιακή νομοθεσία δεν απαιτεί από τους εκλέκτορες να ψηφίζουν τον νικητή της Πολιτείας τους, αλλά 37 Πολιτείες τους υποχρεώνουν με νόμο να το κάνουν. Στις εκλογές του 2016, υπήρξαν επτά «άπιστοι» εκλέκτορες, πέντε από αυτούς ήταν Δημοκρατικοί και αρνήθηκαν να ψηφίσουν την Κλίντον. Πρόκειται όμως για εξαίρεση στον κανόνα ότι το 100% των εκλεκτορικών ψήφων πάει στον νικητή.

Στη σπάνια περίπτωση ισοψηφίας σε εκλεκτορικές ψήφους, το αμερικάνικο Σύνταγμα περιλαμβάνει επίσης μια περίπλοκη και μάλλον αντιδημοκρατική διαδικασία. Τότε, πρόεδρο θα επέλεγε η Βουλή των Αντιπροσώπων, στην οποία κάθε πολιτεία διαθέτει μόνο μία ψήφο.

Τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές, διαφαινόταν ωστόσο νίκη του Τραμπ, τόσο σε ποσοστό εκλεκτορικών ψήφων, όσο και σε απόλυτο αριθμό λαϊκών ψήφων.

Ένα σύστημα από την εποχή της δουλείας

Στις αρχές Οκτωβρίου, ο υποψήφιος των Δημοκρατικών για την αντιπροεδρία Τιμ Βαλτς επιχείρησε να ανοίξει τη συζήτηση για την αμφισβήτηση του συστήματος των εκλεκτόρων. Δήλωσε λοιπόν ότι το Σώμα Εκλεκτόρων πρέπει να καταργηθεί και οι πολίτες να εκλέγουν απευθείας πρόεδρο. Οι υπεύθυνοι επικοινωνίας της Καμάλα Χάρις τον άδειασαν αμέσως, ξεκαθαρίζοντας ότι αυτό δεν αποτελεί θέση της υποψήφιας προέδρου.

Δεν εκπλήσσει ωστόσο ότι το Σώμα Εκλεκτόρων είναι ένας θεσμός που δεν αντανακλά με ακρίβεια ή και κάποτε στρεβλώνει τη λαϊκή βούληση, αφού γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θεσπίστηκε από τους συντάκτες του αμερικανικού Συντάγματος το 1787. Τότε, είδαν το σύστημα αυτό ως τρόπο εξισορρόπησης αντικρουόμενων επιδιώξεων: Από τον διαχωρισμό των ομοσπονδιακών εξουσιών από τις πολιτείες οι οποίες δεν ήθελαν να παραχωρήσουν εξουσία, έως τις ανησυχίες για άνιση κατανομή ισχύος μεταξύ των πολιτειών λόγω πληθυσμιακών διαφορών και για τον «κίνδυνο» κατάργησης της δουλείας.

Οι συντάκτες δε του πρώτου αμερικανικού Συντάγματος ανησυχούσαν πως η χώρα είναι πολύ μεγάλη και οι πολίτες δεν θα μπορούν να ενημερωθούν κατάλληλα για να ψηφίσουν τον «σωστό» ηγέτη. Οπότε το ανέθεσαν σε «γνώστες» «πατερούληδες». Δεν άκουσε κανείς τον θιασώτη της άμεσης λαϊκής ψήφου Γκουβερνέρ Μόρις, που προειδοποιούσε ότι αν η επιλογή προέδρου ανατίθετο στη νομοθετική εξουσία, ««θα ήταν αποτέλεσμα ίντριγκας, συνωμοσίας και φατριών».