H «σκοτεινή πλευρά» της συναισθηματικής νοημοσύνης

Όταν έρχεσαι σε επαφή με έναν εν δυνάμει σύντροφό σου, προσπαθείς – αν δεν είσαι κομπλεξικός – να ανακαλύψεις τις ικανότητές και τα ταλέντα του. Το ίδιο γίνεται και όταν ψάχνεις εργαζόμενο στην εταιρεία σου ή τον κατάλληλο φίλο για να δεις μπάλα.

Μία ζωή γύρω από ικανότητες και ταλέντα. Έννοιες που, για κάποιο μυστηριώδη λόγο, θεωρούνται πάντα κάτι καλό. Ο σύντροφος/υπάλληλος/συνάδελφος/φίλος σου είναι έξυπνος, όμορφος, δυναμικός, στοργικός, δημιουργικός, παθιασμένος με ό,τι κάνει, ψύχραιμος, υπεύθυνος και πολλά πολλά ακόμη, τα οποία μπορείτε να βρείτε διαβάζοντας αγγελίες για εύρεση εργασίας ή και συντρόφου.

[Η έρευνα] συνέδεσε τη «ναρκισσιστική τάση εκμετάλλευσης των άλλων» με την «συναισθηματική αναγνώριση» και κατανόηση: όσοι έχουν την τάση να χειραγωγούν τους άλλους, είναι καλοί στο να τους «διαβάζουν», να κατανοούν τα συναισθήματά τους

H καταραμένη αντίληψη ότι η οξύνοια των ανθρώπων μπορεί να σε βοηθήσει να πετύχεις αναπτύχθηκε πριν από περίπου 3 δεκαετίες, όταν η φράση συναισθηματική νοημοσύνη μπήκε για τα καλά στο λεξιλόγιό μας, αναφέρει το περιοδικό The Atlantic, στο αφιέρωμά του για την «άλλη πλευρά» της ΣΝ. Όπως αναφέρει η έρευνα των Salovey και Mayer, Συναισθηματική Νοημοσύνη [1], o όρος αυτός έγινε γνωστός από το ομότιτλο βιβλίο του Daniel Goleman, το 1995 [2]. Από τότε, έρευνες έχουν πανηγυρικά δείξει το πώς η επαφή με τα συναισθήματά – τόσο τα δικά σου, όσο και των άλλων – σου δίνει μία «θέση ισχύος» στη ζωή: όσοι έχουν συναισθηματική νοημοσύνη υψηλότερη του μέσου όρου, είναι πιο επιτυχημένοι επαγγελματικά [3], έχουν λιγότερα προβλήματα υγείας [4] και γενικά είναι πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους (αναφορές στην εν λόγω έρευνα εδώ) [5].

Η συναισθηματική νοημοσύνη καθορίζει τη δυνατότητά μας να κατανοήσουμε τους άλλους. Μήπως όμως χρησιμοποιούμε αυτή την ικανότητα για να τους χρησιμοποιήσουμε;

Όμως κάποιο λάκκο έχει η φάβα. Πρόσφατες έρευνες έχουν φωτίσει πλευρές αυτού που αποκαλείται «μαύρη πλευρά» της συναισθηματικής νοημοσύνης. Τα ευρήματα τους έχουν αποκαλύψει ένα μη νευρωτικό σύνδεσμο μεταξύ του να κατανοείς τους ανθρώπους και να τους χρησιμοποιείς. Πέρσι, μία ομάδα Αυστριακών ψυχολόγων ανέφερε την ύπαρξη συσχετισμού μεταξύ της συναισθηματικής νοημοσύνης και του ναρκισσισμού, επισημαίνοντας πως ναρκισσιστές με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορούν να χρησιμοποιούν τις «θελκτικές και σαγηνευτικές» ιδιότητες τους για «κακόβουλους σκοπούς», όπως, για παράδειγμα, για να εξαπατούν τους άλλους [6]. Σε παρόμοια αποτελέσματα οδηγήθηκε το 2014 και μία άλλη έρευνα, η οποία συνέδεσε τη «ναρκισσιστική τάση εκμετάλλευσης των άλλων» με την «συναισθηματική αναγνώριση» και κατανόηση: όσοι έχουν την τάση να χειραγωγούν τους άλλους, είναι καλοί στο να τους «διαβάζουν», να κατανοούν τα συναισθήματά τους [7].

Όσοι είχαν υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης ήταν πιο πιθανό να παραπλανηθούν, ίσως λόγω της «υπερβολικής αυτοπεποίθησής» τους γύρω από την ικανότητά τους να «διαβάζουν» τους άλλους

Σύμφωνα με μία άλλη έρευνα, οι λεγόμενοι «Μακιαβελιστές» (αυτοί που έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένα τα χαρακτηριστικά του «Μακιαβελισμού», ουσιαστικά μίας τάσης χειραγώγησης και ποδηγέτησης των άλλων ανθρώπων) με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι πιο πιθανό να φέρουν, στο πλαίσιο ενός δημόσιου περιβάλλοντος, κάποιο άλλο πρόσωπο σε δύσκολη θέση, με απώτερο σκοπό την «αυτο-προώθηση» τους  [8]. Όμως – και προτού αρχίζετε να υποψιάζεστε τον μέχρι πριν από λίγο υπεράνω πάσης υποψίας σύντροφό σας που τώρα κάθεται αμέριμνος δίπλα σας μπροστά σε κάποια οθόνη – σας διαβεβαιώνουμε ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο άσχημα. Πρώτον, οι «Μακιαβελιστές» είναι λίγοι στον πλανήτη. Δεύτερον, Σκοτσέζοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο «Μακιαβελισμός» είναι αντιστρόφως ανάλογος της συναισθηματικής νοημοσύνης [9]. 

Δυστυχώς, τα πράγματα ζορίζουν στο χώρο εργασίας, αρένα στην οποία αρέσκονται τα άτομα με υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης να αναδεικνύουν τις ικανότητές τους και να φέρονται με τρόπο δόλιο. Και εδώ είναι η παγίδα: δεν είναι μόνο οι ναρκισσιστές ή οι Μακιαβελιστές που συμπεριφέρονται ύπουλα. Με τέτοιο τρόπο συχνά συμπεριφέρεται και αυτός που στις αγγλόφωνες χώρες αποκαλείται striver. Πρόκειται για τον σπαστικό κατά τα άλλα τύπο που όλοι έχουμε στο γραφείο μας. Είναι αυτός που χαραμίζει το Σάββατό του για να δουλέψει σκληρά, με σκοπό να πετύχει τα πάντα «τώρα». Είναι ο τύπος που πάντα έφευγε από το αναγνωστήριο μετά και από τον βιβλιοθηκάριο. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος – σύμφωνα με τις έρευνες – μπορεί να συμπεριφερθεί πολύ ύπουλα και δόλια. Επιστημονικό άρθρο ανέφερε το 2010 περιπτώσεις στις οποίες τα άτομα αξιοποιούν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη με σκοπό το καλύτερο «πλασάρισμά» τους στο ανταγωνιστικό πλαίσιο του επαγγελματικού περιβάλλοντος. Τέτοιες μορφές «εκμετάλλευσης» της ΣΝ είναι η «συγκέντρωση σε στόχους στρατηγικής σημασίας» (κατώτεροι υπάλληλοι, συνάδελφοι «εχθροί» και ανώτερα στελέχη), καθώς και η «διαστρέβλωση, η διάψευση ή η διακίνηση σπερματολογιών, κουτσομπολιού και άλλων πληροφοριών με έντονη συναισθηματική βαρύτητα [10].

«Τα δύο πρόσωπα», έργο του Lajos Vajda, 1934 (Wikimedia).

Και για το τέλος, μία επισήμανση για όσους πιστεύουν ότι η υψηλή τους ΣΝ θα τους βοηθήσει να φτάσουν ψηλά: η ΣΝ δεν είναι πάντα ένας άσσος στο μανίκι σου, που βρίσκεται πάντα εκεί για να τον τραβήξεις την κατάλληλη στιγμή. Σε έρευνα του 2013, δόθηκαν σε φοιτητές πληροφορίες σχετικές με ανθρώπους που εκλιπαρούσαν να γυρίσει σπίτι κάποιο πρόσωπο που είχε εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία – οι μισοί από αυτούς ήταν ουσιαστικά υπεύθυνοι για τη φυγή του μέλους της οικογενείας. Όταν οι μαθητές προσπάθησαν να επαληθεύσουν την ειλικρίνεια αυτών των προσώπων, παρατηρήθηκε ότι όσοι είχαν υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης ήταν πιο πιθανό να παραπλανηθούν, ίσως λόγω της «υπερβολικής αυτοπεποίθησής» τους γύρω από την ικανότητά τους να «διαβάζουν» τους άλλους [11]. Μην υποτιμάτε, λοιπόν, τις ικανότητες των ανθρώπων, αλλά και μην τις υπερτιμάτε. Το ότι αφουγκραζόμαστε τα συναισθήματα του άλλου δε σημαίνει ότι ξέρουμε και τι σκέφτεται για εμάς.

Παραπομπές:
1. Salovey και Mayer, Emotional Intelligence (Imagination, Cognition and Personality, 1990)
2. Ελληνική έκδοση: Daniel Goleman, Συναισθηματική Νοημοσύνη, εκδόσεις πεδίο.
3.  Wong and Law, The Effects of Leader and Follower Emotional Intelligence on Performance and Attitude (The Leadership Quarterly, 2002)
4. Mikolajczak et al., Explaining the Protective Effect οf Trait Emotional Intelligence Regarding Occupational Stress (Journal of Research in Personality, 2007)
5. Saklofske et al., Factor Structure and Validity of a Trait Emotional Intelligence Measure (Personality and Individual Differences, 2003)
6. Nagler et al., Is There a Dark Intelligence? (Personality and Individual Differences, 2014)
7. Konrath et al. The Relationship Between Narcissist Exploitativeness, Dispositional Empathy, and Emotion Recognition Abilities (Journal of Nonverbal Behaviour, 2014)
8. Cote et al., The Jekyll and Hyde of Emotional Intelligence (Psychological Science, 2011)
9. Austin et al., Emotional Intelligence, Machiavellianism and Emotional Manipulation (Personality and Individual Differences, 2007)
10. Kilduff et al., Strategic Use of Emotional Intelligence in Organizational Settings (Research in Organizational Behavior, 2010)
11. Baker et al., Will Get Fooled Again (Legal and Criminal Psychology, 2013