Όταν ο άνθρωπος αποφασίσει να διασώσει τη φύση και τη βιοποικιλότητα, το πετυχαίνει – και υπάρχουν πολλές αποδείξεις γι’ αυτό. Η καθαρή ενέργεια κερδίζει έδαφος με γεωμετρική πρόοδο, ακόμα και σε επίπεδο γειτονιάς. Από τις Ελβετίδες γιαγιάδες και τις Αμερικανίδες καλόγριες μέχρι τους νεαρούς στον Ισημερινό και τους Μεξικανούς με τα τσεκούρια, οι πολίτες όταν αναλαμβάνουν δράση για το περιβάλλον, κάνουν τη διαφορά.
Να λοιπόν κάποιοι σημαντικοί λόγοι να αισιοδοξούμε για τη διάσωση του πλανήτη:
-
Οι προσπάθειες διατήρησης φύσης και βιοποικιλότητας επιτυγχάνουν σχεδόν παντού – και βελτιώνονται
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις που ειδικοί επιστήμονες επενέβησαν σε οικοσυστήματα με στόχο τη διατήρηση και αναζωογόνηση των τελευταίων, οι προσπάθειές τους απέδωσαν – και απέδωσαν σχεδόν παντού: Σε αυτό το εξαιρετικά αισιόδοξο συμπέρασμα κατέληγε επιστημονική μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2024.
Η επιτυχία τέτοιων προσπαθειών «μετριέται» με όρους βιοποικιλότητας, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Δηλαδή κρίνεται από την ποικιλία των ζωντανών οργανισμών – από γονίδια μέχρι οικοσυστήματα.
Είναι γνωστό ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, η βιοποικιλότητα μειώνεται. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι στοχευμένες επιστημονικές δράσεις βελτίωσαν την κατάσταση της βιοποικιλότητας ή επιβράδυναν την υποβάθμισή της στις περισσότερες περιπτώσεις (66%) σε σύγκριση με την απουσία δράσης. Κι ακόμα πιο σημαντικά, διαπιστώθηκε ότι όταν οι παρεμβάσεις του ανθρώπου υπέρ της φύσης αποδίδουν, είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές.
Μερικά παραδείγματα της έρευνας:
-Στη λεκάνη του Κονγκό, στην Κεντρική Αφρική, η αποψίλωση των δασών ήταν 74% λιγότερη σε περιοχές υλοτομίας με σχέδιο διαχείρισης δασών, σε σύγκριση με εκείνες για τις οποίες δεν υπήρχε σχέδιο.
-Οι περιοχές και οι εκτάσεις των ιθαγενών στον Αμαζόνιο της Βραζιλίας που είναι προστατευόμενες αποψιλώθηκαν πολύ λιγότερο, ενώ σε αυτές οι πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν ήταν μικρότερες.
-Η εκτροφή και κατόπιν η απελευθέρωση του σολωμού Chinook ενίσχυσε τον φυσικό πληθυσμό του στη λεκάνη του ποταμού Σάλμον στο κεντρικό Αϊντάχο, με ελάχιστες αρνητικές συνέπειες.
Στην έρευνα, διαπιστώθηκε επίσης ότι οι πιο πρόσφατες παρεμβάσεις διατήρησης στη φύση είχαν συνήθως πιο θετικά αποτελέσματα για τη βιοποικιλότητα. Αυτό ενδεχομένως σημαίνει ότι οι σύγχρονες μέθοδοι διατήρησης γίνονται πιο αποτελεσματικές με την πάροδο του χρόνου, σημείωναν οι επιστήμονες.
Παραδείγματα επιτυχημένης παρέμβασης το 2024, που εντοπίσαμε εμείς:
-Έγινε η πρώτη επιτυχημένη απόπειρα μεταφοράς ωαρίου με τη μέθοδο της τεχνητής γονιμοποίησης σε ρινόκερους. Η μέθοδος μπορεί να σώσει το είδος του βόρειου λευκού ρινόκερου που βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
-Το πουλί βόρεια φαλακρή ίβις σώθηκε από βέβαιη εξαφάνιση χάρη τους επιστήμονες που το δίδαξαν εκ νέου πώς να διασχίζει την Ευρώπη πετώντας, καθώς πετούσαν κι οι ίδιοι πλάι του με μικρό αεροσκάφος. Από μηδενικός, ο πληθυσμός τους τώρα φθάνει τα 300 άτομα, χάρη σε αυτή την προσπάθεια που ξεκίνησε το 2002.
-Μέχρι πρόσφατα, η ιβηρική λύγκα (ένα είδος γάτας) βρισκόταν στη λίστα απειλούμενων ειδών της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Πλέον, η IUCN της άλλαξε κατάταξη, καθώς οι προσπάθειες διάσωσής απέδωσαν καρπούς.
-Το 2024, για πρώτη φορά μετά από 200 χρόνια, τα άγρια άλογα Przewalski επέστρεψαν στη Χρυσή Στέπα του Καζακστάν. Πρόκειται για τα τελευταία πραγματικά άγρια άλογα του κόσμου, τα οποία είχαν εξολοθρευτεί εξαιτίας της γεωργίας και γενικά της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ο ζωολογικός κήπος της Πράγας όμως πέτυχε να τα αποκαταστήσει και να τα επαναφέρει στο πραγματικό τους σπίτι, στις πεδιάδες της Κεντρικής Ασίας.
-
Η καθαρή ενέργεια επελαύνει
Σχεδόν διπλάσια ήταν το 2024 τα ποσά που επενδύονταν στην καθαρή ενέργεια σε σχέση με εκείνα που επενδύονται στην ενέργεια από υδρογονάνθρακες, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας.
Το 2024 ήταν επίσης έτος-σταθμός, καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο έκλεισε στις 30 Σεπτεμβρίου του τελευταίο του εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα, το οποίο λειτουργούσε επί 57 χρόνια στην περιφέρεια του Νότιγχαμ. Έτσι, η πρώτη χώρα στον κόσμο που παρήγαγε ηλεκτρική ενέργεια από άνθρακα (το 1882, στο εργοστάσιο του Χόλμπορν Βιαντάκτ) έγινε και η πρώτη διεθνώς που έβαλε ταφόπλακα σε αυτόν τον τρόπο παραγωγής ηλεκτρισμού.
Ταυτόχρονα, 22 πόλεις σε όλο τον κόσμο συμμετέχουν πλέον στη διεθνή συμμαχία για πόλεις με ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα – ενώ το 2024 αναδείχθηκε η τάση για γειτονιές με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Για παράδειγμα, η περιοχή Μπανστάντ της Χαιδελβέργης (Γερμανία) είναι μια από τις μεγαλύτερες τέτοιες γειτονιές παγκοσμίως. Εκεί, χάρη στην εξαιρετικά αποτελεσματική μόνωση, το μέσο κτίριο χρησιμοποιεί 80% λιγότερη ενέργεια για θέρμανση από άλλες περιοχές της Χαϊδελβέργης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα σπίτια στην περιοχή εκπέμπουν μόλις 0,13 μετρικούς τόνους ανά κάτοικο ετησίως για ενεργειακή χρήση – σημαντικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της πόλης της Χαϊδελβέργης, που είναι 2 μετρικοί τόνοι.
Οι γειτονιές μάλιστα μπορεί να είναι το κλειδί για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Γιατί, όπως γράφει το TIME, ενώ μέχρι τον Νοέμβριο του 2024, 145 χώρες είχαν ανακοινώσει ή εξέταζαν στόχους για μηδενικές εκπομπές, «οι στόχοι υπόκεινται σε αλλαγές ηγεσίας και προτεραιοτήτων. Οι γειτονιές, από την άλλη πλευρά, μπορούν να επιμείνουν, παρά τις αλλαγές στην πολιτική, και να πειραματιστούν με καινοτόμες προσεγγίσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων».
Τέλος, οι πολιτικές των κυβερνήσεων για την αντιμετώπιση της αποψίλωσης των δασών και την προστασία της φύσης διπλασιάστηκαν μέσα σε ένα χρόνο, όπως σημείωνε μελέτη.
«People have the power»: Ακτιβιστές που έκαναν τη διαφορά
Δεν υπάρχει ωστόσο καμία ελπίδα να σωθεί η φύση και ο πλανήτης, αν δεν κινητοποιούμαστε πρώτα εμείς οι ίδιοι, οι πολίτες. Το 2024, χάραξε φως από τέτοιες πρωτοβουλίες που επιδίωξαν και κάποτε πέτυχαν την αλλαγή. Μεταξύ πολλών άλλων, τα κατάφεραν Ελβετίδες γιαγιάδες, ακτιβιστές στον Ισημερινό, νεαροί στη Χαβάη, μια 61χρονη Ισπανίδα. Στο Μεξικό, πήραν «τις βαριοπούλες», ενώ Αμερικανίδες καλόγριες εντρύφησαν για το σκοπό αυτό σε κόλπα του Χρηματιστηρίου.
Ενδεικτικές νίκες:
- Στις 9 Απριλίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγνώρισε την κλιματική αλλαγή ως υπαρξιακή απειλή για όλους μας και κάλεσε τις πολιτικές ηγεσίες να δράσουν άμεσα για να προστατέψουν τους πολίτες τους από τις επιβλαβείς συνέπειές της. Η κυβερνητική απραξία στον τομέα παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα, έκρινε το δικαστήριο. Η μήνυση είχε κατατεθεί από μια ένωση 2.500 Ελβετίδων γυναικών μέσης ηλικίας 73 ετών. Οι Ελβετίδες ισχυρίστηκαν ότι οι πολιτική αποτυχία στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής «θα βλάψουν σοβαρά την υγεία τους». Η απόφαση θεωρείται ότι θα αποτελέσει ισχυρό μοχλό πίεσης προς την κατεύθυνση μιας περιβαλλοντικά ορθής πολιτικής.
- Στον Ισημερινό, δικαστήριο αποφάσισε ότι η μόλυνση παραβιάζει τα δικαιώματα του ποταμού Machángara που διατρέχει την πρωτεύουσα Κίτο. Τη μήνυση είχαν καταθέσει ακτιβιστές. Μπορεί η κυβέρνηση να κατέθεσε έφεση, αλλά το δικαστήριο όρισε ότι πρέπει εν τω μεταξύ να ετοιμάσουν σχέδιο για να καθαρίσουν το ποτάμι.
- Στη Χαβάη, δεκατρείς νεαροί ακτιβιστές πέτυχαν ιστορική δικαστική νίκη που οδηγεί σε συνταγματική αλλαγή για την πολιτική για το κλίμα. Οι ακτιβιστές είχαν καταθέσει μήνυση ισχυριζόμενοι ότι οι ΗΠΑ παραβιάζουν το Σύνταγμα καθώς διατηρούν ένα σύστημα υποδομών (όπως η επέκταση του οδικού δικτύου) και μεταφορών που επιβαρύνει το κλίμα και παραβιάζει τo δικαίωμα των παιδιών για καθαρό και υγιεινό περιβάλλον. Η απόφαση αναγνώρισε αυτά τα συνταγματικά δικαιώματα των παιδιών και οι πολιτικές αρχές της Χαβάης υποσχέθηκαν να μειώσουμ τη ρύπανση από τα οχήματα. Είναι η πρώτη δικαστική νίκη για το περιβάλλον που πετυχαίνουν αποκλειστικά νέοι άνθρωποι.
- Η 61χρονη ακτιβίστρια Teresa Vincente, που ηγήθηκε καμπάνιας για τη διάσωση της ισπανικής λιμνοθάλασσας Mar Menor (της μεγαλύτερης στην Ευρώπη) από βέβαιη οικολογική καταστροφή, τιμήθηκε με το «Πράσινο Νόμπελ». Χάρη σε εκείνη, πέρασε νόμος το 2022 που αναγνώρισε στη «μαγική λιμνοθάλασσα» -όπως λέγεται- το νομικό δικαίωμα για προστασία και αποκατάσταση της καταστροφής.
Και δύο παραδείγματα για φοβερή έμπνευση:
- Ακτιβιστές στην πόλη του Μεξικού αυτοοργανώθηκαν σε «Στρατό για τα Δέντρα» («The Tree Army»). Τι κάνουν; Παίρνουν τις αξίνες και τις βαριοπούλες τους και παρεμβαίνουν στην πόλη προς διάσωση των δέντρων: είτε σπάζοντας το τσιμέντο που τα πνίγει είτε αποτρέποντας την παράνομη υλοτόμησή τους είτε φυτεύοντας νέα όπου μπορούν. Η πρωτοβουλία αναπτύχθηκε καθώς πλήθαιναν τα παράπονα των πολιτών για βανδαλισμό δέντρων στον αστικό ιστό. Κάθε διάσωση δέντρου είναι εξάλλου μια μικρή νίκη.
- Μια μικρή ομάδα καλογριών στο Κάνσας οργανώθηκαν σε «επενδυτικό ακτιβισμό» για να πιέζουν συστηματικά γιγαντιαίες πολυεθνικές να αλλάξουν την πολιτική τους. Οι μοναχές επενδύουν τα μικρά ποσά που διαθέτουν σε μετοχές τέτοιων εταιρειών ώστε να έχουν δικαίωμα συμμετοχής στις ετήσιες συναντήσεις των μετόχων. Εκεί έχουν, για παράδειγμα, ζητήσει από τη Chevron να επανεξετάσει την πολιτική της για τα ανθρώπινα δικαιώματα και από τις φαρμακευτικές, να αναθεωρήσουν την πολιτική τους για τις πατέντες. Κορυφαίο μέλημά τους αποτελεί η κλιματική αλλαγή, για την οποία θέτουν συχνά αιτήματα στα ψηφίσματά τους. Μπορεί να μην πετυχαίνουν τον στόχο τους, η επιρροή τους όμως έχει σταδιακά αυξηθεί.
Καταλήγουμε λοιπόν πως, όπως λέει και μια αγγλική παροιμία, «when there is a will, there is a way» («όπου υπάρχει βούληση, υπάρχει τρόπος»).
