Στην Ελλάδα βρισκόμαστε ακόμα εντός του δεύτερου κύματος της πανδημίας μετά από έναν μήνα εθνικού lockdown. Το επίκεντρο της προσοχής στρέφεται το τελευταίο δίμηνο περίπου, από τα μέσα Οκτωβρίου, στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στη Βόρεια Ελλάδα. Εκεί, σύμφωνα με τη ενημέρωση της Παρασκευής 4/12 εντοπίζεται το 66% των ενεργών κρουσμάτων της χώρας. Στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (με πληθυσμό 1,8 εκ. ανθρώπους) εντοπίζεται το 42% των ενεργών κρουσμάτων, την ίδια στιγμή που το αντίστοιχο ποσοστό στην περιφέρεια Αττικής (με τον διπλάσιο πληθυσμό) ανέρχεται σε 20%.
Το βασικό ερώτημα όλων είναι τι πήγε στραβά στη χώρα γενικότερα και στη Θεσσαλονίκη πιο συγκεκριμένα; Πως φτάσαμε στην έξαρση του δεύτερου κύματος που χτυπά τη χώρα; Και, τέλος, γιατί το lockdown δεν αποδίδει τα αναμενόμενα;
Το κυρίαρχο αφήγημα στην ελληνική δημόσια σφαίρα είναι σχετικά απλό. Το δεύτερο κύμα χτυπάει όλες τις χώρες, χτυπάει κι εμάς. Εμείς ίσα ίσα τα πηγαίνουμε καλύτερα, κάποιοι πανηγυρίζουν κιόλας. Ποιος φταίει; Κυρίως η ατομική ανευθυνότητα. Γιατί δεν δουλεύει το lockdown; Πλημμελή εφαρμογή των μέτρων από απείθαρχους πολίτες.
Σε αυτό το κείμενο θα ήθελα να δούμε μια διαφορετική ανάγνωση βασισμένη σε δυο άρθρα που δημοσιεύθηκαν στους New York Times* την τελευταία εβδομάδα.
Το πρώτο είναι ένα συγκλονιστικό άρθρο για τις χαμένες ημέρες που οδήγησαν στην τραγωδία του Μπέργκαμο. Το μακροσκελές άρθρο πραγματεύεται, φυσικά, το πρώτο κύμα της πανδημίας, εκείνες τις ημέρες που όλοι ακούγαμε με τρόμο τα νέα από την Ιταλία. Πρέπει να θυμόμαστε ότι επρόκειτο ταυτόχρονα για τις πρώτες ημέρες της πανδημίας γενικά, και κανείς δεν είχε την προετοιμασία ή την γνώση για να διαχειριστεί τον ιό.
Συνοπτικά, το άρθρο ισχυρίζεται πως από τα μέσα Φεβρουαρίου γιατροί σε νοσοκομεία της περιοχής της Λομβαρδίας αρχίζουν να παρατηρούν αυξημένες περιπτώσεις πνευμονίας με συμπτώματα που δεν υποχωρούσαν από τις τυπικές θεραπευτικές αγωγές. Τα πρωτόκολλα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συμβούλευαν να γίνεται τεστ κορονωϊού μόνο σε όσους είχαν άμεση επαφή με την Κίνα. Όσοι πήγαιναν στα νοσοκομεία, όμως, πολλές φορές δεν είχαν ταξιδέψει καν εκτός της περιφέρειάς τους. Οι ημέρες περνούσαν και στις 20 Φεβρουαρίου μια γιατρός στην πόλη Λόντι παραβιάζει το πρωτόκολλο, κάνει το τεστ σε έναν 38χρονο και το αποτέλεσμα είναι θετικό. Τρείς ημέρες μετά, το Λόντι μπαίνει σε lockdown. Τις ίδιες ημέρες μια άλλη γιατρός σε μια κοινότητα του Μπέργκαμο, που είχε υποψίες για μια σειρά ασθενών της και η ίδια είχε αρρωστήσει και βρισκόταν στο σπίτι της, μαθαίνει για την περίπτωση του Λόντι και ζητά από τους συναδέλφους της να κάνουν τεστ σε μερικούς από τους ασθενείς της που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο. Το νοσοκομείο απέχει από το Λόντι 80 χιλιόμετρα. Τα τεστ βγαίνουν θετικά στις 23 Φεβρουαρίου. Το Μπέργκαμο δεν μπαίνει σε lockdown. Μετά από μια σειρά γεγονότων που περιγράφονται με λεπτομέρεια ανακοινώνεται lockdown σε όλη την Λομβαρδία στις 8 Mαρτίου. Οι βασικοί λόγοι της καθυστέρησης; Μεγάλες ενώσεις εργοδοτών δεν ήθελαν να σταματήσει η παραγωγή στα εργοστάσια, στις βιοτεχνίες κτλ. της περιοχής. Το άρθρο ισχυρίζεται ότι κάποια έκλεισαν στα μέσα Μαρτίου, ενώ άλλα δεν έκλεισαν ποτέ.
Όλοι ξέρουμε τι ακολούθησε στο Μπέργκαμο.
Πολλοί συγκρίνουν την κατάσταση στη Θεσσαλονίκη, τηρουμένων των αναλογιών, με το Μπέργκαμο. Μεγάλη αύξηση κρουσμάτων, σύστημα υγείας και νοσοκομεία στο όριο, κάλυψη κλινών ΜΕΘ COVID άνω του 90% και αύξηση νεκρών.
Με απόλυτο σεβασμό στην τραγωδία του Μπέργκαμο, θα επιχειρήσουμε να μεταφέρουμε τα διδάγματα εκείνης της εμπειρίας στη διαχείριση του δεύτερου κύματος στη Βόρεια Ελλάδα.
Αν η Θεσσαλονίκη είναι το ελληνικό Μπέργκαμο του δεύτερου κύματος, η Κοζάνη είναι το Λόντι. Η Κοζάνη, 120 χιλιόμετρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη, είναι η πρώτη περιοχή της χώρας που μπαίνει σε lockdown στο δεύτερο κύμα της πανδημίας στις 16 Οκτωβρίου. Ακολούθησε η Καστοριά στις 23. Από τις 19 του μήνα ξεκινά μια ήπια αύξηση του ιικού φορτίου στα λύματα του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης. Στις 28 αυτή έχει παγιωθεί και δυο ημέρες μετά εκτοξεύεται και συνεχίζει συνεχώς να ανεβαίνει από εκεί κι έπειτα έως τις 13 Νοεμβρίου. Έχει πια αποκαλυφθεί ότι στις 22 Οκτωβρίου σε σύσκεψη υπό τον υφυπουργό Νίκο Χαρδαλιά, φορείς της πόλης ζήτησαν ακύρωση των εορταστικών εκδηλώσεων (τριήμερο 26ης-28ης) στην πόλη, τη λήψη μέτρων, ακόμα και την επιβολή lockdown. Το τελευταίο έρχεται 10 ημέρες αργότερα.
Το μάθημα του Μπέργκαμο ήταν πως με την πρώτη σοβαρή ένδειξη θα έπρεπε κανείς να λάβει αυστηρά μέτρα για να καταπολεμήσει τον επιδημικό κύκλο στην αρχή του. Είναι ο λόγος που η Ελλάδα τα πήγε καλά στη πρώτη φάση. Γνωρίζοντας ότι είμαστε ως χώρα απροετοίμαστη πήγαμε νωρίς σε lockdown. Φαίνεται, όμως, πως οι αρμόδιοι δεν συγκράτησαν την ουσία του διδάγματος. Όχι μόνο δεν προετοιμάστηκαν κατάλληλα αλλά για κάποιο λόγο πίστεψαν πως το δεύτερο κύμα θα ήταν διαφορετικό και δεν θα χρειαζόταν να διαβάσουν ξανά το μάθημα του Μπέργκαμο.
Είχαν και δίκιο και άδικο. Ήταν διαφορετικό. Ήταν ισχυρότερο και κόπηκαν στις εξετάσεις του μαθήματος.
Τι σημαίνει αυτό; Το είπε γλαφυρά πρόσφατα ο κ. Κιουμής, καθηγητής Πνευμονολογίας του ΑΠΘ. Στη Θεσσαλονίκη, αντί να κλειστούμε στα σπίτια μας με τον κορωνοϊό απ’ έξω, κλείσαμε την εξώπορτα με τον ιό μέσα. Ο επιδημικός κύκλος στην κοινότητα είχε ήδη αρχίσει. Για αυτό και η εικόνα δεν αλλάζει θεαματικά στη Θεσσαλονίκη παρά το lockdown. Αντιθέτως, η μείωση του ιικού φορτίου στα λύματα της πόλης που ξεκίνησε στις 13 Νοεμβρίου έχει σταματήσει και δείχνει εικόνα σταθεροποίησης από τις 23 Νοεμβρίου έως και την τελευταία μέτρηση στις 2 Δεκεμβρίου.
Για την χαμηλή απόδοση του lockdown φταίει μόνο ότι αυτό άργησε; Όχι. Φταίνε τα παραθυράκια και η κόπωση του κόσμου; Σίγουρα. Φταίει, όμως, και κάτι άλλο. Φταίει πως δεν είναι ακριβώς lockdown. Δεν μιλάμε μόνο για τα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες, για μαζικούς χώρους εργασίας του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Μιλάμε ακόμα και για τις υπηρεσίες, και μάλιστα τις υπηρεσίες του δημοσίου. Η εικόνα δεν θυμίζει σε τίποτα το πρώτο lockdown.
Το μάθημα του Μπέργκαμο ήταν πως με την πρώτη σοβαρή ένδειξη θα έπρεπε κανείς να λάβει αυστηρά μέτρα για να καταπολεμήσει τον επιδημικό κύκλο στην αρχή του. Είναι ο λόγος που η Ελλάδα τα πήγε καλά στη πρώτη φάση. Φαίνεται, όμως, πως οι αρμόδιοι δεν συγκράτησαν την ουσία του διδάγματος.
Κι έτσι περνάμε στο δεύτερο άρθρο των New York Times που δημοσιεύθηκε στις 4 Δεκεμβρίου κι επιχειρεί να εξηγήσει τις αιτίες του θανατηφόρου δεύτερου κύματος στην Ευρώπη. To συμπέρασμα για τα μέτρα του lockdown πανευρωπαϊκά είναι πως αυτά ήταν παντού καθυστερημένα και ηπιότερα.
Πως, όμως, έφτασε η Ευρώπη στο δεύτερο κύμα;
Δυο αιτίες ξεχωρίζουν οι συντάκτες του άρθρου: α) η βιασύνη, ο εφησυχασμός και τα μηνύματα των πολιτικών ηγετών και β) ο τουρισμός.
Ναι, ο τουρισμός που για μήνες ήθελαν τα κυβερνητικά στελέχη να αποδείξουν πως δεν διαδραμάτισε κανένα ρόλο. Το άρθρο υποστηρίζει πως ενώ στις 14 Απριλίου η Πρόεδρος της Κομισιόν έλεγε πως οι καλοκαιρινές διακοπές μάλλον πρέπει να ακυρωθούν, μια εβδομάδα αργότερα δήλωσε πως είναι θετική στην ιδέα και θα βρούμε έξυπνες λύσεις για να πραγματοποιηθούν. Εδώ στην Ελλάδα η κυβέρνηση πανηγύριζε –ξανά- για μια τέτοια έξυπνη λύση, τον αλγόριθμό EVA. Τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι επισκέφθηκαν την Ισπανία. Μια παραλλαγή του ιού που αναπτύχθηκε εκεί είναι υπεύθυνη για το 60-80% των κρουσμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο και το 40% στην Ελβετία. Όλα τα κέρδη του καλοκαιριού για την οικονομία εξανεμίστηκαν ήδη, υποστηρίζει χαρακτηριστικά το άρθρο. Στο τρίτο τρίμηνο του 2020 η ελληνική οικονομία παρουσιάζει ύφεση 11,7%.
Δεν πρέπει να συνηθίσουμε να ακούμε παθητικά κάθε απόγευμα την απώλεια δεκάδων ανθρώπων. Ο βομβαρδισμός αριθμών μπορεί να οδηγήσει σε μια απευαισθητοποιήση απέναντι στην οποία πρέπει να αντισταθούμε. Να αντισταθούμε ακόμα κι αν οι υπουργοί της κυβέρνησης βγαίνουν να πανηγυρίσουν συγκρίνοντας νεκρούς, λες και οι νεκροί του Βελγίου δεν μας αφορούν.
Ας εξετάσουμε τώρα τον ρόλο των πολιτικών ηγετών. Το άρθρο δίνει το παράδειγμα του Πολωνού πρωθυπουργού. «Δεν χρειάζεται να φοβάστε τον ιό πια» έλεγε στους πολίτες τον Ιούλιο. Η Ανέτα Αφέλτ από το πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας σημειώνει πως οι πολιτικοί ισχυρίζονταν ότι ο ιός ατόνισε και η πανδημία τελείωσε.
Τι είδαμε στη χώρα μας; «Όπως κερδίσαμε τη μάχη της υγείας, θα νικήσουμε και στον πόλεμο της οικονομίας» δήλωνε τον Μάιο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. «Η χώρα μας ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της με την επιτυχή αντιμετώπιση της κρίσης», υποστήριξε στο μήνυμά του για το άνοιγμα του τουρισμού από την Σαντορίνη. «Η Ελλάδα είναι ασφαλής προορισμός», είπε στην ίδια εκδήλωση απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου. Η εικόνα του ίδιου του πρωθυπουργού να παραβιάζει τα μέτρα στην Πάρνηθα είναι το πλέον πρόσφατο δείγμα.
Η χώρα βρίσκεται σήμερα στη δίνη του δεύτερου κύματος. Σύμφωνα με τον πίνακα που παρουσιάζουν οι New York Times, η Ελλάδα είναι η χώρα με την δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση στην αναλογία νεκρών ανά 100.000 κατοίκους μεταξύ πρώτου και δεύτερου κύματος, πίσω από την Τσεχία. Στο πρώτο κύμα η χώρα είχε την δεύτερη μικρότερη αναλογία πάνω μόνο από τη Σλοβακία.
Ακούμε καθημερινά για 80, 90, 100 νεκρούς και κινδυνεύουμε να χάσουμε την αίσθηση των μεγεθών. «Είναι σαν να πέφτει κάθε μέρα ένα αεροπλάνο και να σκοτώνονται όλοι οι επιβάτες», είπε πρόσφατα ο κ. Λαζανάς, μέλος της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων.
Τα νούμερα είναι συντριπτικά. Στη χώρα καταγράφηκαν 626 θάνατοι από την αρχή της πανδημίας έως τις 31 Οκτωβρίου. Μεταξύ 1 Νοεμβρίου και 4 Δεκεμβρίου έχουν καταγραφεί 2.178 θάνατοι από κορωνοϊό. 398 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την πανδημία μόνο στις πρώτες 4 ημέρες του Δεκεμβρίου. Είναι σαν να χάθηκε μέσα σε 9 μήνες μια ολόκληρη μικρή επαρχιακή κωμόπολη της χώρας μας, σαν την Ασπροβάλτα, την Κόνιτσα ή τη Λευκίμμη. Δεν πρέπει να συνηθίσουμε να ακούμε παθητικά κάθε απόγευμα την απώλεια δεκάδων ανθρώπων. Ο βομβαρδισμός αριθμών μπορεί να οδηγήσει σε μια απευαισθητοποιήση απέναντι στην οποία πρέπει να αντισταθούμε. Να αντισταθούμε ακόμα κι αν οι υπουργοί της κυβέρνησης βγαίνουν να πανηγυρίσουν συγκρίνοντας νεκρούς, λες και οι νεκροί του Βελγίου δεν μας αφορούν.
Η ανθρωπότητα πλήττεται από την πανδημία και θρηνεί.
Το δίλημμα της οικονομίας έναντι της υγείας, όπως το έθεσαν οι κυβερνήσεις, αποδείχθηκε ψευδές. Μέσα σε αυτήν τη συνθήκη πρέπει να δείξουμε κοινωνική υπευθυνότητα και αλληλεγγύη, να μην βυθιστούμε στον παραλυτικό φόβο και την ατομικιστική λογική, να αγωνιστούμε απέναντι στον πολιτικό κυνισμό και τις ιδεοληψίες που καταστρέφουν το περιβάλλον, τα συστήματα υγείας, τις δομές κοινωνικής πρόνοιας και εν τέλει τις συνθήκες ζωής της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας, που αυτή έρχεται πάντα να πληρώσει το τίμημα των κρίσεων.
* Τα δυο άρθρα των New York Times:
1. The lost days that made Bergamo a coronavirus tragedy
2. Europe’s deadly second wave: How did it happen again?
Ο Αντώνης Γαλανόπουλος είναι υποψήφιος Διδάκτωρ στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
