«Προσπαθώ να μιλάω με όλους τους πολιτικούς. Δεν με ενδιαφέρει η πολιτική τους τοποθέτηση, όπως δεν ενδιαφέρει και η δική μου. Με ενδιαφέρει το καλό του Εθνικού Θεάτρου. Δουλειά του καλλιτεχνικού διευθυντή είναι να προασπίζεται το συμφέρον του θεάτρου με οποιαδήποτε κυβέρνηση», δηλώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της πρώτης κρατικής σκηνής Γιάννης Μόσχος, στην πρώτη συνέντευξη που παραχωρεί, μετά τις καταλήψεις των αγωνιζόμενων κατά του περιβόητου Προεδρικού Διατάγματος 85 σπουδαστών των δραματικών σχολών, οι οποίες συγκλόνισαν για διάστημα δυο μηνών τις σκηνές του Τσίλερ και του REX.
Απευθύνοντας έκκληση «αν συνεχιστούν μετά τις εκλογές οι κινητοποιήσεις, να εξετασθούν άλλοι πλέον τρόποι διεκδικήσεων και όχι οι καταλήψεις». «Καταλαβαίνω πολύ καλά τη μεγάλη σημασία που είχε για τους σπουδαστές η περίοδος των κινητοποιήσεων. Αλλά το Εθνικό δεν θα το αντέξει, θα γονατίσει», υποστηρίζει, καθισμένος στην οβάλ τράπεζα εργασίας του γραφείου του, στο κτήριο Τσίλερ, ενώ απέξω ακούγονται χωρίς διακοπή κομπρεσέρ.
Το γεγονός είναι ένα. Η ενός έτους θητεία του υπήρξε επεισοδιακή. Κλυδωνίστηκε από την πανδημία και τα lockdown, είχε καταλήψεις της σχολής και των σκηνών, είχε παραιτήσεις των καθηγητών της σχολής, είχε ακόμη και απεργίες και ακυρώσεις στην Επίδαυρο. Τι θα κάνει για να καλύψει την «ζημιά» που έχει προκληθεί στο ταμείο; Ποιο ζήτημα θέλει να πιστεύει ότι πρόκειται για απλή παρεξήγηση, από πλευράς του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών Θόδωρου Σκυλακάκη, κι αναμένει εκ μέρους του άμεση επανόρθωση; Ποιο λάθος, που οφείλεται στην απειρία του, δεν θα ξαναέκανε; Τι σχεδιάζει για να γίνει πράξη η προτεραιότητα, που θέτει, για την εξωστρέφεια του Εθνικού; Και γιατί αναγκάστηκε να καταφύγει στον ψυχίατρο;
Θέλω να ξεκινήσω, κύριε Μόσχο, από την εμπειρία των πρόσφατων καταλήψεων, με ένα Εθνικό Θέατρο χωρίς παραστάσεις, πρεμιέρες που ματαιώθηκαν, πρόβες που δεν γίνονταν. Η πρώτη χρονιά σας στο «τιμόνι» του Εθνικού είναι όντως επεισοδιακή. Ήταν ομολογουμένως μια πολύ τεταμένη περίοδος, υπήρξαν πολλές δυσκολίες και συνεχείς ανατροπές. Προσπαθήσαμε παρόλα αυτά να κρατήσουμε τον οργανισμό ζωντανό σε όλη τη διάρκεια της κατάληψης, συνεχίζοντας σε άλλους χώρους τις πρόβες μας, την κατασκευή των σκηνικών, κοστουμιών κ.λπ. Πέρασα πολλές φουρτούνες, αλλά δεν αποτελώ εξαίρεση, όλοι οι καλλιτεχνικοί διευθυντές του Εθνικού κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μικρότερες ή μεγαλύτερες κρίσεις κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Το Εθνικό, διαχρονικά, είναι στο επίκεντρο της θεατρικής ζωής της χώρας, και απορροφά όλους τους κλυδωνισμούς τόσο της θεατρικής κοινότητας, όσο και της κοινωνίας.
Η δική σας όμως θητεία είχε lockdown, είχε καταλήψεις, είχε παραιτήσεις, είχε ακόμη και απεργίες και ακυρώσεις στην Επίδαυρο. Δεν έχω παράπονο, δεν μου έτυχαν και λίγα. Αλλά είναι μέσα στο πρόγραμμα.
Πώς βιώσατε αυτή την περίοδο; Ζοριστήκατε; Προφανώς και ναι. Μπορώ να ισχυριστώ ότι ήταν μια ανέφελη περίοδος; Ήταν πολύ σύνθετη η διαχείριση της κρίσης, ήμασταν υποστηρικτικοί στους αγώνες των σπουδαστών και συνολικά της θεατρικής κοινότητας από τη πρώτη στιγμή. Ήδη από το τέλος Δεκεμβρίου, θυμίζω την πρώτη ανακοίνωση που υπέγραψε το Δ.Σ. του θεάτρου κι εγώ. Αλλά η κατάληψη του θεάτρου προκάλεσε μεγάλο πλήγμα – και δεν μιλάω αποκλειστικά και μόνο για την οικονομική ζημιά.
Είναι μια παράμετρος το οικονομικό που βαραίνει; Φυσικά και είναι. Κάναμε μια πρώτη κοστολόγηση για τα έσοδα που χάσαμε, μια βδομάδα πριν λήξουν οι καταλήψεις, και υπολογίστηκε η απώλεια στις 400 χιλιάδες. Εντωμεταξύ συνεχίστηκαν οι καταλήψεις για 10 επιπλέον μέρες, που σημαίνει ότι θα πρέπει να προσθέσει κανείς ακόμα 50.000 ευρώ απώλεια εσόδων. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι παράπλευροι παράγοντες που δεν τους έχουμε κοστολογήσει, το έλλειμα θα είναι σημαντικό.
Θα καλυφθεί; Πώς; Υπολογίζω ότι θα καταφέρουμε να το καλύψουμε, έχω κάνει διάφορες κινήσεις που θα βοηθήσουν. Δεν θέλω όμως να αναφερόμαστε αποκλειστικά σε νούμερα, γιατί δημιουργούν μια λανθασμένη εικόνα. Διάβασα κριτικές ότι «το Εθνικό λέει πως έχασε έσοδα και το μόνο που το νοιάζει είναι τα έσοδα». Δεν είναι έτσι, γιατί είναι πολύ σημαντικό το καλλιτεχνικό πλήγμα που υπέστη το Εθνικό. Αλλά δεν γίνεται να μην μας νοιάζουν και τα έσοδα, όταν οι απώλειες δημιουργούν προβλήματα. Όταν χάνονται έσοδα, δημιουργείται μια επισφάλεια και στον οργανισμό και στους εργαζόμενους. Κι εμένα με νοιάζει να διασφαλίζω τους εργαζόμενούς μας.
«Το μόνο θέατρο στην Αθήνα που παρέμεινε κλειστό στη διάρκεια των κινητοποιήσεων ήταν το Εθνικό. Το δε παράδοξο είναι ότι ήμασταν ο μόνος εποπτευόμενος από το ΥΠΠΟΑ οργανισμός που υποστηρίξαμε δημόσια τις κινητοποιήσεις των σπουδαστών και των καλλιτεχνών, με αλλεπάλληλες ανακοινώσεις, που δεν ήταν ευχάριστες ούτε για την κυβέρνηση, ούτε για το Υπουργείο Πολιτισμού. Και παρόλα αυτά ήμασταν ο οργανισμός που πλήρωσε το μεγαλύτερο κόστος».
Η ενεργειακή κρίση εκτίναξε τα πάγια έξοδα; 25-30%.
Τι θα κάνετε για να κλείσουν οι τρύπες; Σκέφτεστε αύξηση στην τιμή του εισιτηρίου; Σε καμία περίπτωση. Το Εθνικό για αυτό χρηματοδοτείται. Χρηματοδοτείται για να έχει χαμηλά εισιτήρια. Δεν είναι κερδοσκοπικός οργανισμός, με εισιτήρια υψηλά που θα αδυνατεί ο κόσμος να πληρώσει. Οφείλουμε να βρούμε άλλους τρόπους ως πηγή εσόδων. Για αυτό κι εγώ αναζητώ χορηγίες, παραγωγές που μπορούν να βγουν έξω. Αλλά τα εισιτήρια θα κρατηθούν χαμηλά.
Η πάγια χαμηλή τακτική επιχορήγηση, γύρω τα 6 εκατομμύρια, χρειάζεται διαρκώς να ενισχυθεί με έκτακτες οικονομικές «ενέσεις». Αυτό δεν θα έπρεπε να έχει διευθετηθεί άπαξ και δια παντός; Φέτος αυξήθηκε μετά από 9 χρόνια. Πήγε στα 6 εκατομμύρια και 800 χιλιάδες.
Και πάλι, όμως, μιλάμε για ένα ποσό που αντιστοιχεί στις μισθοδοσίες του Εθνικού. Ναι.
Δεν είναι αρκετό. Κι αυτό παρότι όταν παραλάβατε δεν βρήκατε χρέος, ήταν όλα ισολογισμένα. Ισχύει.
Επομένως, πορεύεστε και κάνετε προγραμματισμό με έκτακτες επιχορηγήσεις; Δεν υπήρξε ποτέ χρονιά στο Εθνικό, εδώ και κοντά 20 χρόνια, διότι εξέτασα τα οικονομικά στοιχεία αυτών των ετών, που δεν υπήρξε ανάγκη έκτακτης επιχορήγησης. Το ξέρουν όλοι στο υπουργείο Πολιτισμού ότι είναι αδύνατον να τα βγάλει πέρα οικονομικά το Εθνικό μόνο με την τακτική επιχορήγηση που δίνεται. Θα μπορούσε μόνο αν περιόριζε σημαντικά τη δραστηριότητά του, κάτι που φαντάζομαι κανείς δεν το επιθυμεί.
Στη δίνη του κορονοϊού, στο μεταξύ, οι σκηνές ανοιγόκλειναν. Ήταν τρέλα! Αλλά, πρέπει να τονιστεί, για την περίοδο των καταλήψεων, ότι, πέρα από τα οικονομικά, πολύ σημαντικό είναι και το πλήγμα που υπέστη το Εθνικό καλλιτεχνικά.
Πώς το εννοείτε αυτό; Σταμάτησε να υπάρχει στον θεατρικό χάρτη της Αθήνας για δύο μήνες! Το μόνο θέατρο στην Αθήνα που παρέμεινε κλειστό στη διάρκεια των κινητοποιήσεων ήταν το Εθνικό Θέατρο, με αποτέλεσμα να χάσει τον «λόγο ύπαρξής» του, την επικοινωνία του καλλιτεχνικού του έργου με το κοινό. Το δε παράδοξο είναι ότι ήμασταν ο μόνος εποπτευόμενος από το ΥΠΠΟΑ οργανισμός που υποστηρίξαμε δημόσια τις κινητοποιήσεις των σπουδαστών και των καλλιτεχνών, με αλλεπάλληλες ανακοινώσεις που βγάλαμε τόσο το ΔΣ, όσο και εγώ, ανακοινώσεις, που δεν ήταν ευχάριστες ούτε για την κυβέρνηση, ούτε για το Υπουργείο Πολιτισμού. Και παρόλα αυτά ήμασταν ο οργανισμός που πλήρωσε το μεγαλύτερο κόστος. Αυτό είναι ομολογουμένως μια μεγάλη παραδοξότητα.
Θα μπορούσε να περιοριστεί η κατάληψη στη σχολή του Εθνικού; Αυτό υπονοείτε; Θα μπορούσε, ίσως. Τις πρώτες μέρες η κατάληψη των κτιρίων του Τσίλερ και του Ρεξ είχε ένα συμβολισμό με μεγάλο επικοινωνιακό αντίκτυπο, το ομολογώ.
Μετά; Μετά από μια εβδομάδα όμως το επικοινωνιακό αυτό αβαντάζ εξανεμίστηκε, παρέμειναν οι καταλήψεις για πάρα πολύ καιρό, προκαλώντας μεγάλα προβλήματα. Είμαι σίγουρος ότι οι σπουδαστές, και θα αναφερθώ κυρίως στην κατάληψη των σπουδαστών στο Τσίλερ, δεν είχαν την πρόθεση να πλήξουν το Εθνικό Θέατρο, όμως άθελά τους προκάλεσαν μεγάλο πλήγμα. Αναρωτιέμαι εν τέλει ποια ήταν η συνεισφορά της τόσο παρατεταμένης κατάληψης του Τσίλερ και του Ρεξ στην υπόθεση των διεκδικήσεων των σπουδαστών. Ευτυχώς, παρά το «πάγωμα» του κοινού τον πρώτο καιρό, μετά τη λήξη των καταλήψεων, οι θεατές μας επέστρεψαν δυναμικά στις αίθουσές μας. Κι οι δύο καινούργιες παραγωγές που έκαναν πρεμιέρα έγιναν πολύ γρήγορα sold out (σ.σ:«Goodbye Lindita» και «Ένα σπίτι φωτεινό σαν μέρα»), ενώ είναι πολύ ελπιδοφόρα και η προπώληση για τις άλλες τρεις νέες παραγωγές μας (σ.σ.: «Μια νύχτα στην Επίδαυρο», «Ρωμαίος και Ιουλιέττα», «Ιστορίες να μην κοιμάσαι»). Ανάλογο είναι το κλίμα και για τις δύο επιδαυρικές παραγωγές.
Η επικοινωνία σας με τους σπουδαστές της σχολής γίνεται όλο αυτό το διάστημα απευθείας ή διαμεσολαβείται από τους διδάσκοντες της σχολής, οι οποίοι επέστρεψαν πρόσφατα κανονικά στα μαθήματα, ενώ είχαν παραιτηθεί; Τον πρώτο καιρό μίλησα απευθείας με τους σπουδαστές μας, αλλά κάποια στιγμή δεν θέλησαν οι σπουδαστές μας να συνεχίσουμε τον διάλογο. Φυσικά και ήμουν σε συνεχή επικοινωνία με τη Διευθύντρια Σπουδών, τη Δηώ Καγγελάρη, που διαχειρίστηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κρίση, και με τους καθηγητές μας. Μην ξεχνάτε όμως ότι η κατάληψη της Σχολής έγινε αποκλειστικά από σπουδαστές μας, ενώ στο κτήριο Τσίλερ συμμετείχαν σπουδαστές από όλες τις δραματικές σχολές, ανάμεσά τους και σπουδαστές του Εθνικού. Η κατάληψη του Ρεξ, είναι μια άλλη υπόθεση…, εκεί ήταν πιο θολό το τοπίο.
Με τους εκπροσώπους των σπουδαστών μιλάτε πλέον; Έχουμε μιλήσει, παρουσία του Δ.Σ. που είναι και αρμοδιότητά του. Μην ξεχνάτε ότι το Δ.Σ. είναι υπεύθυνο κατά τον νόμο για τα κτιριακά ζητήματα, και οι αποφάσεις για τη διαχείριση των καταλήψεων ήταν στην αποκλειστική αρμοδιότητά του.
Η σχέση σας με το Δ.Σ. είναι καλή; Πρέπει να πω ότι ήταν πολύ σημαντικό ότι είχα, και έχω, στο πλευρό μου τον Πρόεδρο του Δ.Σ., Βασίλη Πουλαντζά, με τον οποίο έχουμε μια εξαιρετική συνεργασία. Τον έχω εκτιμήσει πολύ. Και θέλω και δημόσια να τον ευχαριστήσω θερμά για την υποστήριξή του όλο αυτό το διάστημα της θητείας μου. Αλλά και όλα τα μέλη του Δ.Σ. είναι πολύ υποστηρικτικά και βοηθητικά.
Ξέρετε αν σχεδιάζουν οι σπουδαστές τη νέα σεζόν, από Σεπτέμβρη, εφόσον δεν έχει ακόμα ικανοποιηθεί το αίτημά τους να αποσυρθεί το Π.Δ. 85, νέο κύκλο καταλήψεων; Έχετε συζητήσει μαζί τους για αυτό το ενδεχόμενο; Το ρωτήσαμε.
«Απεύχομαι έναν νέο κύκλο καταλήψεων, το Εθνικό δεν θα το αντέξει, θα γονατίσει. Απευθύνω έκκληση στους σπουδαστές, αν συνεχιστούν μετά τις εκλογές οι κινητοποιήσεις, να εξετασθούν άλλοι πλέον τρόποι διεκδικήσεων και όχι οι καταλήψεις».
Τι σας απάντησαν; Δεν πήραμε καθαρή απάντηση.
Είναι ανοικτό το ενδεχόμενο; Δεν γνωρίζουμε. Απεύχομαι, φυσικά, έναν νέο κύκλο καταλήψεων, το Εθνικό δεν θα το αντέξει, θα γονατίσει. Καταλαβαίνω πολύ καλά τη μεγάλη σημασία που είχε για τους σπουδαστές η περίοδος των κινητοποιήσεων, τους ένωσε, τους έκανε να συνειδητοποιήσουν την αξία και τη δύναμη της συλλογικότητας. Αλλά τους απευθύνω έκκληση, αν συνεχιστούν μετά τις εκλογές οι κινητοποιήσεις, να εξετασθούν άλλοι πλέον τρόποι διεκδικήσεων και όχι οι καταλήψεις.
Το ζήτημα της απόσυρσης του Π.Δ. 85 έχει μείνει στον αέρα, και φαίνεται ότι θα αποτελέσει πεδίο διεκδικήσεων, τριβών και πολιτικών εργαλειοποιήσεων το προσεχές διάστημα. Πώς θα μπορούσε να εκτονωθεί; Τι δεν έχει γίνει σωστά; Έχετε άποψη; Δεν είμαι νομικός. Κατανοώ τις δυσκολίες απόσυρσης συνολικά ενός Π.Δ. Το θέμα είναι να λυθεί το ζήτημα, που για να είμαστε ειλικρινείς, υφίσταται 20 χρόνια και κανείς δεν το έλυσε. Έσκασε η βόμβα σε αυτή την κυβέρνηση; Ναι, έσκασε. Και είναι προφανώς κι αυτή συνυπεύθυνη. Αλλά δεν είναι ένα ζήτημα που δημιουργήθηκε τώρα. Είναι 20ετίας.
Το Π.Δ. έφερε το ζήτημα στο φως και με ένα τρόπο το «επισημοποίησε». Ναι, ήταν ένα ζήτημα που είχε ξεχαστεί και από την καλλιτεχνική κοινότητα, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς. Αλλά προφανώς ήταν πολύ σημαντικό το ηθικό σκέλος για τους καλλιτέχνες, γιατί αισθάνθηκαν απαξιωμένοι από την Πολιτεία. Εν προκειμένω, δεν ήταν κυρίως ζήτημα οι οικονομικές διεκδικήσεις. Υπάρχει ένας συσσωρευμένος θυμός στην καλλιτεχνική κοινότητα, επειδή εισπράττει μεγάλη απαξίωση από το κράτος εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
Το έλλειμμα που δημιουργήθηκε και από την περίοδο των καταλήψεων στο ταμείο του Εθνικού πώς θα καλυφθεί; Κυνηγάμε πάρα πολύ τις χορηγίες και υπάρχουν αυτή τη στιγμή πολύ καλές προοπτικές. Είναι πολύ σημαντικό επίσης να εκμεταλλευτούμε τις εμπορικά επιτυχημένες παραστάσεις μας, και είχαμε ευτυχώς πολλές τον χειμώνα 2022-23 −το καλλιτεχνικά πετυχημένες, ας το κρίνουν οι άλλοι−, γι’ αυτό και θα κάνουμε αρκετές επαναλήψεις. Κι όχι μόνο μέσα στο Εθνικό.
Θα νοικιάσετε σκηνές; Θα μπούμε λίγο στη λογική του West End και θα νοικιάζουμε θέατρα για να επαναλάβουμε τις εμπορικές επιτυχίες της περσινής χρονιάς. Όπως και το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, που τις παραγωγές του τις εκμεταλλεύεται μετά. Θα κάνουμε αρκετές επαναλήψεις και όχι μόνο μέσα στο Εθνικό. Δεν θα ανακοινώσω ακόμα λεπτομέρειες. Είναι όμως κάτι που επίκειται.
Αυτό ενέχει ρίσκο; Είναι ένα ασφαλές ρίσκο, είναι το συμπέρασμα βάζοντας κάτω τα νούμερα αναλυτικά, γιατί δεν είμαι μόνο καλλιτέχνης, αλλά και manager, όπως και οφείλω έχοντας αυτή τη θέση. Έχω προϋπολογίσει αναλυτικά όλα τα πιθανά έξοδα και πιθανολογούμενα έσοδα, και ο λογαριασμός μάς βγαίνει, θα βγάλουμε ένα μίνιμουμ κέρδους, να χάσουμε αποκλείεται. Αλλά προσδοκώ βέβαια ότι οι επαναλήψεις εκτός Εθνικού μπορούν να βγάλουν ένα πολύ σημαντικό κέρδος για το θέατρο, χωρίς το ακριβές κέρδος να μπορεί να το προβλέψει κανείς. Είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, είναι και τόσο απρόβλεπτες οι εποχές.
Μετά την πρόσκληση ξένων παραγόντων, για το project showcase, θα προχωρήσει το πλάνο των συμπαραγωγών του Εθνικού Θεάτρου; Επίσης, κατά πόσο θα υλοποιηθεί η ανακοινωθείσα έξοδος του Εθνικού Θεάτρου με αρχαίο δράμα, εντός του 2023, στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία; Αυτό αρχικά λέγαμε ότι μπορούσαμε να το κάνουμε φέτος, αλλά στην πράξη δεν γίνεται. Χρειάζεται ένας προγραμματισμός που να ξεκινά από τώρα για να προσπαθήσουμε να υλοποιηθεί το 2024. Ξεκινήσαμε με στόχο το 2023, αλλά διαπιστώσαμε ότι ξεκινήσαμε αργά. Θέλει και πολύ χρόνο για να βρεθεί η χρηματοδότηση.
Δεσμεύεστε παρόλα αυτά ότι θα γίνει πράξη; Εγώ δεσμεύομαι ότι θα προσπαθήσω να κάνουμε την περιοδεία αυτή. Το αν θα τα καταφέρουμε έχει να κάνει με το αν θα βρούμε χρηματοδότηση. Κυνηγάω πάρα πολύ τις χρηματοδοτήσεις. Δεν πιστεύω ότι πρέπει το Εθνικό να περιμένει μόνο το υπουργείο Πολιτισμού να δίνει extra επιχορηγήσεις κι εμείς να μην κάνουμε τίποτα. Οφείλουμε να βρούμε κάθε πιθανό εναλλακτικό τρόπο για να επιχορηγήσουμε δραστηριότητές μας.
Από το showcase θα δούμε πιο άμεσα καρπούς; Ήδη έχουμε κλείσει το «Goodbye, Lindita» του Μάριο Μπανούσι, για δυο πόλεις του εξωτερικού την επόμενη σεζόν. Είναι μια καλή αρχή. Και υπάρχει ενδιαφέρον κι από άλλους. Η εξωστρέφεια του Εθνικού είναι προτεραιότητά μου. Πρέπει να βγούμε προς τα έξω. Πρέπει να προχωρήσει το Εθνικό στο κομμάτι των συμπαραγωγών με το εξωτερικό, που θα μας κάνουν και γνωστούς εκτός συνόρων. Είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει κανείς σχέσεις με τους καλλιτεχνικούς διευθυντές των θεάτρων και των Φεστιβάλ της Ευρώπης, προκειμένου να αποκτήσουν εμπιστοσύνη. Γι’ αυτό και το επόμενο δίμηνο θα κάνω μια σειρά από πολλά ταξίδια.
Σε ποιες χώρες; Παρίσι, Μόναχο, Βιέννη, Βερολίνο, Πολωνία, Άμστερνταμ, Αβινιόν, Βρυξέλλες.
Με έξοδα του Εθνικού Θεάτρου; Με δικά μου προσωπικά έξοδα, που δεν θα επιβαρύνουν το Εθνικό. Αλλά και οι συμπαραγωγές στο εσωτερικό είναι απαραίτητες. Φέτος λ.χ. θα κάνουμε με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος συμπαραγωγή στην Επίδαυρο. Συνεννοηθήκαμε με τον διευθυντή του, Αστέρη Πελτέκη, που είναι στο ίδιο μήκος κύματος, να κάνουμε μια συμπαραγωγή από κοινού. Κι αυτή είναι μόνο η αρχή. Και με τον Γιώργο Κουμεντάκη, στη Λυρική Σκηνή, έχουμε κλείσει μια συμπαραγωγή για το 2024-25, αλλά συζητάμε και με κάποια ΔΗΠΕΘΕ το ενδεχόμενο συμπαραγωγών. Είναι εποχή που αν δεν συμπράξουμε, δεν θα επιβιώσουμε ως οργανισμοί.
«Δείτε τις πρόσφατες συνεντεύξεις μου και τις αναρτήσεις μου στο Facebook. Νομίζω ότι όλοι ξέρουν ποιος είμαι και πού είμαι πολιτικά τοποθετημένος. Δεν είναι κάτι κρυφό. Προκαλώ άπαντες να μπουν στο facebook να δουν ότι δεν έχω σβήσει ούτε μια ανάρτηση από το παρελθόν. Κομματικός, βεβαίως, δεν υπήρξα ποτέ»
Οι συνέργειες που έχετε αναφέρει με την Comedie Francaise, το Theatre L’Odeon θα προχωρήσουν; Η Comedie Francaise «πάγωσε» επί του παρόντος. Δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, γιατί μετά βγαίνουν και λένε «α, δεν έγινε αυτό!». Είναι πολύ σημαντικό όμως ότι έχουν αρχίσει να ανοίγουν οι πόρτες του Εθνικού. Υπάρχουν συζητήσεις παράλληλα με πολλούς.
Με το Βερολίνο, το Λονδίνο και τη Λισαβόνα, που είχατε προαναγγείλει επαφές; Έχω κλείσει από το Βερολίνο ένα σκηνοθέτη, για το ’25, που το όνομά του δεν είναι ανακοινώσιμο ακόμα.
Εργάζεστε σε τέτοιο βάθος χρόνου; Ετοιμάζετε το σχεδιασμό από τώρα και για τη σεζόν 2024-2025; Μέχρι το τέλος της θητείας μου. Λήγει τέλος του 2024. Αλλά προφανώς, τόσο η χειμερινή σεζόν του 2024-25, όσο και το καλοκαίρι του 2025 πρέπει να είναι κλεισμένα, δεν προλαβαίνει όποιος αναλάβει τον Ιανουάριο του 2025 να εκπονήσει πρόγραμμα. Οπότε εργάζομαι από τώρα.
Με τις συμβάσεις των εργαζομένων τι σκοπεύετε να κάνετε; Θα προσπαθήσω να μην τις σταματήσω για κανέναν το καλοκαίρι. Έτσι κι αλλιώς υπάρχουν πάντα εργαζόμενοι στο Εθνικό που είναι εποχιακοί, το δυναμικό μας πάντα αυξάνεται τον χειμώνα, λόγω της μεγάλης δραστηριότητας, και μειώνεται το καλοκαίρι. Η τακτική μας επιχορήγηση είναι δεδομένη, και έχει δημιουργηθεί ένα αναπάντεχο οικονομικό έλλειμα, ενώ στο μεταξύ μεσολαβούν κι εκλογές. Ποια θα είναι η επόμενη κυβέρνηση; Ποιος θα είναι ο επόμενος υπουργός Πολιτισμού; Πρέπει να έχει μια ασφάλεια το θέατρο, ότι έχει να πληρώσει τη μισθοδοσία όλων των εργαζομένων του.
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το ότι μιλώντας με το Σωματείο των Εργαζομένων για πρώτη φορά δεν άκουσα καταγγελίες εναντίον του καλλιτεχνικού διευθυντή. Μου μίλησαν για έναν άνθρωπο που ακούει τα αιτήματά τους και διευθέτησε το ζήτημα των εκτός έδρας, που πέρσι τίναξε στον αέρα μέρος της Επιδαύρου, ενώ βαίνει προς διευθέτηση και το θέμα των διατακτικών. Τα εκτός έδρας θα κυμανθούν στα 110 ευρώ; Ναι, πέρασε τροπολογία στη Βουλή που ρυθμίζει τα εκτός έδρας στα 110 ευρώ, μέχρι το τέλος της καλοκαιρινής περιόδου. Και οφείλω να πω ότι η ηγεσία του ΥΠΠΟΑ διευθέτησε άμεσα το ζήτημα και διασφάλισε την εργασιακή ειρήνη για το καλοκαίρι, για να τα λέμε τα καλά. Όσον αφορά στις διατακτικές υπάρχει αυτή τη στιγμή μια εμπλοκή.
Τι εννοείτε; Δεν εγκρίθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών το ύψος των διατακτικών που έχουμε υπογράψει με το Σωματείο Εργαζομένων, παρά τη θετική εισήγηση του ΥΠΠΟΑ, κάτι που είναι βέβαια παράδοξο. Θέλω να πιστεύω πως πρόκειται για παρεξήγηση, έχουμε στείλει αίτημα προς τον κύριο Σκυλακάκη για επανεξέταση του ζητήματος, καθώς έχουν διασφαλιστεί οι πόροι για την αύξηση των διατακτικών, τόσο από χορηγία, όσο και από ίδιους πόρους. Το Υπουργείο Οικονομικών ενέκρινε αντίστοιχες αυξήσεις στις διατακτικές τόσο για το Κ.Θ.Β.Ε., όσο και για τη Λυρική. Δεν είναι λογικό να μην δοθεί η έγκριση για το Εθνικό!
«Αντιλαμβάνομαι ότι συνολικά το πολιτικό σύστημα δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί έναν άνθρωπο ο οποίος δεν είναι κομματικά προσκείμενος. Αυτό φέρνει σε αμηχανία και την Αριστερά και την Δεξιά»
Επομένως, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο ζήτημα των εκτός έδρας, δεν θα ξαναζήσουμε φέτος ακύρωση παράστασης του Εθνικού στην Επίδαυρο; Ναι. Και για να κάνω την αυτοκριτική μου, ήμουνα άμαθος στον τρόπο χειρισμού. Έκανα λάθη κι εγώ που ενέτειναν το αδιέξοδο.
Σε σχέση με το ΥΠΠΟΑ, λύνονται άμεσα τα διαδικαστικά ζητήματα που προκύπτουν; Σας ακούνε; Με τον κ. Γιατρομανωλάκη, τον άμεσο προϊστάμενό μου, είμαστε σε διαρκή επικοινωνία, και θέτω συνεχώς τα ζητήματα. Γενικότερα, προσπαθώ να μιλάω με όλους τους πολιτικούς. Δεν με ενδιαφέρει η πολιτική τους τοποθέτηση, όπως δεν ενδιαφέρει και η δική μου. Με ενδιαφέρει το καλό του Εθνικού Θεάτρου.
Δεν έχετε δώσει πολιτικό στίγμα. Όχι; Δείτε τις πρόσφατες συνεντεύξεις μου και τις αναρτήσεις μου στο Facebook. Νομίζω ότι όλοι ξέρουν ποιος είμαι και πού είμαι πολιτικά τοποθετημένος. Δεν είναι κάτι κρυφό. Προκαλώ άπαντες να μπουν στο facebook να δουν ότι δεν έχω σβήσει ούτε μια ανάρτηση από το παρελθόν. Κομματικός, βεβαίως, δεν υπήρξα ποτέ. Κι αυτό πολύ συνειδητά. Αντιλαμβάνομαι ότι συνολικά το πολιτικό σύστημα δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί έναν άνθρωπο ο οποίος δεν είναι κομματικά προσκείμενος. Αυτό φέρνει σε αμηχανία και την Αριστερά και την Δεξιά. Παρότι είναι γνωστό πως είμαι προς την Αριστερά, τα κόμματα της Αριστεράς έναν άνθρωπο σαν κι εμένα δεν ξέρουν πώς να τον διαχειριστούν.
Η Δεξιά; Τα δεξιά κόμματα θεωρούν ότι είμαι, θεωρητικά, στο «απέναντι» στρατόπεδο. Αλλά το παράδοξο είναι ότι δημιουργώ θέμα και στα κόμματα της Αριστεράς γιατί δεν είμαι κομματικά προσκείμενος. Είμαι όμως άνθρωπος της λογικής. Δεν κοιτάζω ποιες είναι οι όποιες κομματικές γραμμές. Κοιτάζω τι υπαγορεύει η λογική. Πιστεύω βαθιά ότι έχοντας έναν θεσμικό ρόλο, χρέος σου είναι να συνεργαστείς με άπαντες. Δεν έχει καμία σημασία το εάν είσαι ιδεολογικά αντίθετος. Δεν είναι πολιτικός ο εκάστοτε καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού, αν και, ναι, εμπλέκεται αναγκαστικά με την πολιτική σκηνή, αλλά δεν έχει ψηφιστεί για να υπηρετήσει κάποιο κόμμα. Δουλειά του καλλιτεχνικού διευθυντή είναι να προασπίζεται το συμφέρον του Εθνικού με οποιαδήποτε κυβέρνηση.
Συνομιλώντας με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο συνήγαγα ότι κάτι έχετε μαζί του στα σκαριά. Δεν προορίζεται για την Επίδαυρο; Είναι ένας άνθρωπος που εκτιμώ βαθιά. Είναι τεράστια η χαρά μου, και μεγάλη μου τιμή, που ενδιαφέρεται να συνεργαστούμε, μια συνεργασία που δεν θα είναι για την Επίδαυρο, παρόλο που είναι για το καλοκαίρι .
Για ποια σκηνή προορίζεται κα περί τίνος πρόκειται;. Η συζήτηση που έχουμε κάνει είναι για να γίνει η «Ορέστεια», σε αρχαιολογικούς χώρους.
Παρότι, σύμφωνα με τους συνδικαλιστές του Εθνικού είστε ένας «gentleman», τι συνέβη με τον Αντώνη Καφετζόπουλο και αισθάνθηκε βαθύτατα προσβεβλημένος από τον τρόπο που αντιμετωπίσατε την πρόταση που σας υπέβαλε; Ρωτήστε τον ίδιο. Μου έκανε μια πρόταση, που ήταν όντως ενδιαφέρουσα. Του είπα «θα σας απαντήσω». Του απάντησα μέσα στο διάστημα που του υποσχέθηκα ότι θα απαντήσω. Κι άρχισα να διαβάζω μετά post του, στα οποία καταφερόταν με μένος κατά της απόφασής μου. Καταλαβαίνω τη δυσαρέσκεια. Είναι μέσα στη δουλειά μου να κάνω επιλογές, οι οποίες κάποιους θα δυσαρεστήσουν. Δεν σημαίνει όμως ότι τους απαξιώνω επειδή δεν δέχομαι μια πρόταση.
Υπάρχουν κι άλλοι δυσαρεστημένοι; Προφανώς. Κι εγώ είμαι σκηνοθέτης κι έχω κάνει στο παρελθόν προτάσεις σε καλλιτεχνικούς διευθυντές, οι οποίες δεν προχώρησαν. Ε, δεν ευχαριστήθηκα. Ανθρώπινο είναι. Έχω βρεθεί κι εγώ σε αυτή τη θέση. Δεν το πήρα όμως προσωπικά, γιατί ξέρω ότι ο σχεδιασμός του καλλιτεχνικού προγραμματισμού είναι πολύ σύνθετη ιστορία.
Κάνοντας την αυτοκριτική σας, τι θα κάνατε διαφορετικά, επειδή κάνατε λάθος, τον ένα χρόνο που είστε στο Εθνικό; Διάφορα. Όπως η ακύρωση στην Επίδαυρο. Ένα μερίδιο ευθύνης που δεν παίξαμε στην Επίδαυρο μου ανήκει. Οφείλεται στην απειρία μου.
Οι παραιτήσεις των διδασκόντων της σχολής, οι καταλήψεις θα είχαν αποφευχθεί αν είχατε περισσότερη πείρα, ή ήταν κάτι που σας ξεπερνούσε, ούτως ή άλλως; Δεν μπορώ να κάνω τον μάντη. Φούντωσε ένα τέτοιο κύμα, που δεν νομίζω πως θα μπορούσα να το εμποδίσω. Υπήρχε ένα δίκαιο αίτημα.
Το συγκεκριμένο δίκαιο αίτημα στην επόμενη κυβέρνηση θα το θέσετε; Θα κάνετε αμέσως σχετικό διάβημα; Εννοείται. Και με την παρούσα κυβέρνηση έκανα προσπάθεια. Και υπερβάλλοντας στον ρόλο μας προσπαθήσαμε τόσο το Δ.Σ., όσο κι εγώ, να βρεθεί λύση, προς την κατεύθυνση που θεωρούσαμε σωστή.
Είναι δύσκολο να γίνει μια αποτίμηση της θητείας σας, γιατί προέκυπταν διαδοχικά απρόβλεπτα γεγονότα, που ανέτρεπαν συνεχώς την εύρυθμη ροή του Εθνικού, αυτόν τον ένα χρόνο που είστε στο «τιμόνι». Παρόλα αυτά, θα ήθελα να σας ρωτήσω αναφορικά με το στίγμα που θέλετε να αφήσει το Εθνικό της περιόδου του Γιάννη Μόσχου. Κι, επίσης, αν σας απασχολεί να έχει η πρώτη κρατική σκηνή της χώρας ένα ρόλο παρεμβατικό, ανοίγοντας έναν αληθινό και ουσιαστικό διάλογο με την κοινωνία, όπως λ.χ. κάνει ο πολιτικοποιημένος Τόμας Οστερμάγερ στη «Σαουμπίνε». Θυμίζω ότι έχουμε ξεκινήσει δημόσιες συζητήσεις, έχουμε κάνει ήδη δύο, μάς πρόλαβαν οι καταλήψεις. Ελπίζουμε να συνεχίσουμε μέσα στο Μάιο. Η μια αφορούσε το ελληνικό θέατρο στον καιρό του ΜeToo – μόνοι μας ανοίξαμε το ζήτημα, κάτι που θεωρήθηκε από πολλούς προκλητικό για το Εθνικό.
Υπήρξαν τέτοιες φωνές; Άκουσα και τέτοια σχόλια. Και η δεύτερη ήταν μια συζήτηση για τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας, ανάμεσά τους και trans γυναίκες, που βρέθηκαν για πρώτη φορά στη σκηνή του Εθνικού και μίλησαν για την εμπειρία τους.
«Την χάνεις, αναπόφευκτα, (την ψυχραιμία σου), όταν συμβαίνουν όσα συνέβησαν. Και εγώ την έχασα. Ειδικά την περίοδο των καταλήψεων περάσαμε μια τρέλα. Κάναμε καθημερινά, αναγκαστικά, άλλα πλάνα, που την επόμενη ημέρα ανατρέπονταν»
Ποιο θέλετε να μείνει ως στίγμα της περιόδου Γιάννη Μόσχου στο Εθνικό; Να έχουμε παράξει υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου παραστάσεις, που κοιτάζουν με ένα σύγχρονο βλέμμα το θέατρο. Η φόρμα δεν έχει σημασία, μπορεί να είναι από την πιο πειραματική φόρμα, ως την πιο κλασική. Το θέμα είναι να είναι ουσιαστικό αυτό που συμβαίνει. Δεν υπάρχει ένας τρόπος να κάνει κανείς θέατρο. Ένας άλλος μεγάλος στόχος μου είναι να ανοίξει το Εθνικό προς τα έξω και να ταξιδεύει συχνά στο εξωτερικό.
Θεωρείτε ότι θα έχετε ολοκληρώσει αυτό το όραμα μέσα στην 3ετία ή θα χρειαζόταν και δεύτερη; Η αλήθεια είναι πως ο χρόνος μάλλον δεν επαρκεί, τα θέματα του εξωτερικού απαιτούν χρόνο και προγραμματισμό μακροπρόθεσμο. Πρέπει από τώρα να κλείσεις για 2 χρόνια μετά.
Νέες δομές θα επιχειρήσετε να δημιουργήσετε εντός του Εθνικού; Ναι, υπάρχουν σχετικές σκέψεις. Με ενδιαφέρει πολύ η αναβάθμιση των κτηριακών υποδομών μας. Για να παράξεις καλλιτεχνικό αποτέλεσμα πρέπει να έχεις ισχυρές κτηριακές δομές, οι οποίες θα παρέχουν δυνατότητες. Αυτή τη στιγμή έχω τρία μεγάλα σχέδια κατά νου, τα οποία κυνηγάω να χρηματοδοτηθούν.
Κτηριακά; Ναι, πολύ σημαντικά για την εξέλιξη του Εθνικού Θεάτρου. Χρειαζόμαστε οπωσδήποτε έναν μεγάλο χώρο για να στεγάσουμε τις αποθήκες και τα εργαστήρια μας. Είναι όλα διάσπαρτα, νοικιάζουμε αποθήκες στον Ασπρόπυργο, έχουμε μια ιδιόκτητη στο κέντρο της Αθήνας, ενώ χρησιμοποιούμε ως αποθηκευτικούς χώρους και κάποια κτίρια του Ειρήνη Παππά, διατηρώντας συγχρόνως και διάφορες «αυτοσχέδιες», μικρές αποθήκες στο Τσίλερ και στο Ρεξ. Πρέπει όλα αυτά να συγκεντρωθούν σε έναν χώρο.
Δεν αναφέρεστε, αντιλαμβάνομαι, σε ζητήματα στατικότητας στις υπάρχουσες κτηριακές υποδομές; Γιατί βλέπουμε ακόμη και στέγες σε σχολεία να καταρρέουν σ’ αυτή τη χώρα. Όχι. Είναι ασφαλή τα κτήριά μας. Έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες μελέτες στις κτηριακές υποδομές. Δεν δουλεύουμε στο κενό. Είμαστε πολύ προσεκτικοί, είναι θέμα ουσίας το ζήτημα της ασφάλειας.
Μετά από αυτό τον «μπαρουτοκαπνισμένο» χρόνο αισθάνεστε ότι έχετε «ψηθεί» αρκετά; Στις επόμενες… κρίσεις θα τα βγάλετε πέρα ευκολότερα; Ε, ναι. Αποκτάς εμπειρία.
Υπήρξαν στιγμές που χάσατε την ψυχραιμία σας; Την χάνεις, αναπόφευκτα, όταν συμβαίνουν όσα συνέβησαν. Και εγώ την έχασα. Ειδικά την περίοδο των καταλήψεων περάσαμε μια τρέλα. Κάναμε καθημερινά, αναγκαστικά, άλλα πλάνα, που την επόμενη ημέρα ανατρέπονταν. Αλλά είναι η εμπειρία που σε κάνει να καταλάβεις ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να θυμώνεις με τα πράγματα. Και έχοντας αυτή τη θέση, οφείλω να είμαι ψύχραιμος. Είναι μέρος της δουλειάς μου. Γιατί, ναι, θύμωσα, αλλά προσπαθούσα να το ελέγξω. Με βοήθησε πάρα πολύ και η ψυχίατρός μου που πηγαίνω εδώ και ένα χρόνο.
Αρχίσατε δηλαδή να πηγαίνετε την περίοδο που είστε στο Εθνικό; Σας έστειλε, με άλλα λόγια, το Εθνικό στον ψυχίατρο; Όχι, ακριβώς. Στους πρώτους μήνες που ανέλαβα, που ήταν όλα καινούργια, λύγισα, έχασα την ψυχραιμία μου, αντιλήφθηκα ότι χρειαζόμουν βοήθεια. Και εν τέλει δεν ευθύνεται βέβαια το Εθνικό που πήγα στον ψυχίατρο. Όπως διαπίστωσα, είχα άλυτα προσωπικά προβλήματα. Απλώς οι ευθύνες που ανέλαβα έφεραν τα προβλήματα στην επιφάνεια.
Δεν διστάζετε να δηλώσετε δημόσια τη σχέση σας με την ψυχιατρική. Όχι. Πρέπει να ντρέπομαι που πηγαίνω στον ψυχίατρο και κάνω ψυχανάλυση; Η ψυχιατρική είναι πράγματι ένα τεράστιο ταμπού της ελληνικής κοινωνίας και το είχα, ομολογώ, κι εγώ. Αδυνατώντας όμως να χειριστώ το θυμικό μου, ζήτησα βοήθεια. Είναι απλό. Μετανιώνω πικρά που δεν το είχα κάνει πολύ, πολύ νωρίτερα. Μακάρι όλοι να πήγαιναν στον ψυχίατρο, είμαστε μια κοινωνία με πολύ θυμό, που αναπαράγει τον θυμό της στις νεότερες γενιές.
Πόσες ώρες είστε στο Εθνικό ημερησίως; Εξαρτάται. Δεν υπάρχει ωράριο. Έχω φτάσει και τις 16-18 ώρες. Και δεν υπάρχουν βέβαια Σαββατοκύριακα. Αλλά έχω πλέον βρει έναν ρυθμό. Όταν είσαι άπειρος νομίζεις ότι θα τα λύσεις όλα μόνος σου. Ενώ είναι αδύνατο. Είμαι πολύ πιο ήρεμος πλέον.
Η επιλογή του έργου του Κούσνερ «Ένα σπίτι φωτεινό μέσα στη μέρα» σήμερα, σε μια συγκυρία όπου το νεοναζιστικό Κόμμα του καταδικασμένους ως μέλους εγκληματικής οργάνωσης Κασιδιάρη εμφανίζει τάσεις εισόδου στη Βουλή, θεωρώ ότι είναι μια σοβαρή, εξαιρετικά επίκαιρη πολιτική δήλωση από το Εθνικό Θέατρο. Θέλατε όντως να το σκηνοθετήσετε το έργο από χρόνια; Είκοσι χρόνια! Μου το χάρισε ο κολλητός μου. Το διάβασα και τρελάθηκα. Τότε με συγκίνησε το σκέλος που αφορούσε στους χαρακτήρες ως άτομα, παρά το πολιτικό του περιεχόμενο. Και τότε ήταν επίκαιρο το έργο. Αλλά την τελευταία 20ετία, η άνοδος της Δεξιάς σε όλη την Ευρώπη το έκανε ακόμα περισσότερο. Και θεώρησα πλέον επιτακτική ανάγκη να παιχτεί σήμερα το έργο, και είμαι πολύ χαρούμενος από την ανταπόκριση του κοινού, κυρίως γιατί εγείρει πολλές συζητήσεις στις παρέες των ανθρώπων που βλέπουν την παράσταση, κι αυτό είναι τεράστιο κέρδος.
«Είμαστε τόσο σάπιοι. Αυτός ο αιώνας χρειαζόταν ήρωες αλλά έχει μόνο εμάς. Οι καλύτεροι από εμάς είναι ελλιπείς, οι πιο έντιμοι όχι αρκετά έντιμοι. Κανείς δεν ντρέπεται για τίποτα», λέει ένας ήρωας κάποια στιγμή. Είναι σα να γράφτηκε σήμερα για εμάς. Είναι τόσο καλός ο συγγραφέας, που αυτή την εντύπωση αποκομίζεις.
