«Στον Βάγκνερ το ρομαντικό στοιχείο είναι μια υπέρβαση. Μια υπέρβαση και των αισθήσεων και των καταστάσεων. Είναι, πιστεύω, κι ο λόγος που το «Τριστάνος και Ιζόλδη» παίζεται σε μια ιδανική στιγμή για την Ελλάδα. Παίζεται την ώρα που οι Έλληνες έχουν τη διάθεση να κάνουν την υπέρβαση(…). Δεν ξέρω ποια θα είναι τα αποτελέσματα των εκλογών την Κυριακή, αλλά οι κινδυνολογίες και οι πιέσεις των Ευρωπαίων δεν τρομάζουν πλέον κανέναν».
Είναι η πιο ήρεμη φωνή που έχεις ποτέ ακούσει. Κι ανήκει σε έναν από τους πιο ευγενείς και νηφάλιους ανθρώπους που μπορείς να συναντήσεις. Ο Γιάννης Κόκκος πίνει αργά στο φουαγιέ της αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσική έναν espresso stretto με λίγη ζάχαρη, και παρόλο το συγκρατημένο ενθουσιασμό του για την επικείμενη πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα, η κούρασή του δεν κρύβεται.
Κάνει το τελευταίο διάστημα πρόβες και δοκιμές φωτισμών απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ, εν όψει της σημερινής πρεμιέρας του «Τριστάνος και Ιζόλδη», από την Εθνική Λυρική, παράσταση στην οποία υπογράφει σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια (επόμενες παραστάσεις στις 28 και 31 Ιανουαρίου και στις 4 Φεβρουαρίου, σε μουσική διεύθυνση Μύρωνα Μιχαηλίδη).
Βγήκε από την αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη την ώρα που σουρούπωνε για τη συνομιλία μας, και μόλις τελειώσαμε τινάχτηκε βιαστικά και χάθηκε πάλι στα σκοτεινά σωθικά της. Οι εκλογές μετακύλησαν την πρεμιέρα της όπερας νωρίτερα απ’ το προγραμματισμένο και όλες τις διαδικασίες έπρεπε ξαφνικά να τις επισπεύσουν. Ήταν εξοντωτικό.
Έχετε ξαναδουλέψει το «Τριστάνος και Ιζόλδη» Άλλες δύο φορές. Το έχω κάνει στην Welsh National Opera στην Αγγλία και κατόπιν μεταφέρθηκε στο Covent Garden. Πιο πρόσφατα το δούλεψα στις Βρυξέλλες, στο Τheatre de la Monnaie. Αλλά κάθε φορά αρχίζω από το μηδέν.
Κυριολεκτικά από το μηδέν; Κυριολεκτικά! Φυσικά, ο τρόπος που αντιμετωπίζω το έργο είναι πάντοτε πολύ προσωπικός, αλλά αισθητικά υπάρχει μεγάλη διαφορά κάθε φορά.
Αν και τεράστιας διάρκειας, παραμένει διαχρονικά μια από τις πιο αγαπημένες όπερες του Βάγκνερ. Πρόκειται πράγματι περί ενός αριστουργήματος. Σπάνια έχει ξαναβρεθεί ανάλογη σχέση μεταξύ του λόγου, της μουσικής και της έκφρασης φιλοσοφικών και αισθηματικών θεμάτων. Το έργο είναι ένας ύμνος στον έρωτα -έρωτα συνάμα των σωμάτων και των αισθήσεων- στον έρωτα τον φιλοσοφικό και τον μεταφυσικό και μια συνεχής αντανάκλαση του έρωτα με την έννοια του θανάτου. Κι η παράσταση αλλάζει από πράξη σε πράξη. Η πρώτη πράξη είναι πιο θεατρική, πιο φανταστική. Στη δεύτερη πράξη βρισκόμαστε σε ένα χώρο που δείχνει τη βαθιά νύχτα μέσα στην οποία συντελείται η πνευματική και σωματική ένωση των δύο ηρώων. Στην τρίτη πράξη βρισκόμαστε σε ένα τελείως διαφορετικό τόπο, που είναι ακριβώς αυτή η Waste Land του Έλιοτ, η Έρημη Χώρα κατά τον Σεφέρη. Βρισκόμαστε πιο πολύ σε μια ατμόσφαιρα πιο κοντά στον Μπέκετ παρά σε οποιοδήποτε άλλο συγγραφέα. Όλα αυτά τα στοιχεία προσπάθησα να τα συνδέσω σε μια διαχρονική παράσταση όπου σύγχρονα στοιχεία, στοιχεία πιο παλιά, μεσαιωνικά, συνδέονται με τρόπο αυτονόητο.
Παρότι δουλεύετε την όπερα τρίτη φορά δεν είχατε καμία διάθεση ανατροπής ή αποδόμησης; Το πιο σημαντικό από όλα είναι η μουσική. Και θέλω η μουσική να φτάνει με ένα τρόπο πολύ ευθύ στις αισθήσεις του θεατή και η πεντάωρη παράσταση να μην φανεί ούτε στιγμή πληκτική. Έχω την εντύπωση, και το ξέρω κι από πείρα, ότι το ελληνικό κοινό έχει μια πρόσβαση άμεση στην τραγωδία. Και ως εκ τούτου μπορεί να αναγνωρίσει πιο πολύ από οποιοδήποτε άλλο κοινό και το τραγικό στοιχείο που βρίσκεται στην τρίτη πράξη.
Παρόλα αυτά ο ρομαντισμός, ο απόλυτος ερωτισμός του Τριστάνου και το επικό, ηρωικό στοιχείο του Βάγκνερ πρέπει να αντιπαρατεθούν με την αντιρομαντική, αντιερωτική και αντιεπική εποχή που διανύουμε. Ναι, αλλά μέσα στον Βάγκνερ το ρομαντικό στοιχείο είναι μια υπέρβαση. Μια υπέρβαση και των αισθήσεων και των καταστάσεων. Είναι, πιστεύω, κι ο λόγος που το έργο παίζεται σε μια ιδανική στιγμή για την Ελλάδα. Παίζεται την ώρα που ο Έλληνας έχει αυτή τη διάθεση για υπέρβαση, παρόλο που τα πάντα λειτουργούν εναντίον του. Επιπλέον, η αγωνία του Τριστάνου είναι η αγωνία του σημερινού ανθρώπου στην απόλυτη έξαρσή της».
Η αγωνία του Έλληνα ποια βλέπετε να είναι; Κάνατε πρόβες σε κλίμα προεκλογικό. Τι ψυχολογίες είδατε; Απ’ ότι βλέπω κι απ’ ότι ζω ο ίδιος, η αγωνία τού Έλληνα αφορά τη δυσχέρεια των επιλογών. Έχουμε φτάσει στο σημείο που έπιασε πάτο η καταστροφή της χώρας. Αλλά υπάρχει διάχυτη η θέληση να δοθεί μια άλλη προοπτική. Δεν ξέρω ποια θα είναι τα αποτελέσματα των εκλογών την Κυριακή, αλλά οι κινδυνολογίες και οι πιέσεις των Ευρωπαίων δεν τρομάζουν πλέον κανέναν.
Δεν θα κινδυνέψει η σταθερότητα της χώρας, αν κυβερνήσει ο ΣΥΡΙΖΑ; Μεγαλύτερη καταστροφή από αυτή που σήμερα ζει η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει. Γιατί η σημερινή καταστροφή συντελείται μέσω της υποταγής της. Ενδέχεται με το ΣΥΡΙΖΑ να ζήσουμε μία νέα καταστροφή. Τουλάχιστον μαζί του θα υπάρχει αντίσταση. Φυσικά υπόσχεται πάρα πολλά, τα οποία ειδικά στη σημερινή συνθήκη δεν φαίνεται να είναι απολύτως πιεστικά. Από την άλλη, έχουμε φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο που πρέπει κάτι να αλλάξει. Και να μην πιστεύουμε δηλαδή τον ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει να γίνει μια αλλαγή. Και πρέπει να υπάρχει μια ελπίδα. Τα τελευταία χρόνια βλέπω γύρω μου ανθρώπους που έχουν χάσει κάθε ελπίδα.
Η ελπίδα είναι άλλωστε και το σλόγκαν του ΣΥΡΙΖΑ. Μα εκεί στηρίζεται. Δεν ξέρω πώς θα πορευτεί τελικά, και αν την ελπίδα που διακηρύσσει θα την κάνει πράξη, αλλά κάτι πρέπει να αλλάξει στη χώρα. Κοιτάξτε τι συμβαίνει σήμερα. Αυτό που προτείνεται στην Ελλάδα είναι να χάσει και το πιο μικρό κομμάτι γης της, να πουληθεί ολόκληρη. Φτάσαμε να θεωρείται αυτονόητο ότι η Ελλάδα πρέπει να διαλυθεί τελείως για να ξεπουληθεί. Βάζουμε ως ιδεώδες το τι θα πρωτοπουληθεί. Είναι αδιανόητο! Οπότε δεν μπορώ παρά να ελπίζω σε μια αλλαγή.
Να υποθέσω ότι αν ζούσατε στην Ελλάδα θα ψηφίζατε ΣΥΡΙΖΑ; Δεν ξέρω τι θα ψήφιζα. Αλλά θα υποστήριζα την αλλαγή της παρούσας κατάστασης.
Η επιχειρηματολογία τού ΣΥΡΙΖΑ δεν αφορά αποκλειστικά την ελληνική περίπτωση. Διακηρύσσει ότι η εκλογή του θα είναι η αρχή για μεγάλες ανακατατάξεις στην Ευρώπη. Ήδη φαίνεται να υπάρχει έξω μια ηχώ όσων συμβαίνουν στην Ελλάδα. Φυσικά, οι δυσκολίες είναι μεγάλες. Όταν πήραν στην Γαλλία οι σοσιαλιστές την εξουσία αποδείχτηκε πως δεν μπορούσαν να αλλάξουν το παραμικρό. Δεν τους το επέτρεπαν τα οικονομικά συμφέροντα. Υπάρχει γενικότερα μια πεποίθηση ότι η Δεξιά πρέπει να κυβερνά και η Αριστερά πρέπει να είναι αντιπολίτευση. Και δεν αποδέχεται ποτέ η Δεξιά ότι η Αριστερά μπορεί και να κυβερνήσει και μάλιστα να κυβερνήσει σωστά. Παραδείγματος χάριν, στη Γαλλία όπου υπήρχε αυτή η πολύ μεγάλη αμφισβήτηση του Ολάντ και των σοσιαλιστών, με τα γεγονότα στο Charlie Hebdo απεδείχθη ότι οι σοσιαλιστές χειρίστηκαν με τρόπο εξαιρετικό μια απίθανη και τραγική ιστορική κατάσταση. Και με το λόγο και με τις πράξεις. Χωρίς μεγαλοστομίες, χωρίς πατριωτισμούς, σε απόλυτη αντίθεση με τον τρόπο που η Αμερική συμπεριφέρθηκε όταν χτυπήθηκε στους Δίδυμους Πύργους. Κι αυτό, νομίζω, τιμά τη Γαλλία. Κι εγώ σήμερα, μετά από χρόνια, ξαναβρήκα την Γαλλία που αγαπούσα παλαιότερα.
Δεν ήσασταν στο Παρίσι την ημέρα της επίθεσης στο Charlie Hebdo; Όχι, ήμουνα στην Ελλάδα, αλλά παρακολούθησα στενά από εδώ τι συνέβαινε. Κι αυτό που συνέβη έχει σχέση περισσότερο από οτιδήποτε άλλο με μια φανατική φασιστική φαντασίωση.
Από εδώ και στο εξής ποιος βλέπετε να είναι ο πιο μεγάλος κίνδυνος; Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι οι χιλιάδες μουσουλμάνοι που ζουν στην Ευρώπη, και δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με όλα αυτά, θα υποφέρουν. Αυτοί είναι τα θύματα των πρόσφατων επιθέσεων. Οι επιτιθέμενοι είναι φασιστικές μειονότητες, τελείως πωρωμένες, που βασίζονται σε εσφαλμένες ερμηνείες του Κορανίου και που θα πρέπει να καταπολεμηθούν από τους ίδιους τους μουσουλμάνους.
Η Ευρώπη δεν φέρει μερίδιο ευθύνης; Πρέπει ομολογουμένως οι Ευρωπαίοι να δουν με ποιο τρόπο δεν άφησαν τα χρόνια που περάσανε να αφομοιωθούν οι μειονότητες αυτές. Αλλά για την επίθεση στο Charlie Hebdo δεν φέρουν η Δύση κι η Ευρώπη ευθύνη. Την ευθύνη την έχουν φασιστικά θρησκευτικά καρκινώματα. Διαφορετικά θα ήταν σαν να λέγαμε ότι για τη Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα φταίνε όλοι οι Έλληνες. Ενώ για την Χ.Α φταίει μια πολιτική που κατά κάποιο τρόπο δεν είδε ποιος ήταν απ’ την αρχή ο κίνδυνος, για τον κόψει απ΄τη ρίζα. Και φτάσαμε να έχουμε μέσα στη Βουλή Ναζί και δολοφόνους, απομεινάρια απ’ τον καιρό της Δικτατορίας. Μόλις προκύπτουν οικονομικά προβλήματα φανερώνονται…».
Οι επισκέψεις σας στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, αφορούν αποκλειστικά την όπερα. Θα σας ξαναδούμε με αρχαία τραγωδία στην Επίδαυρο; Μακάρι. Αν μου ξαναδοθεί η ευκαιρία. Την Ορέστεια την είχα κάνει στην Επίδαυρο πριν από 15 χρόνια περίπου, χάρη στον Κούρκουλο.
Ποια τραγωδία θέλετε να δουλέψετε; Τον Ορέστη του Ευριπίδη και την Ηλέκτρα.
Ο Takis κι η Chryssa, παρ’ όλη τη διεθνή αναγνώριση και πορεία τους, επέστρεψαν κάποια στιγμή στη γενέτειρά τους. Δεν είναι οι μόνοι. Δεν έχετε αισθανθεί εσείς ποτέ το νόστο; Έχω κι εγώ επιστρέψει με ένα τρόπο καλλιτεχνικό. Η επιστροφή είναι πάντως κάτι που μπορεί να συμβεί, αλλά εξαρτάται πιο πολύ απ΄τον τρόπο που θα εξελιχθεί η δουλειά μου. Σήμερα δεν μπορώ να πω ότι έχω ένα μέρος όπου ζω, παρόλο που ζω μόνιμα στο Παρίσι. Δουλεύοντας παντού είναι σαν να είμαι περιπλανώμενος. Σήμερα ισχύει αυτό. Αύριο δεν ξέρω τι θα γίνει. Αυτό που όμως ξέρω είναι ότι κάθε φορά που βρίσκομαι στην Ελλάδα είμαι ευτυχής.
Τι άλλο σας κάνει ευτυχισμένο; Η προσωπική σχέση μου με τον άνθρωπο που μοιράζομαι τη ζωή μου εδώ και 40 χρόνια. Είναι ίσως η μεγαλύτερη χαρά μου. (Η σύζυγός του είναι η δραματουργός των παραστάσεών του Αν Μπλανκάρ.)
Υπάρχει μυστική συνταγή για να καταφέρεις να συμβιώνεις τόσα χρόνια; Μυστική συνταγή δεν υπάρχει. Τα καταφέρνουμε επειδή είναι εκείνη κι επειδή εγώ είμαι αυτός.
Στον προσωπικό σας χρόνο ποιο συνθέτη ακούτε περισσότερο; Αγαπώ πολύ τη μουσική μπαρόκ. Μότσαρτ, Μπετόβεν. Και σύγχρονη μουσική. Ξενάκη, Φίλιπ Γκλας. Ακούω και ρωσική μουσική.
Έχετε χόμπι; Κανένα.
Παρ’ ότι κινείστε ασταμάτητα, υπάρχει κάποιο ταξίδι που να εκκρεμεί; Στην Αίγυπτο. Αλλά πλέον είναι αδύνατον να την επισκεφτώ. Η μεγάλη παρόλα αυτά «συνάντηση» για μένα, ήταν η Αγία Πετρούπολη. Εργάστηκα δυο φορές στο θέατρο Μαρίνσκι, και ήταν μια από τις πιο ξεχωριστές καλλιτεχνικές και προσωπικές στιγμές. Παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν εκεί οι άνθρωποι, υπάρχει αληθινή καλλιτεχνική ανάταση. Αγάπησα πάρα πολύ τους ανθρώπους της Αγίας Πετρούπολης. Την πόλη την έζησα και με μηδέν 30 το χειμώνα και την άνοιξη. Κι η ιστορία της είναι πανταχού παρούσα. Είναι παρόντες σε αυτή και ο Μεγάλος Πέτρος και η Οκτωβριανή Επανάσταση.
«Τριστάνος και Ιζόλδη» του Ρίχαρντ Βάγκνερ, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης, σκηνοθεσία – σκηνικά – κοστούμια: Γιάννης Κόκκος, καλλιτεχνική συνεργάτιδα – δραματουργία: Αν Μπλανκάρ, σχεδιασμός βιντεοπροβολών: Eρίκ Ντυραντώ, φωτισμοί: Μίχαελ Μπάουερ, διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Ερμηνεύουν: Τόρστεν Κερλ, Ράινχαρτ Χάγκεν, Αν Πέτερσεν, Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος, Καταρίνα Νταλάυμαν, Νίκος Στεφάνου, Κωστής Ρασιδάκης, Αντώνης Κορωναίος. Συμμετέχουν η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ.
*Όλες οι παραστάσεις είναι sold out.
