Θεσσαλονίκη: «Η γερμανική κατοχή μέσα από τη Λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης»

Οι «οικόσιτοι» Γερμανοί – ο Αλμπέρτος, που έφερνε στο σπίτι των «υποτελών» σπιτονοικοκύρηδων καφέ, μέλι και βούτυρο αλλά ψέλλισε «Scheiße», όταν ο μικρός Περικλής τούνστάθηκε προσοχή και του φώναξε «Χάιλ Χίτλερ», κι ο σκληρός Όσβαλντ, που έκλαιγε σαν μικρό παιδί, όταν τον μετέθεσαν από τη Θεσσαλονίκη στο Ανατολικό Μέτωπο και φοβόταν πως  «Όσβαλντ, Ρούσσια, καπούτ».

Ο «κατά λάθος» (από τους Εγγλέζους συμμάχους που εξέλαβαν τις λαμαρινοσκεπές των σπιτιών για … θάλασσα και το επιταγμένο από τους Γερμανούς λιμάνι που λαμπύριζε τη νύχτα) ανελέητος βομβαρδισμός της Βάρνας, της Νεάπολης και των Συκεών, το βράδυ της 5ης Δεκεμβρίου του 1943 κι η οβίδα που έπεσε πάνω στην ταβέρνα, όπου γινόταν ο γάμος των Ποντίων.

Το «Αουσβιτς: Ελεγείο σε μια ξανθή κοτσίδα» του Γ. Βαφόπουλου (…Τώρα στοχάζομαι πως πάντοτε δεν είναι/ ακάνθινος ο σταυρός του μαρτυρίου. Μπορεί και με ξανθές κοτσίδες να πλεχτεί απ’ τις μικρές Ραχήλ όλου του κόσμου).

«Τα ηλιοτρόπια των Εβραίων» του Γιώργου Ιωάννου (Κάθε φορά που τρίζει η σκάλα μας/λες να ‘ναι αυτοί επιτέλους; σκέφτομαι/ κι ύστερα φεύγω και με τις ώρες ζωγραφίζω ηλιοτρόπια/ Όμως αύριο, ώσπου να ξεχαστώ/ στην αίθουσα αναμονής το τρένο από την Κρακοβία θα περιμένω/ κι αργά τη νύχτα, όταν ίσως κατεβούν/ ωχροί, σφίγγοντας τα δόντια/ αργήσατε τόσο να μου γράψετε/ θα κάνω δήθεν αδιάφορα).

Σκηνές, γεγονότα, άνθρωποι και μικροϊστορίες – συμπληρωματικές ίσως της επίσημα καταγραμμένης ιστορίας (εξάλλου «τι ξέρει από την Ιστορία ο ιστορικός» – γράφει ο Μανόλης Αναγνωστάκης) αναδύθηκαν μέσα από λογοτεχνικά κείμενα, στίχους, προσωπικές μνήμες και φιλολογικές αναλύσεις στη στρογγυλή τράπεζα με θέμα: «Η γερμανική κατοχή μέσα από τη Λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης», που πραγματοποιήθηκε, χθες το βράδυ, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, όπου και εξελίσσεται (θα είναι ανοιχτή μέχρι το τέλος του χρόνου) η μεγάλη έκθεση φωτογραφίας: «Στο περιθώριο του πολέμου. Η Θεσσαλονίκη της κατοχής 1941-44 μέσα από τη φωτογραφική συλλογή του Βύρωνα Μήτου».

Βασικοί ομιλητές στην εκδήλωση ήταν τρεις γενιές μελετητών της ιστορίας: η Σωτηρία Σταυρακοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φιλολογίας του ΑΠΘ (συγγραφέας μελέτης, με τίτλο: «Η γερμανική κατοχή σε πεζογράφους της Θεσσαλονίκης», ο νεαρός (γεν. 1993) φιλόλογος Μάριος Μώρος και ο λογοτέχνης Περικλής Σφυρίδης (γεν.1933 ).

Η επιλογή των λογοτεχνών και των έργων τους στους οποίους αναφέρθηκαν οι τρεις γενιές των ομιλητών έγινε με βάση τη βιωματική και αυτοβιογραφική τους σχέση με τα περιγραφόμενα στα λογοτεχνήματα τους γεγονότα (της πρώτης και δεύτερης λογοτεχνικής γενιάς- τους γεννημένους τις δεκαετίες ΄20 και του ΄30) με τη λεγόμενη «συνειρμική γραφή» (αυτό που ορίστηκε ως «εσωτερικός μονόλογος»), όπως έλεγε η Σωτηρία Σταυρακοπούλου, «των κειμένων που συμπληρώνουν την επίσημη ιστορία και την ψυχρή επιστημονική καταγραφή, με την αξία της προσωπικής μαρτυρίας -κι όχι, όπως αυτά των νεωτέρων που με πολυσέλιδα μυθιστορήματα και  πολλή φαντασία στοχεύουν στο «καταναλωτικό» αναγνωστικό κοινό», όπως διευκρίνισε με στόμφο ο λογοτέχνης Περικλής Σφυρίδης.

Αναφορές (και αναγνώσεις αποσπασμάτων έργων τους) έγιναν στους λογοτέχνες: Γιώργο Ιωάννου (Η πρωτεύουσα των προσφύγων), Ντίνο Χριστιανόπουλο (Θεσσαλονίκη ού μ’ εθέσπισεν), Περικλή Σφυρίδη (Ψυχή μπλε και κόκκινη), Νίκο Μπακόλα (Μεγάλη Πλατεία), Τόλη Καζαντζή (Παρέλαση), ενώ ο φιλόλογος Μάριος Μώρος, που αναφέρθηκε ειδικότερα στον αφανισμό των 45.000 Εβραίων της πόλης και το πώς αυτό πέρασε στη λογοτεχνία της πόλης (Περιφερειακά έργα για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης), μίλησε για την περίπτωση του Αλμπέρτου Ναρ, ο οποίος παρότι γεννήθηκε μετά το Ολοκαύτωμα επιχείρησε να μετατρέψει σε περιγράψιμη την απερίγραπτη εμπειρία μέσα από τα γονικά κύτταρα, για την πολυμεταφρασμένη «Τζοκόντα» (μυθιστόρημα μόλις 130 σελίδων) του Νίκου Κοκάντζη, την έλλειψη αναφορών στο Ολοκαύτωμα από τις εφημερίδες της εποχής και την αντιεβραϊκή στάση ορισμένων συντακτών τους, σε αναφορές στο έργο των Γ.Ν.Πεντζίκη (Πού τάχα έχει κρυφτεί η ιστορία;), Κάρολου Τσίζεκ (διήγημα με τον τίτλο «36185»), τον Περικλή Σφυρίδη, στις «δυο ιστορικές πραγματικότητες» (την «αόριστη» του ιστορικού και τη «βιωμένη») και τον Μανόλη Αναγνωστάκη (Πώς τόσα πρόσωπα να γίνουν αριθμοί/ Και τόσα γεγονότα απλά βιβλία).