Λεία Βιτάλη: «Η Ευρώπη έχει χάσει πια την ανθρωπιά της κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο»

Το ένα έργο της έχει πρωταγωνιστές ένα Χρυσαυγίτη και μια πρόσφυγα («Νύχτα στην Εθνική», Θέατρο Μεταξουργείο). Το άλλο μεταφέρει στη σκηνή τον παθιασμένο, αυτοκαταστροφικό βίο του Άκη Πάνου, με τον Γιώργιο Νινιό («Ζεϊμπέκικο», Studio Μαυρομιχάλη). Η πρεμιέρα του συνοδεύτηκε με σκάνδαλο. Απαγορεύτηκε τελικά από την οικογένεια Πάνου οποιαδήποτε αναφορά στο όνομα ή στις μουσικές του τραγουδοποιού. Η Λεία Βιτάλη, από τις σημαντικότερες δραματουργικές φωνές μας, εδώ και τρεις δεκαετίες αντλεί άφοβα πρώτη ύλη από την αληθινή ζωή. Στην Popaganda μιλάει για τον φασίστα που μπορεί να αναδυθεί με ευκολία στον καθένα,  για την Ευρώπη που μας εκμεταλλεύεται και για ό,τι  την συνδέει με τον Ακη Πάνου.

Γράψατε ένα έργο με ήρωες ένα χρυσαυγίτη και μια πρόσφυγα. Ηταν μια απόφαση αιτιοκρατική, παρακολουθώντας την επικαιρότητα; Πιστεύω ότι είναι ένα θέμα που από εδώ και μπρος θα μας απασχολεί συνέχεια και στη χώρα μας αλλά νομίζω και στην Ευρώπη και διεθνώς. Υπήρχε μέσα μου μια ανάγκη να βγάλω στο φως την πραγματικότητα, τη βαθύτερη ουσία  του προσφυγικού που έχει κορυφωθεί. Η πραγματικότητα είναι ότι κάποια στιγμή θα φέρει μια πολύ μεγάλη έκρηξη. Αυτό προσπάθησα να ψάξω να βρω μέσα στους χαρακτήρες του έργου, τα αίτια της σύγκρουσης.

Δεν παρουσιάζετε ωστόσο τον γνωστό θερμοκέφαλο Νεοναζί αλλά ένα διαταραγμένο παιδί με τραυματικά παιδικά χρόνια που ξαφνικά μέσω της Χρυσής Αυγής βρίσκει κάπου να ανήκει. Αυτό πιστεύω ότι είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της πραγματικότητας που ζούμε. Ο ναζισμός ξεκίνησε από μια απελπισμένη, ηττημένη Γερμανία, με εξαθλιωμένους ανθρώπους. Η ιδεολογία του μπορούσε να παρασύρει τον εξευτελισμένο όχλο να νιώσει ότι είναι ανώτερος. Ετσι στρατολόγησε τόσο κόσμο. Κατά τον ίδιο τρόπο, σε μια Ελλάδα, σε μια Ευρώπη εξαθλιωμένη, υπάρχει πρόσφορο έδαφος για αυτούς που θέλουν να στρατολογήσουν παιδιά, νέους οργισμένους και απορριμένους. Πατάνε πάνω σε ένα βαθύτατο ψυχολογικό τραύμα ατόμων χωρίς αγάπη και ανθρωπιστικές αξίες. Δεν μιλάω για τον ψηφοφόρο της Χ.Α. που μπορεί  για τον Α ή Β λόγο να είναι εξοργισμένος, να έχει παρασυρθεί και αύριο το πρωί να μην ψηφίσει Χ.Α. αλλά και το αντίθετο κόμμα. Μιλάω για τις οργανώσεις που κάνουν υποχείρια παιδιά απελπισμένα.

Εχετε γνωρίσει τέτοια παιδιά; Εχετε γνωρίσει τον χρυσαυγίτη ήρωα του έργου σας; Να σας πω μια αλήθεια, αυτούς τους τρεις ανθρώπους, τους ήρωες του έργου, την πρόσφυγα, την πρώην μετανάστρια από τη Γερμανία και τον νεοναζί τούς έχω και τους τρεις γνωρίσει. Με την πορεία του χρόνου σκέφτηκα ότι κάποια στιγμή θα συναντηθούν. Και συνέθεσα αυτή τη συνάντηση. Προέβλεψα τι μπορεί να γίνει όταν συναντηθούν και παλεύουν για την επιβίωση. Τι θα γίνει; Θα σφαχτούν, θα δημιουργηθούν ακραίες καταστάσεις. Γι’ αυτό θεωρώ πολύ επικίνδυνη την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα. Μια χώρα όπου δεν λύνεται το πρόβλημα και έχει κλειστά τα σύνορα είναι ένα καζάνι που βράζει. Κάποια στιγμή θα δούμε τη μεγάλη σύγκρουση. Δεν ξέρω αν θα είναι θέμα κομματικό, των Χρυσαυγιτών. Φοβάμαι ότι μπορεί να είναι πιο γενικευμένη η έκρηξη, κι όχι υπόθεση ενός κόμματος. Πλέον παλεύουν εξαθλιωμένοι άνθρωποι, Ελληνες και ξένοι.

Οι Ελληνες πάντως, ενώ πιέζονται, με ελάχιστες θλιβερές  εξαιρέσεις (όπως στα Γιαννιτσά ή στη Βέροια) έχουν ξεπεράσει όλες τις προσδοκίες αλληλεγγύης. Αυτό συμβαίνει γιατί είμαστε τέτοιος λαός. Η Ευρώπη μάς εκμεταλλεύεται πάνω στο κομμάτι του ανθρωπισμού μας. Παρόλο έχουν αναπτυχθεί περισσότερο στην ευρωπαϊκή ήπειρο οι ανθρωπιστικές σπουδές, η Ευρώπη έχει χάσει πια την ανθρωπιά της. Κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Όταν δεν υπάρχει ανθρωπιά δεν έχει μέλλον ο άνθρωπος. Είναι αυτή η Ευρώπη η Ευρώπη που θέλαμε και στην οποία πιστεύαμε; Εχει λοξοδρομήσει πάρα πολύ αυτό το πράγμα!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Νίκος Παναγιωτόπουλος: «Κάτω από ένα όριο ασφάλειας ακυρώνεται κάθε επαναστατική προσδοκία»

Η θεατρική συγγραφή πρέπει να συναλλάσσεται άμεσα με αυτό που συμβαίνει στις κοινωνίες; Καταρχήν, δεν μπορώ εγώ να πω τη λέξη πρέπει. Νομίζω, ο στόχος της τέχνης είναι να βοηθάει τον άνθρωπο να δει τα πράγματα από μια άλλη οπτική, να τον προβληματίζει, να τον ψυχαγωγεί και, αν μπορεί, να σκάβει βαθιά για να βρει την ουσία των πραγμάτων. Πηγαίνοντας στο θέατρο δεν πρόκειται να αλλάξω τον κόσμο αλλά μπορώ να δω την αλήθεια που μου κρύβουν τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική. Ο Νίτσε έλεγε «η τέχνη μάς βοηθάει να μπορούμε να  αντικρίζουμε  το πρόσωπο της Μέδουσας», δηλαδή την πραγματικότητα ώστε να μην χαθούμε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Δεν μπορεί, όμως, να τα κάνει όλα η τέχνη!

Μου παρουσιάζετε ένα θέατρο εν πολλοίς ανίσχυρο. Επειδή υπάρχει ένα πολύ μεγάλο έλλειμα ενδιαφέροντος για τις τέχνες στη χώρα μας, το θέατρο έχει γίνει ανίσχυρο. Υπάρχουν πάρα πολλές προσλαμβάνουσες από το εξωτερικό που θέλουν στην τέχνη το ανώδυνο κι αυτό έχει γίνει και μόδα. Έτσι έχει χάσει το θέατρο τη δύναμη που είχε επί Μπρεχτ. Ωστόσο διαβλέπω σιγά σιγά την ανατροπή. Γράφονται κείμενα και υπάρχουν παραστάσεις με άλλη ματιά. Αυτό που παλιά λέγαμε «να μην έχει επικαιρότητα η τέχνη» αρχίζει και εξασθενίζει. Υπάρχουν έργα-μαρτυρίες, θέατρο ντοκουμέντο. Παρ’ όλα αυτά, περισσότερο δύναμη από τις μαρτυρίες και τα ντοκουμέντα έχει ένα κλασικό έργο το οποίο μπορεί συγχρόνως να ψυχαγωγήσει και να εξηγήσει τη βαθύτερη ουσία πραγμάτων.

Γιατί  προκλήθηκε σκάνδαλο με το «Ζεϊμπέκικο»; Ήτανε κυρίως το θέμα των δικαιωμάτων του χαρακτήρα από τον οποίο εγώ εμπνεύστηκα.

Τα παιδιά του Άκη Πάνου αντέδρασαν; Κάποια μέλη της οικογένειας μπλόκαραν το έργο. Καταρχήν, μας απαγόρευσαν να βάλουμε οποιοδήποτε τραγούδι του συνθέτη. Αν το παραβαίναμε ζητάγανε 30000 ευρώ. Κατά βάθος, ήταν οικονομικό το θέμα.

Ήρθαν να δουν την παράσταση; Όχι. Εγώ τουλάχιστον δεν διαπίστωσα κάτι. Ενας κύριος που ήρθε μια φορά μου έκανε μια ψιλοανάκριση. Πιθανώς να προήρχετο από εκεί.

«Το θέατρο τα τελευταία χρόνια είχε λοξοδρομήσει προς το devised, το παράλογο. Ο ρεαλισμός, όμως, δεν θα πεθάνει ποτέ»

Τι είναι για εσάς ο Ακης Πάνου; Αν δεις κάπου στο δικό μου προφίλ στο ίντερνετ λέω «μ’αρέσει ό,τι έχει πάθος και ό,τι είναι ροκ». Ο Πάνου είχε πάθος και ήταν ροκ. Κι εγώ μεγαλώνοντας γίνομαι περισσότερο ροκ. Απελευθερώνομαι…

Είχατε γνωριστεί; Η σχέση μας είναι θυελλώδης χωρίς να έχουμε γνωριστεί. Εκτιμώ πάρα πολύ το μουσικό του ταλέντο. Μ’ αρέσει πολύ ο στίχος του, που περνά μέσα από αυτόν η πολύπαθη ζωή του, η φιλοσοφία του, το να λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Δεν συμφωνώ με τις πολιτικές του πεποιθήσεις, αλλά με είχε ιντριγκάρει πάρα πολύ ο χαρακτήρας και τα δεινά του κι επίσης το ότι κυνηγήθηκε πάρα πολύ από το κατεστημένο που δεν αποδεχόταν τον τραυμαυτικό εαυτό του που είναι ο λαϊκός εαυτός του Έλληνα.

Γιατί σκηνοθετήσατε η ίδια το «Νύχτα στην Εθνική Οδό»; Θέλω να ξεκαθαρίσω  ότι αυτό οφείλεται στον τρόπο της γραφής μου, καθώς γράφω σκηνοθετώ, γιατί δεν στηρίζομαι μόνο στο λόγο, αλλά και στην ψυχολογία και στη σωματική αντίδραση  του ήρωα, υπάρχουν πολλές σκηνικές οδηγίες. Άρα είναι ήδη σκηνοθετημένο το έργο μου από γεννησημιού του. Δεν είμαι σκηνοθέτης, δεν διεκδικώ τον τίτλο του σκηνοθέτη. Δεν θέλω να αλλάξω επάγγελμα. Δεν πρόκειται να σκηνοθετήσω ποτέ ξένο έργο, γιατί δεν με ενδιαφέρει να γίνω σκηνοθέτης. Αλλά πιστεύω, όπως και διεθνώς γίνεται, εκτός από τη χώρα μας, ότι ο σκηνοθέτης μπορεί να σκηνοθετεί τα έργα του. Το ότι σκηνοθέτησα εγώ ένα έργο μου δεν σημαίνει ότι κάποιος άλλος σκηνοθέτης, όπως έχει συμβεί σε πολλά έργα μου, δεν μπορεί επίσης να το σκηνοθετήσει.

«Ο Νίτσε έλεγε “η τέχνη μάς βοηθάει να μπορούμε να  αντικρίζουμε  το πρόσωπο της Μέδουσας”, δηλαδή την πραγματικότητα ώστε να μην χαθούμε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Δεν μπορεί, όμως, να τα κάνει όλα η τέχνη!»

Δεν έχετε την περιέργεια  να δείτε το έργο σας και με μια άλλη ματιά; Βεβαίως και μπορεί να δώσει μια άλλη ματιά ένας σκηνοθέτης. Το ερώτημα είναι όμως είναι από ποιο σημείο και μετά ένα έργο χρειάζεται μια άλλη ματιά. Η πρώτη ματιά πρέπει να είναι μέσα από την ματιά που γράφτηκε.

Είναι ο λόγος που ο Διαλεγμένος παρεμβαίνει στις πρόβες του πρώτου ανεβάσματος των έργων του. Ο Διαλεγμένος είναι ένας πολύ μεγάλος συγγραφέας. Αυτό που κάνει πρέπει να γίνεται. Είμαι της άποψης του Μάμετ. Αν ο λόγος, οι διάλογοι, η θεματολογία, οι χαρακτήρες είναι δυνατοί δεν χρειάζεται τίποτα άλλο πάνω τη σκηνή. Νομίζω το θέατρο στρέφεται ξανά προς το λόγο από τον οποίο είχε φύγει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

#Popaganda Today: 27 Μαρτίου. Αυτό είναι το ελληνικό θέατρο σήμερα.

Εχετε επιλέξει στη γραφή σας τον ρεαλισμό. Ποια είναι τα πλεονεκτήματά του; Το θέατρο τα τελευταία χρόνια είχε λοξοδρομήσει προς το devised, το παράλογο. Ο ρεαλισμός, όμως, δεν θα πεθάνει ποτέ. Το δικό μου το θέατρο δεν είναι ρεαλιστικό, με την έννοια που υπήρχε στο παρελθόν, ούτε νατουραλιστικό. Αν θέλετε είναι μείξη ενός μαγικού ρεαλισμού. Κάτι που ακολουθώ και στα μυθιστορήματά μου, γιατί έτσι βγάζω τις βαθύτερες αλήθειες χαρακτήρων.

Πώς βιοπορίζεται ένα θεατρικός συγγραφέας στην Ελλάδα του 2016; Κάνοντας ένα σωρό άλλες δουλειές. Στο παρελθόν έκανα διαφήμιση, τότε που η διαφήμιση είχε χρήμα. Τώρα ευτυχώς έχω μια σύνταξη, η οποία όμως μικραίνει σιγά σιγά. Έχει ο Θεός!

Από μικρή συγγραφέας θέλατε να γίνετε; Όταν με ρωτάγανε στα έξι μου «τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;», έλεγα «θέλω να γίνω συγγραφέας και καπετάνιος και άνδρας».

Από αυτά τι κατορθώσατε τελικά; Δυστυχώς, μόνο τα δύο. Έχω δίπλωμα καπετάνιου ιστιοπλοϊκού, έχω λάβει μέρος και σε αγώνες, και έχω γίνει και συγγραφέας. Δεν κατόρθωσα να γίνω άνδρας, αλλά πιστεύω ότι βαθιά μέσα μου έχω και τα δύο, και τον άνδρα και την γυναίκα. Και ίσως και άλλα πολλά…