«Το κτήνος και το Il Conde» του Τζόζεφ Κόνραντ: Ένα εσωτερικό δραματικό ταξίδι όπου επικρατούν η σύγχυση, η γοητεία, η ενοχή και η παρακμή

Είχε συνειδητά αποκλείσει το υπερφυσικό στοιχείο από το έργο του, γιατί όπως είπε κάποτε αν το δεχόταν, θα ήταν σαν να ομολογούσε ότι η καθημερινότητα δεν είναι θαυμαστή. Στην πραγματικότητα, ο σπουδαίος συγγραφέας επέλεξε να μυθιστοριογραφήσει εκτενώς τη ζωή ακριβώς επειδή τη θεωρούσε ποιητική. Και, βέβαια, πολύ πριν αποτυπώσει -με την πεζογραφία του- κόσμους εξωτικούς, μυστηριώδεις και απρόβλεπτους, επεδίωξε και ως ένα βαθμό κατάφερε να τους γνωρίσει μέσα από τα ατελείωτα ταξίδια του και την εγγενή τάση του προς την περιπέτεια, τις συγκινήσεις, τη συνεχή φυγή.

Ο Τζόζεφ Κόνραντ γεννήθηκε στην Ουκρανία το 1857 από Πολωνούς γονείς. Ο πατέρας του ήταν άνθρωπος των γραμμάτων, ποιητής και μεταφραστής, με ανατρεπτικές ιδέες: είχε αναμειχθεί στην εξέγερση της Πολωνίας το 1863 και αυτήν την αντιρωσική του στάση έμελλε να την πληρώσει με εξορία στη Βόρεια Ρωσία. Η παιδική του ηλικία ήταν ιδιαίτερα δύσκολη: Το 1864 θα χάσει τη μητέρα του και τέσσερα χρόνια μετά τον πατέρα του και θα βρεθεί στην Κρακοβία, υπό την κηδεμονία στενών συγγενών του.

Ο μικρός Τζόζεφ δεν θα αργήσει να δείξει σημάδια ξεχωριστής ευφυΐας: μαθαίνει να μιλάει απταίστως γαλλικά, ενώ μέσα από τις πολωνικές μεταφράσεις ανακαλύπτει τους κλασικούς, τον Σαίξπηρ και τον Ντίκενς. Λίγο αργότερα θα ανακαλύψει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα του Τζέιμς Φένιμορ Κούπερ και τους «Εργάτες της Θάλασσας» του Βίκτωρος Ουγκώ. Ειδικά αυτό το τελευταίο έμελλε να επηρεάσει βαθιά τον ψυχισμό του και να τον γεμίσει όνειρα για τη θαλασσινή ζωή και περιπέτεια. Έτσι, στα δεκαέξι του μόλις χρόνια μεταβαίνει στο λιμάνι της Μασσαλίας για να γίνει ναυτικός. Η αρχή μιας μυθιστορηματικής ζωής μόλις ξεκινούσε.

Στις 25 Ιουνίου 1875 επιβιβάζεται ως «μαθητευόμενος» στο «Μον-Μπλαν» με προορισμό το ακρωτήρι της Αϊτής και ενδιάμεσους σταθμούς τη Μαρτινίκα, τον Άγιο Θωμά και την Χάβρη. Παρόλο που το ταξίδι αποδεικνύεται μάλλον προβλέψιμο ο Κόνραντ δεν αμφέβαλε ότι οι ποικίλες, παράτολμες, μαγευτικές περιπέτειες δεν θα αργούσαν. Και, πράγματι, στις 10 Ιουλίου 1876 ένα πολύ ωραίο, ολοκαίνουργιο μπρίκι -ο «Άγιος Αντώνιος»- έφευγε από τη Μασσαλία. Επάνω στο κατάστρωμα μπορούσε κανείς να διακρίνει τον Τζόζεφ Κόνραντ. Σε αυτό το μακρύ ταξίδι θα γνωρίσει τον Ντομίνικο Τσερβόνι, έναν τυχοδιώκτη ναυτικό που έμελλε να τον μυήσει στα μυστικά της θαλασσινής ζωής, αλλά και ο οποίος θα του δίδασκε την τέχνη της επιβίωσης κάτω από τις πλέον αντίξοες συνθήκες.

Έπειτα από μερικές εβδομάδες ο Τσερβόνι αποκαλύπτει στον έκπληκτο νεαρό ότι έχουν να εκπληρώσουν μία επικίνδυνη αποστολή. Αυτή δεν είναι άλλη από λαθρεμπόριο όπλων με το οποίο εφοδιάζουν μία πολιτική παράταξη στο Μεξικό. Μετά την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος επιστρέφουν στη Μασσαλία. Για πολλούς μήνες ο Κόνραντ και ο Τσερβόνι συνεχίζουν το λαθρεμπόριο πολεμικού υλικού, από τη Μασσαλία στην Ισπανία, με ένα καραβάκι για λογαριασμό του Ντον Κάρλος – διεκδικητή του ισπανικού θρόνου. Αλλά τους εντοπίζουν οι Ισπανοί τελωνοφύλακες. Οι δυο τους καταφέρνουν -με κινηματογραφικό τρόπο- να ξεφύγουν, με τον Ντομίνικο Τσερβόνι να εξαφανίζεται και τον Κόνραντ να μην τον ξαναβλέπει ποτέ πια.

Εκείνη, ωστόσο, η εποχή θα σημαδέψει τον μετέπειτα συγγραφέα και για έναν ακόμη λόγο: Δοκιμάζει μία καταστροφική ερωτική σχέση που θα τον ωθούσε στην απελπισία. Και αυτό σίγουρα εξηγεί -ως ένα βαθμό- την απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε, το 1878 στη Μασσαλία, όταν αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος. Η ανάρρωσή του, ευτυχώς για την παγκόσμια λογοτεχνία, ήταν πλήρης και η απόφασή του για επιστροφή στα θαλασσινά ταξίδια, οριστική.

Θα ακολουθήσουν πολλά ακόμη ταξίδια σε Ινδία, Σιγκαπούρη, Σουμάτρα, Ινδονησία. Εκείνη την εποχή άρχισε να γράφει συστηματικά. Ώσπου μία ασθένεια με υψηλό πυρετό έμελλε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τη σύνθεση του πρώτου του μυθιστορήματος με τίτλο «Η τρέλα του Άλμαγιερ» – έργο που το ξεκίνησε το 1889 για να το δημοσιεύσει το 1995, επιδεικνύοντας εξαρχής ένα ασυνήθιστο ταλέντο.

Είναι η ιστορία του Άλμαγιερ, ενός Ολλανδού μετανάστη στη Μαλαισία, ο οποίος με την ελπίδα ότι θα γίνει πλούσιος παντρεύεται μια μαύρη, θετή κόρη ενός πλούσιου Άγγλου πλοιάρχου και εμπόρου. Όταν ο τελευταίος εξαφανίζεται στο εσωτερικό του νησιού, τα όνειρα του πλούτου διαλύονται και μένει με τη γυναίκα του, η οποία τώρα του φέρεται με απιστία και εχθρότητα.

Προηγουμένως, το 1889, ανάμεσα σε δύο ταξίδια στη θάλασσα, ο Κόνραντ θα βρεθεί καπετάνιος σε ένα ποταμόπλοιο στο Βελγικό Κονγκό, μια εμπειρία που αποδείχτηκε καθοριστική για την μετέπειτα προσωπική και συγγραφική του εξέλιξη: Αυτή ήταν η πρώτη επαφή του με τον τρόπο που εκμεταλλεύονταν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες τους ντόπιους- γεγονός που χάραξε βάναυσα τον ψυχισμό του. Παράλληλα, η υγεία του κλονίζεται ανεπανόρθωτα και είναι κάτω από αυτές τις συνθήκες που θα γράψει την ίδια χρονιά το μνημειώδες μυθιστόρημα «Η καρδιά του σκότους».

Βασισμένη στις δικές του εμπειρίες στο Κονγκό, η ιστορία είναι ένα εκπληκτικό μείγμα συμβολικών αντιστοιχιών και χειροπιαστών λεπτομερειών που συνταράσσουν. Εδώ οι «σκοτεινές» δυνάμεις της Αφρικής εκμηδενίζουν έναν αρχικά πολιτισμένο, καλλιεργημένο και ικανότατο άνθρωπο, τον Κουρτς, ο οποίος ωστόσο δεν είχε τις απαραίτητες εσωτερικές δυνάμεις για να αντισταθεί στη διάβρωση του κακού. Πρόκειται για μία περιδιάβαση στα σκοτάδια του εγώ, ένα εσωτερικό δραματικό ταξίδι όπου επικρατούν η σύγχυση, η γοητεία, η ενοχή και η παρακμή.

Ο Κόνραντ μας αφηγείται το ταξίδι ενός ναυτικού, του Μάρλοου, στον ποταμό που γνώριζε ο συγγραφέας από πρώτο χέρι. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Μάρλοου συναντάει τον Κουρτς, πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος, τον οποίο οι ιθαγενείς λατρεύουν σαν θεό και οι αποικιοκράτες τον απεχθάνονται. Ο ίδιος ο Κουρτς είναι ένας αλλοπαρμένος «φύλαρχος», χαμένος στα βάθη της ζούγκλας και της ψυχής του, καταδικασμένος να ζει στον τρόμο ενός αλλόκοτου πνευματικού πυρετού. Ο Μάρλοου τον εντοπίζει και τον παίρνει στο ποταμόπλοιό του για το ταξίδι της επιστροφής, η οποία θα έχει μία εντελώς απρόβλεπτη συνέχεια αποκαλύπτοντας μπροστά στα μάτια του αναγνώστη μία από τις συνταρακτικότερες αλληγορίες που γράφτηκαν ποτέ υπό τη μορφή μυθιστορήματος.

Με την πάροδο του χρόνου ο Κόνραντ αφοσιώνεται αποκλειστικά στη συγγραφή βιβλίων, σε τέτοια έκταση και με τέτοια ένταση, ώστε να αποτελούν πλέον ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωή του. Στο μεταξύ, το 1896 παντρεύεται μία Αγγλίδα με την οποία μετακόμισαν στο Κεντ και απέκτησαν δύο παιδιά. Είναι πια ένας Άγγλος υπήκοος -τριανταεννέα χρόνων- και έχει βρει εκείνην την ηρεμία που χρειαζόταν για να δημιουργεί απερίσπαστος και να μετουσιώνει τις εμπειρίες μιας ζωής σε τέχνη. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν θα αργήσει να δημιουργήσει μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες του: τον «Λορδο Τζιμ».

Ο ήρωας του Κόνραντ, ο Τζιμ, είναι ένας αξιωματικός του Ναυτικού γεμάτος ρομαντική φαντασία για περιπέτειες και ηρωισμούς. Όταν, όμως, το πλοίο του πέφτει σε τυφώνα, είναι από τους πρώτους που -σε μια στιγμή αδυναμίας- θα πηδήξει στη βάρκα για να σωθεί, αφήνοντας τους επιβάτες στην τύχη τους. Το πλοίο δεν βουλιάζει και ο Τζιμ έρχεται αντιμέτωπος στο δικαστήριο με τις συνέπειες της πράξης του .

Τα επόμενα χρόνια είναι ιδιαίτερα παραγωγικά και εκδίδονται τα μυθιστορήματα που θα τον καθιερώσουν πρώτα σε μία ελίτ συγγραφέων και αργότερα σε ένα πλατύ αναγνωστικό κοινό: «Ο Νέγρος του Νάρκισσου» (1897), «Ο τυφώνας» (1902), «Νοστρόμο» (1904), «Ο μυστικός πράκτωρ» (1907), «Με τα μάτια ενός δυτικού» (1907), «Η τύχη» (1914), «Μέσα στα κύματα» (1915) – όλα κομμάτια μιας συναρπαστικής εκφραστικής περιπέτειας του συγγραφέα που δικαίως καθιερώθηκε ως ένας πρώιμος μοντερνιστής.

Όσο για τις καινοτομίες του είναι -δίχως άλλο- εντυπωσιακές: πολλαπλές γωνίες αφήγησης, επιδέξιες διακοπές στην χρονική αλληλουχία και μοναδική -για πολλούς απαράμιλλη- εικονογραφική δεινότητα. Οι εξωτικές χώρες, τα μακρινά ταξίδια στη θάλασσα, οι μοναχικοί άνθρωποι θα συνεχίσουν μέχρι τέλους να επανέρχονται στα βιβλία του.

Και, βέβαια, τα έργα του μπορεί μεν να βασίζονται στις θαλασσινές του δοκιμασίες και τα εξωτικά μέρη που είχε επισκεφτεί, αλλά -στην ουσία- μεταμόρφωσαν το περιπετειώδες μυθιστόρημα σε μία συμβολική διερεύνηση της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, σε συνθήκες αντιπαλότητας και αποσύνθεσης.

Στον παρούσα έκδοση ο αναγνώστης θα ανακαλύψει τον διηγηματογράφο Κόνραντ με «Το κτήνος» και το «Il Conde», τα οποία συγκαταλέγονται ανάμεσα στα δέκα πιο περίτεχνα και την ίδια στιγμή κορυφαία διηγήματα του συγγραφέα της «Νίκης». Ο Κόνραντ αφιέρωσε σχεδόν μία εικοσαετία της ζωής του στην τέχνη του διηγήματος και μέσα από τα γραπτά εκείνης τα εποχής αποκαλύπτονται οι εκλεκτότερες πτυχές της περιγραφικής του δεινότητας καθώς με την απαράμιλλη δύναμη της φαντασίας του και την βαθιά αίσθηση του δράματος, αναλύει με τρόπο μοναδικό αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε πεπρωμένο.

Πρόκειται για δύο αριστουργηματικές ασκήσεις ύφους, με τον Κόνραντ να δίνει ένα ευκρινές και ικανό δείγμα της θεματικής του που περιλαμβάνει την μοναξιά, την απομόνωση, την απελπισμένη προσπάθεια για επιβίωση, τη ματαίωση, την αποτυχία. Μία απαισιοδοξία διάχυτη, μια πραγματικά δυσοίωνη θέαση του κόσμου και κυρίως μία εντυπωσιακή και καταιγιστική εικονοποιία. Και όλα αυτά, από έναν εξαιρετικό δεξιοτέχνη που ήξερε να μεταμορφώνει το βαθιά προσωπικό σε παγκόσμιο, αλλά και την προσωπογραφία σε ένα οξυδερκές πορτρέτο μια ολόκληρης εποχής…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Olen Steinhauer
«Ο τουρίστας»
Μετάφραση: Άλκηστις Τριμπέρη
Εκδόσεις: Πόλις
Σελίδες: 564

Ο Μάιλο Γουίβερ ήταν «Τουρίστας», μέλος της πιο επίλεκτης μυστικής υπηρεσίας της CIA, που αναλαμβάνει άκρως απόρρητες και ανορθόδοξες αποστολές σε όλο τον κόσμο. Τώρα πια έχει αφήσει πίσω του την ενεργό δράση και κάνει δουλειά γραφείου στο στρατηγείο της Υπηρεσίας στη Νέα Υόρκη. Έχει γυναίκα, κόρη, σπίτι στο Μπρούκλιν, και προσπαθεί να ξεχάσει εκείνα τα επικίνδυνα χρόνια. Ωστόσο το παρελθόν επιστρέφει, γκρεμίζοντας την τακτοποιημένη ζωή του. Μυστηριώδεις θάνατοι, αμφιβολίες και υποψίες, αναβιώσεις μακρινών, παγωμένων υποθέσεων, αναγκάζουν τον Μάιλο να ξαναγίνει «Τουρίστας» και να προσπαθήσει να ξεδιαλύνει παλιά και νέα μυστικά και ψέματα. Ο Όλεν Στάινχαουερ αφηγείται μια άκρως συναρπαστική και δαιδαλώδη ιστορία μυστηρίου για την προδοσία και τη χειραγώγηση, αλλά και για τη φιλία και την αφοσίωση, που ανανεώνει το είδος του κατασκοπικού μυθιστορήματος. 

Είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία στον κόσμο, ένα από τα σοφότερα κείμενα που γράφτηκαν ποτέ. Ο αρχαίος δάσκαλος Λάο Τσε διδάσκει ότι οι αξίες του φωτισμένου σοφού ή του ιδανικού ηγέτη είναι πανομοιότυπες με εκείνες του ανθρώπου που επιδιώκει την αριστεία. Το να ακολουθήσεις το Τάο και να αντιληφθείς την πραγματική φύση των πραγμάτων προϋποθέτει να υιοθετήσεις την ταπεινότητα, τον αυθορμητισμό και τη γενναιοδωρία. Σήμερα, τα λόγια του Λάο Τσε είναι απολύτως χρήσιμα τόσο στην κατάκτηση της τέχνης της ηγεσίας στις επιχειρήσεις και στην πολιτική όσο και στην ανάπτυξη της ισορροπίας και της αρμονίας στην καθημερινή μας ζωή. Τάο Τε Τσινγκ σημαίνει κατά προσέγγιση «ο δρόμος της ακεραιότητας». Αποτελεί μια πραγματεία για το πώς να ζεις με καλοσύνη και ακεραιότητα, μια ιδιαίτερα πολύτιμη σοφία, ειδικά σε έναν κόσμο όπου οι περισσότεροι θεωρούν κάτι τέτοιο ανέφικτο.

Η συλλογή Η Μούτα και άλλες ιστορίες αποτελείται από δεκαπέντε διηγήματα, στα οποία βαρύνοντα ρόλο παίζει η σιωπή. O βουβός πόνος της απώλειας, οι σκληρές εμπειρίες που καταδικάζουν το θύμα σε αιώνια σιωπή, τα βαθιά θαμμένα συναισθήματα που εκδηλώνονται στη δύση του βίου, οι βίαιες πράξεις που ξεπηδούν μέσα από μια χρόνια επιβεβλημένη σιωπή είναι μερικά από τα θέματα που διατρέχουν τα διηγήματα. Οι ήρωες της Δ. Λουκά διακατέχονται από πάθη, τραύματα και εμμονές. Κάποιοι από αυτούς, για να τα αντιμετωπίσουν, καταφεύγουν στο υπερφυσικό, στον μύθο ή σε αρχέγονες δοξασίες. Κάποιοι άλλοι συντρίβονται κάτω από το βάρος των παθών τους, καθώς συγκρούονται με τους άτεγκτους κανόνες της παραδοσιακής κοινωνίας. Οι περισσότεροι, πάντως, βιώνοντας επώδυνα τα πάθη και τους φόβους τους γίνονται αποσυνάγωγοι, αποκτώντας άθελά τους μια ιδιότυπη ατομικότητα. 

Αφότου ο Αγγελής βρέθηκε φυλακισμένος στο κοτέτσι του Σαχίν Αγά, το μίσος φώλιασε στην ψυχή του σαν φαρμακερό φίδι. Κατά την εκρηκτική και συγχρόνως σαγηνευτική πορεία του μπαίνει στη δούλεψη ενός στρυφνού και τσιγκούνη πραματευτή. Σμίγει με την Κερασία, όπου στο πρόσωπό της βουτάνε και κολυμπούν τα όνειρα. Απαντιέται με κοτζαμπάσηδες, κολίγους και συμπολεμιστές, που είναι πιότερο από αδέρφια και γυναίκα την ώρα της μάχης, ενώ ένα τρομαγμένο Τουρκόπουλο γαντζώνεται πάνω του. 1816-1829: Πάτρα, Τριπολιτσά, Ναύπλιο, Μεσολόγγι…