Ο Γιάννης Φαρσάρης πιστεύει ότι ο Φερνάντο Πεσσόα βάζει αναρχικές βόμβες στα θεμέλια της σκέψης μας

Και σκοπεύει να ξεθάψει από το πατάρι του πατρικού του ολόκληρη τη σκληρόδετη σειρά βιβλίων του Ιουλίου Βερν των εκδόσεων ΑΣΤΗΡ για την κόρη του που μεγαλώνει.

φωτογραφία: Γιώργος Καμηλάκης

Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όταν μεγαλώνατε; Η πρώτη μου σκέψη πάει στον Ιούλιο Βερν και στο βιβλίο του «Η μυστηριώδης νήσος», από τη σκληρόδετη σειρά των εκδόσεων ΑΣΤΗΡ, που την είχα ολόκληρη (και τώρα που το συζητάμε, θα πρέπει να πάω να την ξεθάψω από το πατάρι του πατρικού μου σπιτιού, γιατί η κόρη μου μεγαλώνει). Μάστορας μεγάλος ο Βερν, πελέκησε λέξη-λέξη τη φαντασία μας τότε με τις ταξιδιάρικες ιστορίες του. Γιγάντιος page-turner, πιθανά ο μεγαλύτερος όλων των εποχών, μα ίσως λίγο μονοδιάστατος και προβλέψιμος, όπως τον κρίνω εκ των υστέρων.

Με δεύτερη σκέψη, το βιβλίο που σημάδεψε την παιδική μου ηλικία δεν ήταν άλλο από το «Χωρίς οικογένεια» του Έκτορος Μαλό. Ο πιτσιρίκος ο Ρεμί, ο γέρο-Βιτάλης και ο πλανόδιος θίασος με τα ζώα, ο Ματτία και ο Καπί έχτισαν ένα αφηγηματικό σύμπαν στέρεο, μασίφ και τόσο εξωτικά αληθινό. Και μπορεί εκ πρώτης οι περιπετειώδεις Τομ Σώγιερ και Χακ Φιν να εξιτάρουν περισσότερο ένα αγόρι στην προεφηβεία, μα τελικά η πλάστιγγα γέρνει προς το ισορροπημένο μίγμα συγκίνησης, γέλιου και ανατροπών του Μαλό.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε και ξαναδιαβάσατε; Εάν τύχει και γεννηθείς στην Κρήτη, σε βάζουν από πολύ μικρό να αναμετρηθείς με τα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη (φαντάζομαι όχι μόνο στην Κρήτη, μα εδώ είναι σχεδόν υποχρεωτικό). Και είναι υπέροχο αυτό, αν το σκεφτεί κανείς, μα είναι ζόρικο να τα βάλεις ανέτοιμος με τις μεγάλες ιδέες του. Το βιβλίο που εξαρχής εκεί στην πρώιμη εφηβεία ξεχώρισα και με γοήτευσε ήταν το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Και είναι το βιβλίο που δεν χόρτασα ποτέ να διαβάζω και να ξαναδιαβάζω, το θεωρώ magnum opus του Καζαντζάκη, σε αντίθεση με την πεφρασμένη άποψη του ιδίου.

Σήμερα στην εντελώς αταξινόμητα στοιβαγμένη βιβλιοθήκη μου, υπάρχει ένα ράφι με τα βιβλία που επανέρχομαι διαρκώς, κάτι σαν την μνήμη RAM του υπολογιστή μου. Θα ξεχωρίσω από μνήμης μερικά που όλο και ξαναπιάνω: «Ο Εκείνος» του Έτγκαρ Κέρετ, «Οι ιστορίες των Κρονόπιο και των Φάμα» του Χούλιο Κορτάσαρ, «Το ξημέρωμα είναι σφαγή κύριε Κρακ» του Θωμά Τσαλαπάτη, «Μικρές ατιμίες» του Πάνου Καρνέζη.

Σας ώθησε ποτέ βιβλίο να κάνετε κάτι ανόητο; Μα φυσικά, άλλωστε τα λογοτεχνικά βιβλία δεν είναι παρά εγχειρίδια ζωής γραμμένα στο υποσυνείδητο. Θυμάμαι εκεί γύρω στα είκοσι μου, αρχές της δεκαετίας του ’90, που έπεσε τυχαία στα χέρια μου δανεικό το βιβλίο «Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα» του Πασκάλ Μπρυκνέρ. Με ταρακούνησε αυτό το αφήγημα γιατί, χωρίς να μου αρέσει ιδιαίτερα, με έβαλε να ρίξω μια ματιά από την κλειδαρότρυπα σ’ ένα άλλον κόσμο, ξένο και απρόσιτο, αποκρουστικό μα και σαγηνευτικό. Με την πρώτη ευκαιρία, λοιπόν, χωρίς να το πολυσκεφτώ, δοκίμασα μια τεχνική που περιγράφεται στο βιβλίο με μια κοπέλα ολιγόμηνης (ή ολιγοήμερης, δεν θυμάμαι) παθιασμένης σχέσης: Της πρότεινα για 2-3 μέρες να πίνει αποκλειστικά ένα αρωματικό τσάι, χωρίς να τρώει ή να πίνει οτιδήποτε άλλο. Κι αυτή δέχτηκε. Δεν θα ήθελα να αποκαλύψω περισσότερα 🙂 όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο θα καταλάβουν τη συνέχεια.

Σας ενέπνευσε κάποιο βιβλίο να γίνετε κάτι άλλο εκτός από συγγραφέας ; Ξεχωρίζω το εμβληματικό βιβλίο «Το νησί» του Άλντους Χάξλεϋ, κλάσεις ανώτερο από το «Γενναίος νέος κόσμος» (αν εξαιρέσουμε τον τίτλο του) και νομίζω λίγο αδικημένο στη συλλογική μνήμη. Ένα βιβλίο προφητικό, ένα βιβλίο φανταστικό –και με τις δύο έννοιες– ένα ουτοπικό μυθιστόρημα γεμάτο έμπνευση και ελευθερία.

Βιβλία σαν κι αυτό, φύτεψαν μέσα μου αθόρυβα σπόρους, που όταν αργότερα ποτίστηκαν, άρχισαν να φυτρώνουν ιδέες. Η ανοικτή βιβλιοθήκη www.openbook.gr είναι μια νησίδα ελεύθερης λογοτεχνίας, ένας νέος κόσμος ανοικτός, όπου ο καθένας μπορεί να κατεβάσει ελεύθερα ένα ψηφιακό βιβλίο (παλαιότερο, μα και σύγχρονο) ή να ανεβάσει ελεύθερα το δικό του. Αυτόν τον καιρό ξενυχτώ μαζί με φίλους για τον εξ αρχής επανασχεδιασμό του ιστότοπου της ανοικτής βιβλιοθήκης, ώστε να γίνει αυτό που χρόνια ονειρεύομαι: μια άυλη κιβωτός πολιτισμού και αξιών. Πρέπει επειγόντως να ψάξω στις στοίβες μου να ξεθάψω «Το νησί» και να το ξαναδιαβάσω, τώρα που τα κύματα είναι μεγάλα.

Ποιο βιβλίο εύχεστε να είχατε γράψει; Όταν διαβάζεις τεράστια βιβλία, σε πιάνει θαυμασμός και δέος, με το πόσο ψηλά κατάφεραν και σηκώθηκαν τα πνεύματα που τα έγραψαν. Και αυτομάτως αναρωτιέσαι γιατί συνεχίζουν και γράφονται βιβλία, γιατί συνεχίζεις και γράφεις εσύ. Τα τεράστια βιβλία είναι τόσο ελάχιστα και τόσο μοναδικά, που ούτε καν οι ίδιοι οι συγγραφείς τους δεν κατάφεραν να ξαναφτάσουν σε τέτοιο επίπεδο. Ξεχωρίζω στο σύμπαν της λογοτεχνίας μια φωτεινή εξαίρεση, τον παράδοξο Φερνάντο Πεσσόα. Τον άνθρωπο που δεν έγραφε για τους άλλους, για τη δόξα και την αναγνώριση, αλλά για το μπαούλο του. Τον άνθρωπο που έκρυβε μέσα του 72 ετερώνυμους συγγραφείς. Τον αθόρυβο γραφιά που πέθανε διαλυμένος από το ποτό σε ηλικία 47 ετών κι άφησε πίσω του 27.453 χειρόγραφα. Τον άνθρωπο που θα διαβάζεται μέχρι το ακροτελεύτιο δευτερόλεπτο της ανθρωπότητας και θα εμπνέει και θα ξεσηκώνει εσωτερικές επαναστάσεις. Ένας εντελώς αντισυμβατικός συγγραφέας, τόσο ήσυχος που με «Το βιβλίο της ανησυχίας» του βάζει αναρχικές βόμβες στα θεμέλια της σκέψης μας. Αυτό το βιβλίο δεν θα μπορούσα να το έχω γράψει, μα νιώθω ευλογημένος που μπορώ και το διαβάζω.