Ωδή στον σπουδαίο εικαστικό Λεονάρντο Κρεμονίνι από τους Έλληνες μαθητές του

Δίπτυχο αυτοπορτρέτων του Αλέξη Βερούκα και του σκύλου, με πολλές επιρροές και από τον Francis Bacon.

Μπορεί να καίγονται τρόλεϊ στην Πατησίων, χρήστες ουσιών να σέρνονται σαν γάτες στις γωνίες κι άλλοτε να επικρατεί μια νεκρική ερήμωση, αλλά αν στο νούμερο 47 διαβείς το κατώφλι του  Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών, του μικρού μεγάρου απέναντι ακριβώς από το Πολυτεχνείο, βυθίζεσαι στη χοάνη ενός άλλου χωροχρόνου. Τη χοάνη της ζωγραφικής τέχνης, αυτής που εκλείπει και δίδασκε με πείσμα, αυστηρότητα κι εμμονή ο μαρξιστής, λάτρης του Αλτουσέρ, Λεονάρντο Κρεμονίνι στους Έλληνες μαθητές του στο Παρίσι. Τα ονόματά τους; Γιώργος Ρόρρης,  Εδουάρδος Σακαγιάν, Αλέξης Βερούκας, Μαρία Φιλοπούλου… Έντεκα το σύνολο, στην έκθεση που επιμελείται η Ευριδίκη Τρισόν Μιλσανή. Περισσότερο από οποιαδήποτε ανάλυση των έργων που εκτίθενται έχει σημασία να δούμε τι λένε οι ίδιοι οι μαθητές σήμερα για τον δάσκαλό τους στο homage-έκπληξη. 

Μαθητής των δυο άκρων, του Τέτση και του Κρεμονίνι, ο Γιώργος Ρόρρης ομολογεί πώς δεν ήξερε τι θα συναντούσε πηγαίνοντας στο ατελιέ του δεύτερου, όταν οδηγήθηκε στο Παρίσι μετά την Καλών Τεχνών από «μια εσωτερική παρόρμηση, περιέργεια, φιλοδοξία ίσως». Εκεί μολονότι αριστούχος, απώλεσε «όλα αυτά με τα οποία ήμουν εξοπλισμένος». Αυτό του έδινε μια αίσθηση ελευθερίας. Εξομολογείται ότι άργησε να καταλάβει το νέο του δάσκαλο. Κατονομάζει την αιτία: «Γλωσσική ανεπάρκεια». Του πήρε δυο χρόνια να κατανοήσει τον καινούριο τρόπο. Είχε μάθει στην ασφάλεια του γυμνού μοντέλου, τώρα έπρεπε να διερωτηθεί τι τον ενδιαφέρει να ζωγραφίσει από τον γύρω κόσμο. Πράγμα που έφερε στο προσκήνιο τη σημασία του κόσμου των πραγμάτων. Το «πολυτιμότερο όφελος των σπουδών μου». Η ένστασή του μία ήταν σε αυτές: «Ο Κρεμονίνι ήταν αυστηρός».

Στο πρώτο έργο του Εδουάρδου Σακαγιάν στο εργαστήρι του Κρεμονίνι που δεν προχωρούσε ο δάσκαλος πήρε ένα πινέλο και πέταξε χρώματα, αλά Πόλοκ. «Ο Κρεμονίνι είχε συνείδηση αυτής της ιστορικής ρήξης και του τέλους του έργου τέχνης και της κατάργησης της ζωγραφικής και γνωρίζοντας ότι η ζωγραφική είναι υπό διωγμόν από τα νέα μέσα της τεχνολογίας και το φάντασμα  της προόδου και της μόδας, έχει τύψεις για ό,τι λέει για τη ζωγραφική», λέει ο αγαπημένος Έλληνας μαθητής του.

Oι αναγνωρίσιμες δυσδιάστατες μορφές του Εδουάρδου Σακαγιάν, στο homage στον Κρεμονίνι.

Ο Αλέξης Βερούκας, ο νεότερος από τους μαθητές, λέει: «Ανέβαινα σε ένα παταράκι για να με ξεχνά (ο Κρεμονίνι) και να μην ελέγχει τη δουλειά μου». Πώς  εργαζόταν ο δάσκαλος μαζί τους; «Δανειζόμενος συχνά τη γλώσσα των ψυχαναλυτών, προσπάθησε στον κάθε μαθητή του, με χειρουργική υπομονή και πατρική καρτερία, να ενεργοποιήσει την ενδοσκόπηση που θα τον έκανε να αναλάβει πρωτοβουλία».

Ο Στέφανος Δασκαλάκης αποκαλύπτει ότι ο Κρεμονίνι «είχε μεγάλη εκτίμηση στον Τσαρούχη, έστω κι αν η προσέγγισή του στην ζωγραφική ήταν διαφορετική. Ο Τσαρούχης μίλαγε σαν ένας αρχαίος, που όμως ζούσε στην εποχή του έχοντας ειρωνική στάση απέναντί της. Ο Κρεμονίνι  ήταν ένας σύγχρονος διανοούμενος που πίστευε στη συνέχεια της ζωγραφικής απορρίπτοντας κάθε ακαδημαϊσμό».

Υπήρχε «σχολή Κρεμονίνι»; «Υπερβολή», απαντά ο Δασκαλάκης. «Απλά στο Παρίσι οι Ελληνες μαθητές ήταν πολύ κοντά ο ένας στον άλλο και με κοινή αναφορά στον Κρεμονίνι». Εκεί τους μιλούσε για την αμφιβολία. «Το έργο ωριμάζει μέσα από μια διαρκή αμφισβήτηση  των κεκτημένων του», έλεγε.

Η Ειρήνη Ηλιοπούλου έμεινε έξι χρόνια στο εργαστήριο του Κρεμονίνι στην Ανωτάτη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Υπήρξε «ο άνθρωπος που άλλαξε ριζικά τη σχέση μου με τη ζωγραφική αλλά και με τη ζωή», λέει σήμερα η ζωγράφος.

‘Ανθρωπος και δη γυμνή γυναίκα στο επίκεντρο του ζωγραφικού σύμπαντος του Γιώργου Ρόρρη. Εδώ εισβάλλει κατ’εξαίρεση σε αυτό και ο έξω κόσμος.

Την Κέλλυ Μενδρινού «ένα κύμα Ελλήνων συμφοιτητών στο Παρίσι» την έφερε στο εργαστήρι του Κρεμονίνι. Οι φράσεις του που ακόμα γυροφέρνουν το μυαλό της είναι οι εξής: «H συνάρθρωση του σκληρού με το τρυφερό», «αμφιβητείστε το ορατό», «σπάστε τον καθρέφτη». Πότε τελειώνει ένα έργο; «Όταν εγώ τελειώσω με τον πίνακα», απαντούσε ο δάσκαλος.

«Τι είναι η τέχνη», αναρωτιέται ο Κωνσταντίνος Νταούλας. «Είναι ο άνθρωπος που δείχνει τον εαυτό του στον εαυτό του», του είχε αποκαλύψει ο δάσκαλος Κρεμονίνι. Ο Νταούλας είναι σαφής: «σκεπτόταν Ιστορικά, ήταν αναλυτικός επιστήμων και παιδαγωγός. Κάποτε μάς πήρε σε μια γκαλερί να δούμε ένα μικρό Ρενουάρ, μάθημα για τη μεταβολή της σχέσης του ζωγράφου με το ορατό».

Η Μαρία  Φιλοπούλου αναπολεί «τις συζητήσεις μαζί του. Δημιούργησε τονίζει- συνένοχους, ζωγράφους με κοινή εικαστική γλώσσα». Στην έκθεση, τέλος, συμμετέχουν με έργα τους επίσης οι μαθήτριες του Κρεμονίνι Άννα Μαρία Τσακάλη, Εβίτα Φρατζολά και Βίκυ Χατζηλάκου.