«Η Αποκάλυψη» του Ιωάννη στη Στέγη: Ναι σε όλα.

Αυτή τη φορά έλειπε το χαρακτηριστικό στοιχείο της αισθητικής των παραστάσεών του: το κόκκινο. Η νέα παράσταση του Θάνου Παπακωνσταντίνου «Η Αποκάλυψη» (η γνωστή, του Ευαγγελιστή Ιωάννη), που άνοιξε τη φετινή σεζόν στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, είχε, όμως, όλα τα υπόλοιπα: την εντυπωσιακή εικονοποίηση της ιστορίας που αφηγείται, την άψογη ερμηνεία των ηθοποιών, την ουσιαστική σύνδεση με τη μουσική, τα κοστούμια, τα φώτα. Παρότι αυτό το νέο του εγχείρημα ήταν οπωσδήποτε παράτολμο, αφού ως υλικό είχε ένα κείμενο κλασικό, που έχει δώσει αφορμές για πολλές ερωτήσεις κι άλλες τόσες απαντήσεις. Ημουν λοιπόν εξαιρετικά περίεργη να δω πώς ακριβώς θα διαχειριστεί αυτό το περίπλοκο κείμενο. Και η αλήθεια είναι ότι αρκετοί απ’ όσους βρέθηκαν στη Στέγη, την Πέμπτη, το βράδυ της πρεμιέρας, την ίδια περιέργεια δήλωναν.

Και εξαρχής ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, παίρνοντας αφορμή από το μελλοντολογικό περιεχόμενο του κειμένου, δηλώνει τη διαχρονία του. Στη σκηνή, μπροστά από την αυλαία, εμφανίζεται ένα μικρό αγόρι μ’ ένα βιβλίο στο χέρι -της «Αποκάλυψης» προφανώς. Το μέλλον κρατάει στα χέρια του τα τεκμήρια του παρελθόντος και προσπαθεί να καταλάβει… Διαβάζουμε μόνο στίχους, για κάποια λεπτά. Απόλυτη σιγή. Η αυλαία ανοίγει και βρισκόμαστε στην… εποχή του Ιωάννη, με τον ίδιο ανάμεσα στο όραμά του, στους παραλήπτες των λόγων του, στο κοινό που τους πίστεψε. Και στη σκηνή αποτυπώνεται ένα Βιβλικό σκηνικό, με τα ζεστά χρώματα της αγιογραφίας, δημιουργώντας μυσταγωγική ατμόσφαιρα, σχεδόν κατανυχτική. Κι ο Ιωάννης αρχίζει να αφηγείται αυτά που του όρισε εκείνος να μεταφέρει, στις επτά Εκκλησίες, στα πέρατα του κόσμου πάει να πει. Εκείνος που δεν κατονομάζεται, αλλά είναι φανερό ότι είναι ο επικεφαλής, ο ηγέτης, αυτός που εμπνέει του πιστούς, που καθοδηγεί, που εξουσιάζει, που διαμορφώνει συνειδήσεις και κυρίως πιστούς στο όραμα, το κάθε όραμα. Γι’ αυτό και η φωνή του εκφράζει επιβολή, κυριαρχική διάθεση, εκφοβισμό, απειλές για την περίπτωση που δεν εισακουστεί: «Εγώ είμαι ο πρώτος και ο έσχατος. Εγώ είμαι ο ζωντανός. Εγινα νεκρός, μα να που τώρα ζω για πάντα και εξουσιάζω το θάνατο».

Κι από εκείνο το σημείο αρχίζει ένα διαρκές γαϊτανάκι από τους ηθοποιούς της παράστασης, μια σκυταλοδρομία λόγου και ρόλων. Ολοι γίνονται όλα. Εναλλάξ. Ολοι μετέχουν, εναλλάξ, στην καθοδήγηση, στην επιβολή, στην έξαψη, στο άγχος, στο φόβο, στην απελπισία, στην ανάταση. Και κουβαλούν όλοι στους ώμους τους, εναλλάξ πάλι, το αδιευκρίνιστο περιεχόμενο της κάθε πίστης, που στο τέλος γίνεται σατανική, ενδυόμενη το κεφάλι ενός τέρατος. Και η μουσική συμπλέει και υπογραμμίζει την ατμόσφαιρα εύστοχα. Στις διαδικασίες όσων μετέχουν σε κάτι που πιστεύουν βαθιά, που υπερασπίζονται μέχρι θανάτου, που εμπνεύονται και υπηρετούν με πάθος και φανατισμό. Επτά οι εκκλησίες, επτά οι σφραγίδες, επτά τα πνεύματα των εκκλησιών, επτά οι φιάλες… Επτά και τα tableaux vivants, στο πίσω μέρος της σκηνής, που αναπαρέστησαν επτά κορυφαία γεγονότα από την ιστορία της ανθρωπότητας: γεγονότα που είχαν πίστη βαθιά ή φανατισμό ακραίο, που είχαν επιβολή και βία, που είχαν πάθος και ελπίδα: οι πρώτοι Χριστιανοί, οι σύγχρονοι φονταμενταλιστές, η Οκτωβριανή Επανάσταση, ο γερμανικός εθνιικοσοσιαλισμός (ταμπλό που εμφανίστηκε όταν η αφήγηση έφτασε στο 666), η Αμερικανική Επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση, ο μεσαιωνικός σκοταδισμός που παρέπεμπε στις τρομακτικές φιγούρες της Κου Κλουξ Κλαν. Και κάθε φορά, σε κάθε tableau vivant, στη μέση της εικόνας βρισκόταν εκείνο το ίδιο μικρό αγόρι της αρχής, που συνέχιζε να διαβάζει το βιβλίο της ιστορίας της ανθρωπότητας, το βιβλίο των μεγάλων ονείρων και των μεγάλων διαψεύσεων.

Αυτός είναι ο τρόπος που προσέγγισε την «Αποκάλυψη» του Ιωάννη ο Θάνος Παπακωνσταντίου. Και αυτός ο τρόπος υπηρετήθηκε άψογα από όλους, μα από όλους τους συντελεστές, με ξεχωριστά εύσημα στα σκηνικά και τα κοστούμια της Νίκης Ψυχογιού, στα φώτα της Χριστίνας Θανασούλα και την κίνηση της Νάντης Γώγουλου. Και οπωσδήποτε ήταν μια παράσταση καλοσχεδιασμένη και καλοδουλεμένη. Παρά την επανάληψη του μοτίβου επτά φορές, που από ένα σημείο και μετά κάπως κούρασε. Παρότι κάποιες στιγμές της ομαδικής μέθεξης, έκρηξης ή πάθους των ηθοποιών υπονόμευσαν άλλα στοιχεία της συνολικής εικόνας της παράστασης. Παρότι δεν ήταν ιδιαίτερα «εύγλωττη» -αν και εξαιρετική αισθητικά- η τελευταία σκηνή όπου όλοι γίνονται ένα ακόμη, τελικό, tableau vivant, και ανακατεύονται όλες οι φάσεις της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Μαζί με μια ξύλινη κούνια, έναν τεράστιο κύκνο-πολυθρόνα, ένα μεγάλο άλογο σκακιού. Να σήμαινε πως είμαστε ό,τι έχει προηγηθεί; Να σήμαινε ότι διαμορφωνόμαστε από πολλές εικόνες και πολλές ιδέες; Να παρέπεμπε στο ότι η κάθε μεγάλη πίστη χρειάζεται παιδική αθωότητα να την υποδεχτεί;

Πάντως εμένα μου θύμισε αυτομάτως του στίχους του Διονύση Σαββόπουλου:

Ολαρία ολαρά, στη θερμή σου αγκαλιά

Αχ, ο Ολιβερ Τουίστ χαμογελάει

και ο Χίτλερ του χαϊδεύει τα μαλλιά

διαμαντένιο δαχτυλίδι του φοράει
και πετούν αγκαλιασμένοι μακριά

Ολαρία ολαρά, με σουραύλια και βιολιά
θα βρεθούμε όλοι μαζί στο πανηγύρι,
θα ‘ναι όλη η παλιά μας συντροφιά
και θα πιούμε από το ίδιο το ποτήρι
και την πιο πικρή γουλιά

Ολαρία ολαρά, γύρω γύρω τα παιδιά
ο μαρκήσιος Ντε Σαντ μ’ ένα χίπη,
ο φονιάς με το θύμα αγκαλιά
ο γραμματέας μαζί με τον αλήτη
κι η παρθένα με τον σατανά