Είναι η σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία η νέα ηθογραφία;

Ο Κώστας Καλφόπουλος και ο Στράτος Μυρογιάννης του Crimes and Letters Magazine

Μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε το λογοτεχνικό περιοδικό Crimes and Letters Magazine, το μοναδικό που ασχολείται με την αστυνομική λογοτεχνία έχοντας πλουραλιστικό περιεχόμενο που περιλαμβάνει από θεωρητικά κείμενα, συνεντεύξεις, αφιερώματα –στο πρώτο τεύχος τιμώμενο πρόσωπο είναι ο Γιάννης Μαρής– μέχρι και στήλες που κινούνται σε πιο ελεύθερο πλαίσιο π.χ. αυτή του Θανάση Μήνα που συνδέει τη μουσική με την αστυνομική λογοτεχνία. Ο συνεργάτης του περιοδικού Γιάννης Ράγκος λέει χαρακτηριστικά «δεν υπήρχε περιοδικό αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, είναι το πρώτο του είδους του.  Σκοπός του είναι να δώσει νέα ερεθίσματα ώστε να προτείνει κι άλλες πτυχές του είδους που δεν είναι τόσο φωτισμένες».

Οι πρωτεργάτες του CLΜ, ο διευθυντής έκδοσης Στράτος Μυρογιάννης και ο αρχισυντάκτης Κώστας Καλφόπουλος, μιλούν στην Popaganda για το πόνημά τους, την ιστορία και τις νέες τάσεις της αστυνομικής λογοτεχνίας εντός και εκτός συνόρων.

Πώς στράφηκε το ενδιαφέρον σας στην αστυνομική λογοτεχνία; ΣΜ Από μικρός διάβαζα τα πάντα. Κάποια στιγμή λόγω της οικογενειακής βιβλιοθήκης πέρασα μια κόκκινη γραμμή κι άρχισα να ασχολούμαι περισσότερο. Αυτό έγινε όταν ήμουν φοιτητής και ουσιαστικά γνώρισα την αστυνομική λογοτεχνία μέσα από τη θεωρία της λογοτεχνίας. Την προσέγγισα δηλαδή με επιστημονικές θεωρίες όπως «πώς διαβάζουμε ένα αστυνομικό;» και μετά άρχισε να μου αρέσει όλο και περισσότερο. Προσωπικά, πήγα από τον Borges στον Σέρλοκ Χολμς του Doyle.

Αλήθεια, πώς διαβάζεται ένα αστυνομικό; ΣΜ Όταν ασχολείσαι με τη θεωρία του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας αλλάζει το πράγμα. Δεν μπορείς αθώα πια να δεις μια ταινία ή να διαβάσεις ένα βιβλίο. Αρχίζω και διαβάζω ψάχνοντας, πάω υποψιασμένος. Το καλό αστυνομικό σε βάζει να ψάχνεις ενώ τα εξαιρετικά πολλές φορές κρύβουν το κίνητρο μέσα στην πλοκή.
ΚΚ Υπάρχουν τρεις τρόποι ανάγνωσης. Ο συμβατικός του απλού ή υποψιασμένου αναγνώστη, ο επαγγελματικός που γίνεται από τους κριτικούς της λογοτεχνίας και ο θεωρητικός. Θα έλεγα όμως ότι υπάρχει ο κίνδυνος να χάσουμε την ουσία της αφήγησης και την απόλαυση της ανάγνωσης του κειμένου. Κατά την προσωπική μου άποψη τα καλά αστυνομικά είναι εκείνα που τα διαβάζεις ξανά.

Άρα στην πραγματικότητα δεν είναι η λύση του μυστηρίου το δυνατό τους σημείο; ΚΚ Να θυμήσω απλά ότι τα τηλεοπτικά επεισόδια του επιθεωρητή Κολόμπο ξεκινούσαν πάντα με το πώς έγινε το έγκλημα, το κοινό ήξερε από την αρχή ποιος ήταν ο δολοφόνος κι όλο το ενδιαφέρον εστιαζόταν στο πώς ο Κολόμπο θα τον παγιδεύσει.

Μπορούν να σας λύσουν κάθε απορία γύρω από το αγαπημένο αστυνομικό μυθιστόρημα.

Γιατί οι φίλοι της αστυνομικής λογοτεχνίας αποτελούν μια τόσο σκληροπυρηνική κοινότητα; ΣΜ Νομίζω ότι ο Πέτρος Μαρτινίδης με κάτι που είχε γράψει στη Συνηγορία της Παραλογοτεχνίας μάλλον δίνει απάντηση στο ερώτημα αυτό. Λέει λοιπόν ότι ο αναγνώστης πέρα από τις πολλαπλές αναγνώσεις κι ερμηνείες στο τέλος θέλει να βρει τον δράστη, να κλείσει το βιβλίο ικανοποιημένος ότι έπαιξε και βρήκε τον ένοχο κι έμεινε ευχαριστημένος από τη διαδικασία της ανάγνωσης.
ΚΚ Είναι διακριτό είδος, ακόμη και εκδοτικά. Στις δεκαετίες ’30-’60 υπήρχε η φτηνή pulp λογοτεχνία, τα φτηνά βιβλία τσέπης που έβρισκες στους σταθμούς των τραίνων, υπήρχε μια εύκολη πρόσβαση σε αυτά. Μετά, υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που δεν είναι τόσο αυστηροί ή τόσο θεμελιωμένοι όσο στη σύγχρονη λογοτεχνία. Έχει κάποια δίπολα του τύπου καλός-κακός, αθώος-ένοχος, έξυπνος-ανόητος. Τέλος, προσκαλεί τον αναγνώστη να περάσει ευχάριστα την ώρα του. Βέβαια, καμιά φορά αυτό την αδικεί.

Έχει αποτινάξει η αστυνομική λογοτεχνία την ταμπέλα της παραλογοτεχνίας; ΣΜ Η παραλογοτεχνία μπορεί να εμφανιστεί σε όλα τα είδη, συνεπώς και η αστυνομική λογοτεχνία έχει δώσει εξαιρετικά δείγμα και «παραλογοτεχνικά». Οι αναγνώστες το ξέρουν πια αυτό.

Πώς αποφασίσατε την έκδοση του Crimes and Letters; ΣΜ Γνωριζόμασταν, συνεργαζόμασταν, υπήρχε χημεία και ξέραμε ο ένας τους ρυθμούς του άλλου. Πήραμε την απόφαση να ρισκάρουμε πιστεύοντας ότι η αγορά έχει χώρο για ένα περιοδικό αστυνομικής λογοτεχνίας λαμβάνοντας και υπόψη ότι εδώ και περίπου 15 χρόνια, αρχής γενομένης από τον Μάρκαρη, υπάρχει μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος στην Ελλάδα για τα αστυνομικά.
ΚΚ Θα το χαρακτηρίζαμε ως επιθεώρηση αστυνομικής λογοτεχνίας. Δεν είναι ακαδημαϊκό, θεωρητικό περιοδικό που υπάρχουν μόνο άρθρα τεκμηριωμένα και βαθυστόχαστα για την φιλοσοφία του αστυνομικού. Μπορεί να το διαβάσει εξ ίσου και ο ανυποψίαστος αναγνώστης και ο πιο ψαγμένος.

Ελληνική αστυνομική λογοτεχνία από πότε έχουμε; ΚΚ Ουσιαστικά τη γέννησή της την οφείλουμε στον Γιάννη Μαρή και πιο συγκεκριμένα την τοποθετούμε το 1953 με το Έγκλημα στο Κολωνάκι. Ο Μαρής βάζει το πλαίσιο ώστε να οριστεί ως αυτόνομο είδος και την διαφοροποιεί από το πολιτικό μυθιστόρημα και την ηθογραφία. Αυτή είναι η πιο σημαντική τομή. Επειδή η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν έχει ασχοληθεί τόσο υπάρχουν διαφοροποιήσεις,  δεν είναι είναι ξεκάθαρο δηλαδή πότε θεωρούμε ότι υπάρχουν οι πρώτοι σπόροι. Ήταν με τον Νιρβάνα, ήταν με το «Ποίος ήτον ο φονεύς του αδερφού μου;» του Βιζυηνού;
ΣΜ Έχει συμβεί να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα καθώς έχω γράψει και το Από τις Ιστορίες Μυστηρίου στην Αστυνομική Πλοκή, μελέτη που επιχειρεί να εξετάσει την εμφάνιση και την επακόλουθη εξέλιξη της αστυνομικής πλοκής σε νεοελληνικά διηγήματα του 19ου αιώνα. Οι πειραματισμοί του Poe, του Dickens και του Conan Doyle έρχονται γρήγορα στην Ελλάδα. Με τον Μαρή έχουμε την τομή ότι και ο συγγραφέας και ο αναγνώστης αναγνωρίζουν και αντιμετωπίζουν ένα κείμενο ως αστυνομική λογοτεχνία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένα απόγευμα με τη Χίλντα Παπαδημητρίου και μια γάτα που τη λένε Νίτσα

Από τον Μαρή μέχρι σήμερα πώς εξελίσσεται η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία; ΚΚ Με τον θάνατο του Μαρή το 1979 κλείνει ο πρώτος κύκλος, ο πιο παραγωγικός αλλά ταυτοχρόνως ο πιο ολιγοπρόσωπος. Με τον πρώτο βιβλίο του Ανατομία Ενός Εγκλήματος ο Μάρκαρης παίρνει τη σκυτάλη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αστυνόμος Χαρίτος είναι μια πιο σοφιστικέ εκδοχή του αστυνόμου Μπέκα, με τα ίδια όμως μικροαστικά χαρακτηριστικά. Μία από τις μείζονες διαφορές τους είναι ότι ο Μαρής ζει σε μια αναπτυσσόμενη Ελλάδα και ως αποτέλεσμα την εξιδανικεύει, και την Αθήνα αλλά και τα τουριστικά θέρετρα της, ενώ ο Μάρκαρης πέφτει σε μια άσχημη συγκυρία της αθηναϊκής δυστοπίας. Ακριβώς γι΄αυτό, και χάρη στην μεγάλη μεταφραστική του εμβέλεια, ειδικά στο γερμανόφωνο κοινό, οι Ευρωπαίοι αναγνώστες μαθαίνουν και για μια άλλη Ελλάδα που ξεφεύγει από το στερεότυπο του ήλιου και του ούζου. 

Τώρα τι ισχύει; ΣΜ Έχουμε μεγαλύτερο συγχρονισμό με την παγκόσμια παραγωγή. Είναι λογικό, έχουν διευρυνθεί το ενδιαφέρον αλλά και τα ερεθίσματα.

Όπως υπάρχει σκανδιναβική σχολή υπάρχει αντίστοιχα μεσογειακή ή βαλκανική σχολή; ΚΚ Υπάρχει, και μάλιστα η μεσογειακή σχολή είναι στο επίκεντρο του δεύτερου τεύχους μας που θα κυκλοφορήσει τον Μάιο. Τα κριτήρια της είναι κυρίως γεωγραφικά (ήλιος, καλοκαίρι) και το δεύτερο χαρακτηριστικό της είναι η διατροφή, είτε με εμβόλιμες συνταγές είτε με συζητήσεις γύρω από τραπέζια. Είναι νωρίς για να πούμε ποια ακριβώς στοιχεία συνθέτουν τη μεσογειακή σχολή. Υπάρχουν όμως λογοτέχνες που άτυπα μπορούν να ενταχθούν σε αυτή και να θεωρηθούν εκπρόσωποί της, όπως ο ο Montalban, o Μάρκαρης, ο Camilleri και ο Izzo.

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού

ΣΜ Όλα αυτά μπορεί να είναι και ζήτημα αγοράς.  Το αστυνομικό είναι ένα εμπορικό είδος και για αυτό επηρεάζεται πολύ από την πορεία του στα βιβλιοπωλεία, από την προβολή και την απήχησή του. Όταν κάποιος βάλει στο βιβλιοπωλείο του «σκανδιναβική, μεσογειακή, αγγλοσαξωνική» σχολή αυτομάτως δημιουργεί κατηγοριοποίηση στους ίδιους τους συγγραφείς. Ειδικά αν κάποιος είναι στην αρχή θα νιώσει την ανάγκη να ενταχθεί σε μια σχολή.
ΚΚ Γεγονός είναι πάντως ότι σε αντίθεση με τη μεσογειακή σχολή η σκανδιναβική έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πέρα του πολύ δυνατού μάρκετινγκ που την προωθεί και που δεν το βρίσκω κακό. Μας αποκαλύπτει μια κοινωνία που ενώ μέχρι τον θάνατο του Olof Palme, μοιάζει ουτοπική, με λυμένα όλα της τα θέματα, με κατακτημένα τα δικαιώματα των πολιτών και βαρετή όπως όλες οι ουτοπίες, στην πραγματικότητα κρύβει πολλούς σκελετούς στη ντουλάπα ή τέλος πάντων οι συγγραφείς της κατασκευάζουν πολλές ντουλάπες με σκελετούς.

Η αστυνομική λογοτεχνία ασχολείται με τον θάνατο και τη δικαιοσύνη χωρίς το βάρος να αποδείξει έναν υπαρξιακό προβληματισμό. Καταφέρνει έτσι να αποτυπώσει άμεσα την ηθική της κοινωνίας μέσα στην οποία παράγεται; ΚΚ Ενδιαφέρουσα ερώτηση και μας επαναφέρει στη διαρκή συζήτηση κατά πόσο η σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία είναι το νέο κοινωνικό μυθιστόρημα. Δεν λύνεται σε μια συνέντευξη, δεν ξέρω αν λύνεται καν σε ένα συνέδριο. Πιστεύω ότι η αστυνομική λογοτεχνία κινείται σε παράλληλους δρόμους με τη κλασική, κάποιες φορές μπαίνει στα χωράφια του κοινωνικού μυθιστορήματος κι άλλες φορές απλώς παίζει τα δικά της παιχνίδια.
ΣΜ Όταν το 19^ο αιώνα αλλάζει το έγκλημα αλλάζει και ο τρόπος που αποτυπώνεται στη λογοτεχνία. Το έγκλημα τότε απέκτησε μια αισθητική φύση. Οι πόλεις δημιουργούν τα αστικά τοπία και κάποιος μπορεί να σκοτώσει επειδή ακριβώς μπορεί και όχι για λόγους επιβίωσης. Αλλάζουν τα κίνητρα, μπορεί κάποιος να σκοτώσει για απόλαυση. Υπάρχουν έργα που φλερτάρουν με τις συμβάσεις της αστυνομικής λογοτεχνίας χωρίς να χαρακτηρίζονται αστυνομικά όπως Η Λέσχη του Τσίρκα.  Η ηθογραφία μπορεί να κλέψει στοιχεία της αστυνομικής λογοτεχνίας.