«Βενετία: Μια ιστορία της θάλασσας και της στεριάς»: οι αθέατες λεπτομέρειες και οι κρυμμένες όψεις μιας πόλης μαγικής  

 Οι μυστικές στοές, οι μισοσκότεινες αυλές, τα στενά σοκάκια, τα απροσμέτρητα κανάλια, οι μικρές γέφυρες, οι έντονες φωτοσκιάσεις, οι αντιθέσεις, η λαβυρινθώδης αρχιτεκτονική, ο μύθος, η ιστορία, η γοητεία της παρακμής. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της Βενετίας, αποτελούν το μοναδικό σκηνικό μιας επιπλέουσας σκηνής θεάτρου που φιλοξενεί τις πιο απρόσμενες καταστάσεις χαρακτήρων, οι οποίοι -με τη σειρά τους- βιώνουν τα προσωπικά τους πάθη μέσα σε έναν ιδιαίτερα φορτισμένο χώρο μνήμης και πλάνης, καθώς και μιας φθίνουσας αριστοκρατικής κομψότητας. 

Πρόκειται για μία πόλη-μουσείο, μια πόλη την οποία ο χρόνος φαίνεται ότι την εγκατέλειψε κάπου εκεί στα χρόνια της Αναγέννησης, ενώ περπατώντας κανείς στα στενά της, αισθάνεται συχνά σαν να αντικρίζει  φιγούρες μιας άλλης εποχής. Αυτή η ιδιαίτερη πόλη που βρίσκεται πάνω σε πολυάριθμα μικρά νησιά, δημιουργήθηκε από την απελπισία των κατοίκων της Βόρειας Ιταλίας που από τις αλλεπάλληλες επιδρομές, των Γότθων αρχικά και των Ούνων στη συνέχεια, έψαχναν να βρουν καταφύγιο σε δυσπρόσιτα μέρη.

Κάποιοι, λοιπόν, από αυτούς κατέφυγαν σε εκείνες τις νησίδες με τα αβαθή νερά. Κάπως έτσι, αναπτύχθηκε η θαλασσοκράτειρα Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, μια μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, αλλά και μία πραγματικά ασυνήθιστη πόλη που -στο πέρασμα των χρόνων- θα ενέπνεε ποικιλοτρόπως. 

Υπάρχει ένα εξαιρετικό έργο του Ούγκο Πρατ με τίτλο «Βενετσιάνικο Παραμύθι» το οποίο αποθεώνει την τέχνη των κόμικς: Ο Κόρτο Μαλτέζε, ο τυχοδιώκτης ναυτικός και alter ego του δημιουργού του, ταξιδεύει στη Βενετία των αρχών του εικοστού αιώνα, αναζητώντας το «Κλειδοκόκκαλο του Σολομώντα», ένα σπάνιο και πανέμορφο σμαράγδι.

Σύντομα, όμως, μπλέκεται σε μια αλλόκοτη και επικίνδυνη ιστορία, ένα μαγικό ταξίδι όπου η πραγματικότητα αναμιγνύεται με το όνειρο, την περιπέτεια, τη φαντασία, τις ιστορικές και μυθολογικές αναφορές με τον Πρατ να αναδεικνύει μία μυστηριώδη και υποβλητική -σχεδόν μυστικιστική- Βενετία μέσα από εξιδανικευμένες αναμνήσεις και περιστατικά που αποπνέουν μία αίσθηση νοσταλγίας. Αλλά και μια μελαγχολία, μία λεπτή διαπεραστική θλίψη για έναν κόσμο που έχει χάσει την παλιά του αίγλη.

Σελίδες: 384Ως το κατ’ εξοχήν σκηνικό φθοράς και παραίτησης, θα επέλεγε την πόλη αυτή ο Τόμας Μαν για την πιο διάσημη νουβέλα του: Ο «Θάνατος στη Βενετία» (1921) είναι ένα έργο εκπληκτικής δεξιοτεχνίας, το χρονικό της απόλυτης παρακμής. Σε αυτό, ο συγγραφέας αναλύει και καταγράφει με ακρίβεια τις τάσεις της εποχής του, τις αγωνίες της ωριμότητας, την άβυσσο του θανάτου που περισσότερο από καθένα βιώνει και αισθάνεται ο καλλιτέχνης, με τον κεντρικό χαρακτήρα να μην διστάζει να βαδίσει προς τον καταστροφικό έρωτα και τον θάνατο – προκειμένου να διαχωρίσει στη ζωή του την αλήθεια από το ψέμα. Και όλα αυτά, μπροστά στην σκοτεινή θάλασσα, στον ξεπεσμό και την θλίψη μιας πόλης που έφθινε.  

Και, βέβαια, ο «Έμπορος της Βενετίας» ένα από τα πιο γνωστά έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ που γράφτηκε μεταξύ 1594 και 1597 έγινε κυρίως γνωστό για τις δραματικές του σκηνές -όπως εκείνη στο βενετσιάνικο δικαστήριο- αλλά και για τη σκιαγράφηση του χαρακτήρα του Εβραίου τοκογλύφου Σάυλοκ που θέτει ερωτήματα για τον αντισημιτισμό και τα ήθη της εποχής.  

Όσο για το μυθιστόρημα του Ιάν Μακ Γιούαν «Ξένοι στη Βενετία» (1981), αξιοποιεί υποδειγματικά την κλειστοφοβία της πόλης για να αναδείξει μία από τις πιο λαβυρινθώδεις και μελαγχολικές ιστορίες μέσα από μια ατμόσφαιρα υπαινικτική και μια αναζήτηση εσωτερική. Ένα ζευγάρι Βρετανών, στη διάρκεια των διακοπών, θα παρασυρθεί από κάποιους σε ανεξέλεγκτες και αλλοπρόσαλλες καταστάσεις, ενώ το φως και οι σκιές επιτείνουν τη δραματική κορύφωση. Η πόλη με τη μυστηριακή της όψη, τις σκιές και τους όγκους των παλιών της κτιρίων, μοιάζει να πνίγει κάθε αθώα ύπαρξη που τυλίγεται στα πέπλα της φαινομενικής ακινησίας της και της υδάτινης σιωπής της. 

Σίγουρα μία τέτοια πόλη -με τις τόσες άγνωστες πτυχές – χρειάζεται μια προσεκτική διερεύνηση για να γίνει κατανοητή μέσα από τις ιδιαιτερότητές της. Αυτό ακριβώς επιτυγχάνει ο Αλεσάντρο Μάρτσο Μάνιο με το λεπτομερειακό χρονικό της με τίτλο «Βενετία: Μια ιστορία της θάλασσας και της στεριάς» συνθέτοντας τον μύθο και την ιστορία, τη δόξα και την παρακμή μιας πόλης που ίσως υπήρξε το εκπληκτικότερο δημιούργημα του αστικού πολιτισμού.

Εδώ, παρατίθεται ευρηματικά το Α και το Ω της πορείας της Βενετίας στον χρόνο: από τη μια πλευρά μία στήλη του 639, η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία της ύπαρξης ζωής στη Βενετία και από την άλλη, οι πάγκοι με τα τουριστικά αναμνηστικά κινεζικής προέλευσης της εποχής μας. Μεταξύ των δύο, μεσολαβούν περίπου 1.400 χρόνια: άλλα με δόξα και ισχύ, άλλα με πλούτο και λάμψη και άλλα, με παρακμή και αβεβαιότητα.

Με το πείσμα του ρεπόρτερ και τον περιεκτικό λόγο του ιστορικού, ο Αλεσάντρο Μάρτσο Μάνιο μάς συντροφεύει σε μια συναρπαστική περιδιάβαση -ανά τους αιώνες- για να ανασυνθέσουμε μαζί την ιστορία χάρη στην οποία κάποια νησάκια της Αδριατικής κατάφεραν να κυριαρχήσουν επί αιώνες στη Μεσόγειο. Δεν έχεε υπάρξει ποτέ ως τώρα μια ιστορία της Βενετίας σαν αυτή: κάθε κεφάλαιο ξεκινά με ένα ρεπορτάζ που αφηγείται το πώς παρουσιάζεται στα μάτια μας σήμερα ένας τόπος-σύμβολο της Γαληνοτάτης. 

Ο συγγραφέας ανακατεύει τα γεγονότα και τις πληροφορίες, εμπλουτίζοντας τον αφηγηματικό του λόγο με ιστορικά στοιχεία, παρατηρήσεις, σχόλια, περιγραφές προσώπων και καταστάσεων, δημιουργώντας ένα πολυεδρικό κείμενο. Πάνω απ’ όλα, όμως, συντηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αποκαλύπτοντάς του τις αθέατες λεπτομέρειες και τις κρυμμένες όψεις της Βενετίας – μιας πόλης μαγικής, η οποία -κατά κανόνα-  σε υποτάσσει, άνευ όρων, στην απόλυτη γοητεία του βλέμματος…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Εδώ ο Ρόαλντ Νταλ ίσως ξεπέρασε τον εαυτό του και μας χάρισε κάτι πραγματικά ξεχωριστό, κάτι διαχρονικό: Τη Ματίλντα. Δεν υπάρχει παιδί πιο έξυπνο, πιο λογικό, πιο τρυφερό, πιο αξιαγάπητο, πιο συμπονετικό απ’ αυτήν. Αυτό το υπέροχο κορίτσι, το προικισμένο με μυαλό τόσο λαμπερό και εύστροφο και με καρδιά τόσο μεγάλη, ας γίνει το φωτεινό παράδειγμα για όλα τα παιδιά, τους γονείς, τους δασκάλους. Παραμύθι και πραγματικότητα, υπερβολή και δεξιοτεχνία, γνώση και ταλέντο, να τα μέσα που χρησιμοποιεί ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας για να μας οδηγήσει σ’ έναν κόσμο όπως θα έπρεπε να είναι ο κόσμος μας και που ίσως μια μέρα τον κερδίσουμε. Το βιβλίο, στην πρώτη του έκδοση, είχε τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 1991.

Το «Πού ζει ο λύκος;», με την αφιέρωση «Για τις παρέες, από το ’67 ώς το ’74», εξαντλημένο από δεκαετίες, επανεκδίδεται ακριβώς πενήντα χρόνια από το 1974. Ισορροπεί πάνω σε εκείνη τη λεπτή, σχεδόν αόρατη γραμμή που, θέλοντας και μη, χαράσσεται με το κλείσιμο μιας πεντηκονταετίας. Το λογοτεχνικό κείμενο παραμένει ακριβώς το ίδιο, με τον τρόπο έκφρασης που είχε τότε η συγγραφέας προχωρώντας ακάθεκτα προς τον αφηγηματικό λόγο. Εδώ οι κλειστοί χώροι (φοιτητικό διαμέρισμα, φυλακές, πατρικό σπίτι) συνομιλούν ασταμάτητα, παρηγορητικά, με την ανοιχτοσύνη της τέχνης, του παραμυθιού, του ονείρου, μιας εκδρομής, των δρόμων.

1850. Ο Adam Ewing, ένας Αμερικανός συμβολαιογράφος, επιστρέφει από τα νησιά Τσάταμ στην Καλιφόρνια. Στο ταξίδι, τον προσεγγίζει ένας γιατρός, ο Dr Goose, και αρχίζει να του κάνει θεραπεία για ένα σπάνιο είδος εγκεφαλικού παράσιτου. Εντελώς απότομα, η δράση μεταπηδά στο Βέλγιο του 1931, όπου ο Robert Frobisher, ένας αποκληρωμένος αμφισεξουαλικός συνθέτης, κατορθώνει να χωθεί στο σπιτικό ενός καταβεβλημένου μαέστρου, της σαγηνευτικής συζύγου του και της νεαρής κόρης τους. Από εκεί περνάμε στη Δυτική Ακτή της δεκαετίας του ’70, όπου η δημοσιογράφος Luisa Rey ανακαλύπτει ένα δίκτυο απληστίας και φόνου που απειλεί την ίδια της τη ζωή. Και προχωράμε σε μια άδοξη Αγγλία του παρόντος, σε μια κορεάτικη υπερδύναμη του κοντινού μέλλοντος και, τελικά, σε μια μετα-αποκαλυπτική Χαβάη στις ύστατες μέρες της Ιστορίας. Η αφήγηση γυρίζει σαν μπούμερανγκ στους αιώνες και τους τόπους, ακολουθώντας τη διαδρομή αντίστροφα, προς την αρχή. Ο συγγραφέας αποκαλύπτει πώς συνδέονται οι χαρακτήρες του, πώς διαπλέκονται οι μοίρες τους, και πώς διασχίζουν οι ψυχές τους τον χρόνο.

Ο ήρωας του βιβλίου, δημοσιογράφος-ερευνητής, έχει τη δική του ζωή, στην πόλη, αλλά σηκώνεται και πάει στα Άγραφα. Εκεί δίνει σε μια ηλικιωμένη γυναίκα την υπόσχεση να βρει το βαφτιστήρι της, έναν αληθινό ήρωα από την εποχή της Αντίστασης και του Εμφύλιου. Μέσα από περιγραφές τοπίων φορτισμένων με ιστορία, ο ήρωας, με αφορμή μια υπόσχεση, κάνει το δικό του υπαρξιακό ταξίδι. Χάνεται καιρό στα βουνά και στα λαγκάδια, σ’ ερημότοπους με μοναδική συντροφιά τον γκιώνη, για να βρει ένα σημαδιακό πρόσωπο, να ξαναβρεί και τον ίδιο τον εαυτό του, που, σαν τις αλήθειες που αναζητάμε, μπορεί και να βρίσκεται παραδίπλα.