«Το τρίτο Ράιχ»: Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο καταστρώνει ένα παιχνίδι στρατηγικής

Τα έργα του Ρομπέρτο Μπολάνιο είναι λαβύρινθοι με αμέτρητους διαδρόμους που άλλοτε διασταυρώνονται και άλλοτε αποκλίνουν. Μπορείς έκπληκτος να ακολουθήσεις διαφορετικές διαδρομές, καταλήγοντας είτε στο ίδιο σημείο, είτε κάπου αλλού – χωρίς ποτέ να αισθάνεσαι ότι έχασες το νόημα της αφήγησης με την οποία σε έχει, ωστόσο, παγιδεύσει. Αυτή είναι η μαγεία της μυθοπλασίας του.

Η τρόπος γραφής του δεν είναι ούτε μαγικός ρεαλισμός, ούτε μπαρόκ: κινείται κάπου ανάμεσα στον σκληρό ρεαλισμό και σε ένα ονειρικό -θα έλεγε κανείς- παράδοξο. Στην ουσία, η λογοτεχνία του γίνεται ένας καθρέφτης της Λατινικής Αμερικής – περισσότερο, όμως, ως μιας κατάστασης του νου και λιγότερο ως κάποιου συγκεκριμένου τόπου. Άλλωστε, επαναλαμβανόμενα θέματα στα έργα του είναι οι κάθε λογής αναζητήσεις: η σαγήνη της ποίησης, η σχέση ανάμεσα στην ποίηση και το έγκλημα, η αναπόφευκτη βία της σύγχρονης καθημερινότητας, ο έρωτας και, φυσικά, ο θάνατος.

Ο ίδιος έβλεπε τη λογοτεχνία σαν έναν τρόπο αποκρυπτογράφησης ενός κόσμου που μοιάζει εκ φύσεως παράλογος και οποιαδήποτε απόπειρα ερμηνείας του είναι εξαρχής καταδικασμένη. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν σταματούσε την προσπάθεια να επιχειρεί να κατανοήσει, να βρει τα ίχνη κάποιου νοήματος. Το αποτέλεσμα; Η δημιουργία ενός συγγραφικού σύμπαντος όπου τα πάντα μπορούν να συμβούν και στο οποίο όταν ειπεισέρχεσαι, ούτε θέλεις, ούτε μπορείς να βγεις. Παγιδεύεσαι μέσα σε αυτό, γοητεύεσαι, αφήνεσαι και απολαμβάνεις την μοναδική αυτή εμπειρία.

Η περίπτωση του ιδιοφυούς Χιλιανού συγγραφέα Ρομπέρτο Μπολάνιο (1953–2003) που έμελλε να αποκτήσει παγκόσμια φήμη ως μυθιστοριογράφος, αν και έγραψε, επίσης, διηγήματα, ποιήματα και δοκίμια, είναι μοναδική, αφού μέσα σε όλα αυτά κατάφερε και συγχώνευσε τα πάντα: ποιητικές εξάρσεις, μυθοπλασία, αλληγορία, ειρωνικές παραπομπές, αυτο-υπονομεύσεις, ρητορικά σχήματα, την ποπ κουλτούρα – μεταξύ άλλων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το βιβλίο του «2666» στο οποίο τέσσερις παθιασμένοι καθηγητές της γερμανικής φιλολογίας αναζητούν τα ίχνη του Γερμανού συγγραφέα Μπένο φον Αρτσιμπόλντι. Την τελευταία φορά που έδωσε σημεία ζωής βρισκόταν σε μια πόλη στα σύνορα Μεξικού και Η.Π.Α., όπου εκατοντάδες γυναίκες είχαν βρεθεί άγρια δολοφονημένες. Ο Μπολάνιο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Αρτσιμπόλντι και, ταυτόχρονα, καταγράφει την αλληλουχία των φόνων με την ανατριχιαστική νηφαλιότητα κάποιας αστυνομικής αναφοράς.

Μέσα από πολυάριθμα γκροτέσκα πορτρέτα και φλερτάροντας με όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά είδη, δημιουργείται μια εικόνα του εικοστού αιώνα – με πινελιές από την Αποκάλυψη! Και όλα αυτά, συνδέοντας το γκανγκστερικό μυθιστόρημα με την πολεμική μαρτυρία, την επιστημονική φαντασία με το ρεπορτάζ, αποθεώνοντας μια λογοτεχνία που μιλάει για τη φρίκη, την απουσία νοήματος, τον έρωτα, τον θάνατο.

Πάντως, το αριστούργημά του είναι «Οι άγριοι ντετέκτιβ», με μια περίπλοκη αφηγηματική τεχνική που σε μαγνητίζει και από την οποία δεν μπορείς -για ακόμη μία φορά- να αποσπαστείς, κολλάς σε αυτήν, σαν να είναι ένας γιγάντιος ιστός που μοιάζει ακατανόητο το πώς εξυφάνθηκε. Η ιστορία και οι χαρακτήρες είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί, το ενδιαφέρον δεν χάνεται στιγμή, ο αναγνώστης, γοητευμένος, δεν νοιάζεται που η πλοκή δεν προχωράει γραμμικά, τον αφορά η κάθε μικρή ιστορία ξεχωριστά – πρόκειται για έναν βιβλιοφιλικό θρίαμβο με μία καταιγιστική παράθεση ονομάτων συγγραφέων και ποιητών και παράλληλα μια τρελή ιστορία που εκτείνεται από τη δεκαετία του ’20 έως το ’90.

Όσο για «Το τρίτο Ράιχ» είναι ένα έργο πρώιμο (γραμμένο το 1989), το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, στο οποίο κυριαρχεί μια ατμόσφαιρα μυστηρίου και παραλόγου, που πλανάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Ο Ούντο Μπέργκερ, εικοσιπέντε χρονών, έχει παθιαστεί σε βαθμό εθισμού με τα παιχνίδια στρατηγικής. Συνοδευόμενος από την αρραβωνιαστικιά του πηγαίνει για μερικές μέρες στην Κόστα Μπράβα. Είναι η πρώτη φορά που κάνουν διακοπές μαζί.

Στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, ο Ούντο ψάχνει να βρει νέες στρατηγικές παιξίματος για το Τρίτο Ράιχ, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στο οποίο έχει γίνει δεξιοτέχνης. Το ζευγάρι δεν αργεί να συναντήσει δύο άλλους Γερμανούς καθώς και κάποιους μυστηριώδεις ντόπιους, τον Λύκο, το Αρνί και τον Καμένο. Για τον τελευταίο, κανείς ακριβώς δεν ξέρει πώς παραμορφώθηκε. Αφού πρώτα τον μυήσει ο Ούντο, ο Καμένος θα αποδειχτεί τρομερός αντίπαλος στο Τρίτο Ράιχ. Ποιο είναι όμως το πραγματικό διακύβευμα αυτής της παρτίδας;

Με το μυθιστόρημα αυτό, γραμμένο το 1989, ο Μπολάνιο μας χαρίζει ένα έργο συναρπαστικό με δηλητηριώδη γοητεία. Ο συγγραφέας του 2666 εξερευνά τις μορφές που παίρνουν το κακό και η τρέλα και στοχάζεται πυρετικά πάνω στη σχέση της κουλτούρας -ως παιχνιδιού ή ως λογοτεχνίας- με την πραγματικότητα. Ένα έργο που προοικονομεί αυτό στο οποίο θα βασιστεί ένα μέρος του μετέπειτα έργου του: το παιχνίδι της πολυμάθειας, της μαυρίλας, της οργής, του χιούμορ και της μελαγχολίας. Ένας υπέροχος τρόπος να γνωρίσετε τον Μπολάνιο

Αλληγορικός, σκοτεινός, ειρωνικός, ποιητικός, παιγνιώδης και -σε κάθε περίπτωση- δεινός αφηγητής των πλέον ευφάνταστων ιστοριών, ο Μπολάνιο διαπραγματεύεται και ιχνηλατεί ιδιοφυώς και σε αυτό το μυθιστόρημα -σε όλες τις πιθανές εκφάνσεις του- το ανθρώπινο δράμα. Και το κάνει, για ακόμη μία φορά, με τον δικό του αδιαπραγμάτευτο τρόπο: ιδιοφυώς, αλλά πάντα με μία συγκινητική ταπεινότητα – στην οποία, απλώς, υποκλίνεσαι…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο Φιλίπ Κλερ ξυπνάει πλάι σε μια νεαρή γυναίκα, σ’ ένα κρεβάτι που δεν είναι το δικό του. Η ωραία γυναίκα, πολύ ωραία για να συγκαταλέγεται στις κατακτήσεις του, είναι νεκρή. Ο Κλερ δεν θυμάται τίποτα. Στη φυλακή που τον κλείνουν, ακούει ένα όνομα, Μασενά: θα τον αφήσουν ελεύθερο, αν τους οδηγήσει σε αυτόν. Ο κλοιός σφίγγει γύρω του. Ο Μασενά… ο παλιόφιλός του από το σχολείο, ο πρώην σύντροφός του, που εξελίχθηκε σε αφεντικό του υποκόσμου, μα που εδώ και δύο χρόνια θεωρείται νεκρός! Βρισκόμαστε στη Νίκαια, παραμονές εκλογών. Μαφιόζοι και πολιτικοί διασταυρώνονται, στον ανηλεή πόλεμο των δύο υποψηφίων για τη δημαρχία. Για ποιον λόγο όμως να τον παρασύρουν εκείνον, τον Φιλίπ Κλερ, σε αυτή την ιστορία; Παγιδευμένος στα γρανάζια μιας ολέθριας μηχανορραφίας, αρχίζει να ερευνά την υπόθεση για να σώσει το τομάρι του. Σε αυτό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται με φρενήρεις ρυθμούς και διαποτίζεται με απολαυστικό σαρκασμό, ο Πατρίκ Ρεϊνάλ παρουσιάζει με οξυδέρκεια και μπρίο την πόλη της Νίκαιας, την πολιτική διαφθορά που βασιλεύει εκεί, τη δύναμη της Ακροδεξιάς και την ισχύ των παράνομων κυκλωμάτων της.

Μπορεί η αληθινή αγάπη να επιβιώσει ύστερα από έναν χωρισμό που σου έχει ραγίσει την καρδιά; Οχτώ χρόνια πριν, η Ανν Έλιοτ υπέκυψε στις πιέσεις που δέχτηκε από την οικογένειά της και αρνήθηκε να παντρευτεί τον άντρα που αγαπούσε, τον πλοίαρχο Γουέντουορθ.
Τώρα, χάρη σε μια σειρά από συμπτώσεις, ο πλοίαρχος βρίσκεται ξανά στον κοινωνικό της κύκλο και ο έρωτάς της γι’ αυτόν ξαναζωντανεύει. Όμως εκείνος της συμπεριφέρεται σαν να μην έχει συμβεί τίποτα μεταξύ τους και δείχνει να ενδιαφέρεται για τη νεαρότερη φίλη της, τη Λουίζα.
Με χιούμορ, ευαισθησία και τρυφερότητα, η Τζέιν Όστεν μας αφηγείται μια κλασική ιστορία αγάπης που πρέπει να ξεπεράσει τα εμπόδια που της βάζει η κοινωνία, αλλά και το πέρασμα του χρόνου.

Μια αντιπροσωπεία ξένων επενδυτών επισκέπτεται την Ελλάδα με σκοπό να εκμεταλλευτεί τους αρχαιολογικούς χώρους μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Η κυβέρνηση επικροτεί τα σχέδιά τους, αλλά μια οργανωμένη ομάδα γυναικών προβαίνει σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας προξενώντας το μένος των υποστηρικτών του επενδυτικού προγράμματος. Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος προάγεται σε Διευθυντή Ασφάλειας Αττικής και τη θέση του προϊσταμένου του Τμήματος Ανθρωποκτονιών καταλαμβάνει για πρώτη φορά γυναίκα, η αστυνόμος Αντιγόνη Φερλέκη. Η ειρωνεία της τύχης όμως είναι ότι ξεκινάει την καριέρα της με την αποστολή να διαλευκάνει τρεις γυναικοκτονίες… Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα στην Ιταλία, όπου έχει γίνει ήδη μπεστ σέλερ. Από τον πρωτοπόρο Έλληνα συγγραφέα, εκ των θεμελιωτών του «μεσογειακού αστυνομικού μυθιστορήματος»…

Η Βίκι Τρες είναι μια νεαρή, ανερχόμενη αστυνομικός που εμπλέκεται σε ένα σκάνδαλο διαφθοράς στους κόλπους της Αστυνομίας. Η Χάνα Στροντ είναι μια φιλόδοξη, νεαρή ρεπόρτερ που ειδικεύεται στη στηλίτευση των πλούσιων και ισχυρών. Ο Κάλουμ Κόνλαν είναι ένας Ιρλανδός ακαδημαϊκός που κάνει παρέα με τους λάθος ανθρώπους. Κι ο Φρέντι Σελβς είναι ένας επιτυχημένος διευθυντής θεάτρου, βαθιά χωμένος σε ένα προσωπικό και πολιτικό τέλμα. Αυτοί οι τέσσερις άγνωστοι συναντιούνται και ο καθένας τους επηρεάζει βαθιά τη ζωή του άλλου. Η πλοκή ακολουθεί απρόβλεπτη τροχιά, μέσα σε μια πόλη που πνίγεται από τις απεργίες και τρομοκρατείται από βομβιστικές επιθέσεις. Αντηχεί τον φόβο και τις διαμαρτυρίες, τις αστυνομικές σειρήνες, την πανκ ροκ μουσική, τις διαδηλώσεις στους δρόμους, τα σπασμένα τζάμια και τις ραγισμένες καρδιές σε βρόμικες παμπ. Καθώς πλησιάζει η ώρα των βουλευτικών εκλογών, οι παλιές συμμαχίες παραπαίουν και η καινοφανής σκούπα του καπιταλισμού απειλεί να σαρώσει τα πάντα στο πέρασμά της. Το Λονδίνο στις φλόγες είναι ένα μυθιστόρημα για το τέλος της δεκαετίας του 1970 και το τέλος μιας εποχής. Ένα μυθιστόρημα αστείο και ζοφερό, βίαιο αλλά και ρομαντικό.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ελληνική πεζογραφία: 20 βιβλία για να πάρεις μαζί σου