Το «Παραρλάμα και άλλες ιστορίες» είναι ένα επιδέξιο ατμοσφαιρικό graphic novel

Τελετουργίες αίματος, δολοφονίες, εφιαλτικά τοπία της ερήμωσης και του θανάτου, τρομακτικά όνειρα που κόβουν την ανάσα, φώτα θαμπά, αινιγματικές σκιές, ανησυχητικά προαισθήματα, αναπόδραστες εμμονές και ιδεολοψίες – όλα κομμάτια ενός παράξενου κόσμου που ισορροπεί ιλιγγιωδώς ανάμεσα στην πραγματικότητα και την παραίσθηση, την ψυχική διαταραχή και την πιο απρόσμενη απόκλιση από τις κανονικές συνθήκες. 

Ή αλλιώς, ένας λογοτεχνικός λαβύρινθος από αμέτρητα διηγήματα πολλαπλών επινοήσεων και παραλλαγών με συνισταμένη μία υποβλητική -και συχνά ανεξέλεγκτη- συγγραφική φαντασία που, κατά κανόνα, ασκεί στον αναγνώστη μια υπνωτιστική γοητεία. Ο λόγος για τον Δημοσθένη Βουτυρά (1871- 1958) ο οποίος έγραψε πολυάριθμα και μάλλον άνισα διηγήματα, ανάμεσα στα οποία -όμως- εντοπίζονται κάποια μικρά διαμάντια. 

Ο πληθωρικός διηγηματογράφος γεννήθηκε και πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, για να εγκατασταθεί -μερικά χρόνια αργότερα- με την οικογένειά του στον Πειραιά, όπου ο πατέρας του διορίστηκε συμβολαιογράφος. Εκεί τελείωσε το Δημοτικό και ξεκίνησε το Γυμνάσιο, το οποίο διέκοψε δείχνοντας από νωρίς τα σημάδια μιας σκοτεινής και -εν πολλοίς- ακατανόητης προσωπικότητας. 

Αν και ήταν ιδιαίτερα καλλίφωνος δεν καλλιέργησε το ταλέντο του λόγω του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα του, ενώ οι κρίσεις επιληψίας που παρουσίασε έκαναν τους γονείς του να είναι υπερπροστατευτικοί μαζί του. Το 1905, ο πατέρας του, ο οποίος στο μεταξύ είχε αλλάξει επάγγελμα ανοίγοντας ένα χυτήριο, καταστράφηκε οικονομικά και αυτοκτόνησε. Αυτή η πατρική αυτοχειρία προκάλεσε μια μόνιμη θλίψη στο Δημοσθένη Βουτυρά και μία πνιγηρή μελαγχολία μέχρι τέλους. 

Αρχικά προσπάθησε να συνεχίσει την επιχείρηση, αλλά τελικά την οδήγησε στην ολοκληρωτική πτώχευση και για να επιβιώσει αναγκάστηκε να ξεδιπλώσει την -σε περίσσεια- συγγραφική του φαντασία και να πουλάει αφειδώς τα διηγήματά του σε εφημερίδες και περιοδικά. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να μην είναι απολύτως καταγεγραμμένο το έργο του όπως το δημοσίευσε σε μία πλειάδα από εφημερίδες, περιοδικά, ημερολόγια, καθώς και έντυπα διαφόρων ελληνικών παροικιών. 

Τα διηγήματά του, πάντως, παρά το εύρος και την ποικιλία τους, διακρίνονται από μία σχετική ομοιογένεια στα θέματά τους, τα οποία μπορούν να ενταχθούν σε επιμέρους κύκλους – όπως «φαντασίας», «κοινωνικά», «πολιτικά» και «ψυχολογικά». Μέσα από αυτήν την πληθωρική παρουσία του ο Βουτυράς δεν άργησε να θεωρηθεί -στην εποχή του- ως ο πλέον σημαντικός και δημοφιλής συγγραφέας διηγημάτων. 

Παράλληλα, ωστόσο, ήταν και ένας από τους πρωτοπόρους του είδους προσδίδοντας στο αφήγημα της «ψυχικής εσωστρέφειας» του Βιζυηνού, του Μητσάκη και του Παπαδιαμάντη τις πιο σύγχρονες διαστάσεις του «ψυχολογικού ρεαλισμού». Κάπως έτσι έμελλε να προκύψουν διηγήματα εξαιρετικής πυκνότητας και συντομίας, σαν μικρές ζωγραφιές, στα οποία συνυπάρχουν επιδέξια η υποτυπώδης ατμοσφαιρική πλοκή με τον υπαινιγμό, την υποδήλωση, τη σιωπή, τις παύσεις, την γοητεία της παρακμής. 

Και, πράγματι, τα κείμενά του καταφέρνουν και «βγάζουν» από το πιο φευγαλέο και φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό, μια κατάσταση ιδιαίτερα υψηλής έντασης και έντονου δραματικού βάθους. Αλλά το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των διηγημάτων του βρίσκεται στις ακραίες αντιθέσεις φαντασίας και πραγματικότητας, με τις ψυχικές και συναισθηματικές εξάρσεις να οδηγούν σε μία αδιέξοδη σύγκρουση του ατόμου με το περιβάλλον του. 

Στην πραγματικότητα, οι συμβολικές προεκτάσεις των διηγημάτων περιπέτειας και φαντασίας του Βουτυρά συναντούν την κατασταλαγμένη πεποίθησή του ότι ο κόσμος κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις ωμότητας και απανθρωπιάς και ότι τα υπάρχοντα συστήματα διαιωνίζουν την ανέχεια των μη προνομιούχων. Άλλωστε, οι πρωταγωνιστές στα περισσότερα διηγήματά του -ακόμη και στις αλληγορικές και εξωπραγματικές ιστορίες του- είναι πρόσωπα που κατέρρευσαν, που έχασαν τη μάχη αποδέχτηκαν μοιρολατρικά την ήττα τους για να γίνουν έρμαιο δυσοίωνων και -ως επί το πλείστον- ακατανόητων επακόλουθων. 

Στην ουσία, τo έργο του, αποτελεί μοναδική περίπτωση στη νεοελληνική λογοτεχνία. Οι παράξενες, σκοτεινές ιστορίες του, με πρωταγωνιστές ταπεινές φιγούρες που εξεγείρονται, συχνά με απελπισμένη αγριότητα, ενάντια στη μοίρα τους, διαβάζονται με ενδιαφέρον εδώ και ένα αιώνα.

Το συγκεκριμένο εξαιρετικό graphic novel με τίτλο «Παραρλάμα και άλλες ιστορίες», σε εικονογράφηση του Θανάση Πέτρου, κείμενα του Δημήτρη Βανέλλη και επίβλεψη του Βάσια Τσοκόπουλου (επιμελητή των «Απάντων» του Δημοσθένη Βουτυρά), είναι ένα τολμηρό γραφιστικό αφήγημα βασισμένο σε εννιά συναρπαστικές ιστορίες του Βουτυρά, με θέμα την απληστία, την προδοσία, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, το ανυποχώρητο μίσος, τον μεταφυσικό τρόμο.

Είναι μερικά από τα πλέον χαρακτηριστικά διηγήματα του Δημοσθένη Βουτυρά. Και η αρχή έγινε με το «Παραρλάμα», μια λέξη – φόβητρο που ένας απελπισμένος γράφει στον τοίχο του εργοστασίου όπου δουλεύει. Κανένας δεν καταλαβαίνει τι σημαίνει η λέξη, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται -σαν κυκλώνας- ένα κλίμα φόβου που επιτείνεται και ειπεισέρχεται παντού. Και, φυσικά, τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο. 

Συνολικά, πρόκειται για έναν ολόκληρο κόσμο στον οποίο συνυπάρχουν η αίσθηση της ματαιότητας με το μεταφυσικό δέος, ο νοσηρός ερωτισμός με τη φρίκη, το μεταφυσικό δέος με τους πιο απρόβλεπτους συμβολισμούς των ονείρων. Αλλά και μία απέραντα σκοτεινή -και ενίοτε απειλητική- ατμόσφαιρα η οποία μέσα από την σταδιακή της πύκνωση συμπληρώνει μοναδικά τις εκφραστικές δυνατότητες αυτής της «μαύρης αφήγησης», αποθεώνοντας εν τέλει την τέχνη ενός συγγραφέα που γνώριζε πώς να συνδυάζει την πιο πυρετώδη εσωτερική ένταση με μια άκρως πειστική -και καθηλωτική- εξέλιξη της ιστορίας…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Δεν υπάρχει παιδί πιο έξυπνο, πιο λογικό, πιο τρυφερό, πιο αξιαγάπητο από τη Ματίλντα. Αυτό το υπέροχο κορίτσι, το προικισμένο με μυαλό τόσο λαμπερό και με καρδιά τόσο μεγάλη, ας γίνει το φωτεινό παράδειγμα για όλους. Παραμύθι και πραγματικότητα, δεξιοτεχνία, γνώση και ταλέντο, επιστρατεύει ο σπουδαίος συγγραφέας Ρόαλντ Νταλ για να μας οδηγήσει σε έναν κόσμο όπως θα έπρεπε να είναι ο κόσμος μας και που, ίσως, μια μέρα τον κερδίσουμε. Η «Ματίλντα» τιμήθηκε με το Children’s Book Award το 1988, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1996 και στη σκηνή του θεάτρου σε μορφή μιούζικαλ το 2010. Το 2022 το μιούζικαλ μεταφέρθηκε στην οθόνη μέσω Netflix.

«Το βρόμικο κόλπο, να ξεχάσεις μόνον τα άσχημα αλλά να θυμάσαι τα ωραία, δεν πετυχαίνει, η μνήμη διεκδικεί τα νόμιμα, δηλαδή όλα ή τίποτε, δηλαδή ας μείνει κάποιος να θυμάται, να θυμάται και τα ψιλά γράμματα. Υπάρχουν κάμποσα που αλίμονο αν τα θάψει κι αυτά ο νους, δεν πρόκειται για φανταχτερά ενσταντανέ και σκατοπασαλειμμένες αναμνήσεις, πρόκειται για άυλα τιμαλφή. Ευτυχώς ο εγκέφαλος του Μιχάλη Τσιούλη τα είχε κλειδώσει και ασφαλίσει». Στο τελευταίο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη, πρωταγωνιστής ένας αθόρυβος άνθρωπος, μηχανικός πυροσβεστικών αεροσκαφών, ο οποίος κατά τη σημαδιακή βραδιά του Πολυτεχνείου ακούει μια λέξη που καθορίζει την υπόλοιπη ζωή του. 

Το πανόραμα της ευρωπαϊκής ιστορίας από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ο διακεκριμένος Αυστραλός ιστορικός, John Hirst, αξιοποιώντας χάρτες, διαγράμματα και εικόνες, προσφέρει μια οξυδερκή αλλά και χιουμοριστική καταγραφή της εξέλιξης ενός από τους σημαντικότερους ανθρώπινους πολιτισμούς. Το βιβλίο καλύπτει ποικίλες πτυχές της ευρωπαϊκής ιστορίας, από τις μορφές διακυβέρνησης, την προέλευση και τον πλούτο των γλωσσών, τα παιχνίδια εξουσίας μεταξύ παπών και αυτοκρατόρων ως τις επιδρομές και τις κατακτήσεις που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ηπείρου.

Ο «Αρσέν Λουπέν, τζέντλεμαν-λωποδύτης» εκδόθηκε το 1907 και περιλαμβάνει τις εννιά πρώτες περιπέτειες του ανθρώπου με τα χίλια πρόσωπα, όπου ο ήρωας είναι ήδη σε αντιπαράθεση με τον ορκισμένο εχθρό του, τον επιθεωρητή Γκανιμάρ. Στα εννιά διηγήματα που παρουσιάζονται, πλούσια σε ανατροπές, οι αναγνώστες θα απολαύσουν τις περιπέτειες του πιο διάσημου διαρρήκτη και θα ανακαλύψουν όλα τα χαρακτηριστικά της κλασικής αστυνομικής αφήγησης. Ένα υπερωκεάνιο στον Ατλαντικό, μια μυστηριώδης κλοπή, οι υποψίες που στρέφονται εναντίον όλων των επιβατών… όλα τα συστατικά μιας αστυνομικής ιστορίας, όπου ο αφηγητής αναδεικνύεται σε μετρ της τέχνης της απόκρυψης.