«Το κλειδί» του Τανιζάκι: Σπουδή στον επικίνδυνο αισθησιασμό, τη φαντασίωση, την εμμονή και την παρακμή

Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί σε βάθος τους Ιάπωνες συγγραφείς, με αυτήν -συχνά, κρυμμένη πίσω από πέπλα αγνότητας- να κυριαρχεί, να σαγηνεύει, να προβληματίζει, όπως ακριβώς συμβαίνει με όλα τα ανεξέλεγκτα πάθη. Μαζί της, υφαίνεται ένα παιχνίδι εξουσίας που οδηγεί -πάντοτε- στη βίαιη σύγκρουση και, τελικά, στο θάνατο.

Εάν υπάρχει ένας κατ’ εξοχήν λογοτέχνης της Ιαπωνίας, ο οποίος μέσα από το πολυπρισματικό έργο του, προσφέρει σε συνέχειες ένα μάθημα εντελώς παράξενο, σχεδόν ηδονικό να το παρακολουθείς, για την ζωή, για την κοινωνία, για το πεπρωμένο, το γάμο και τις σχέσεις, τον έρωτα και την ερωτική πράξη, αυτός είναι ο Τζουνίτσιρο Τανιζάκι (1886-1965) – ίσως ο σημαντικότερος σύγχρονος συγγραφέας της «Χώρας του ανατέλλοντος ηλίου».

Ο Τανιζάκι έγινε αρχικά γνωστός ως μυθιστοριογράφος του αισθησιασμού και τα βιβλία του, όπως η «Σβάστικα» ή το «Μια τρελή αγάπη», αποτέλεσαν σοβαρές ηθικές προκλήσεις. Αλλά, εκείνος ενδιαφερόταν εξαρχής λιγότερο για την πρόκληση και περισσότερο για την επιβολή των αισθήσεων που ακολουθώντας τη δική τους αναπόδραστη παρτιτούρα οδηγούσαν στο εσωτερικό χάσμα, την αμηχανία, την περισυλλογή, το ξεγύμνωμα και την -άνευ όρων- αυτογνωσία.

Το μυθιστόρημα «Μια τρελή αγάπη» (1925), για παράδειγμα, φαίνεται ότι βασίστηκε στην «Ανθρώπινη δουλεία» του Σώμερσετ Μωμ – πρόκειται για την ιστορία ενός άντρα που ερωτεύεται μια σερβιτόρα και ζει μαζί της για ένα διάστημα. Αν και σκληρή και περιφρονητική στη συμπεριφορά της, εκείνος αισθάνεται τόσο εμμονικά μαγεμένος μαζί της, που κάθε φορά την συγχωρεί. Το έργο τελειώνει με μια ευτελή υποταγή: Συμφωνεί μαζί της ότι μπορεί να έχει όποιους εραστές θέλει και να ζει όπως της αρέσει, αρκεί μόνο να μείνει γυναίκα του. Αλλά σε αυτήν την παραλλαγή του Τανιζάκι, που είναι ουσιαστικά η ίδια ιστορία, η έμφαση δίνεται στις τρομερές συνέπειες που συνεπάγεται η αδυναμία.

Στον «Τροχό της τύχης» ο συγγραφέας εστιάζει και πάλι στη σεξουαλική υποδούλωση: μια νέα παντρεμένη γυναίκα αποκτά σχέσεις με μιαν άλλη γυναίκα, διεφθαρμένη και διαβολική, η οποία κατακτά και τον σύζυγό της παρασύροντας και τους τρεις στο θάνατο! Ένα βιβλίο που γράφτηκε το 1928 και ασχολείται με την καταραμένη σεξουαλική σχέση δύο γυναικών, δεν μπορεί παρά να σόκαρε στην εποχή του.

Στην ουσία, όμως, ο Τανιζάκι με θαυμαστή νηφαλιότητα διερευνά τα όρια του ερωτισμού, τον εγωισμό που εμποδίζει το συναίσθημα να εκδηλωθεί, την κενή καθημερινότητα που αποκτάει νόημα με την παράνομη ερωτική σχέση – και όλα αυτά, χωρίς την παραμικρή διάθεση ούτε για σεμνοτυφίες, ούτε για ηθικολογίες.

Όσο για «Το πόδι της Φουμίκο» (1921) είναι ένα μικρό διαμάντι, το πιο αντιπροσωπευτικό από τα πρώιμα έργα του Τανιζάκι που επιχειρεί, με τη σειρά του, να διερευνήσει τις πτυχές μιας άγριας και ακατανόητης σεξουαλικότητας. Μία ερωτική μανία η οποία τείνει να κυριεύσει το μυαλό και το κορμί του πρωταγωνιστή – μέσα σε μια ατμόσφαιρα σαφήνειας και αληθοφάνειας. Ο Ουνοκίτσι, φοιτητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, αφηγείται τη συνάντησή του με τον συνταξιούχο Τσουκακόσι και την ερωμένη του, Φουμίκο.

Ο ηλικιωμένος έμπορος, παθιασμένος με την ομορφιά του ποδιού της, αναθέτει στον νεαρό ζωγράφο να αποδώσει τη Φουμίκο -κατά τον τρόπο μιας παλιάς γιαπωνέζικης γκραβούρας- σε μία στάση που αναδεικνύει την μεθυστική σαγήνη της. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στο συναρπαστικό του δοκίμιο «Το εγκώμιον της σκιάς» ο Τανιζάκι εκθειάζει την ομορφιά, αυτήν της γιαπωνέζικης αισθητικής στις τέχνες και κυρίως στην καθημερινή ζωή. Και μας εξηγεί πως η φύση αυτής της ομορφιάς είναι αυτή των σκιών και του ομιχλώδους, ότι ο όρος γέννησης και ύπαρξής της είναι το ημίφως και η ασάφεια. Μια ομορφιά που είναι τέτοια, ακριβώς γιατί είναι μισοκρυμμένη και αμυδρή, ιδωμένη σαν μέσα σε όνειρο.

Σε κάθε περίπτωση, ένα από τα αγαπημένα ερωτικά θέματα της ιαπωνικής λογοτεχνίας, είναι αυτό του ηλικιωμένου άνδρα που έχει ακόμα μέσα του τη φλόγα και που το όψιμο πάθος του τον οδηγεί στην καταρράκωση. Αυτό είναι, σε γενικές γραμμές, το θέμα που πραγματεύεται «Το κλειδί» (1956), το προτελευταίο αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Τανιζάκι.

Το συγκεκριμένο έργο αναπτύσσεται με τη μορφή δύο ημερολογίων που κρατούν αντιστοίχως ο άντρας και η γυναίκα, παντρεμένοι χρόνια και κουρασμένοι. Από ένα σημείο και μετά, ο καθένας προορίζει το ημερολόγιο για την κρυφή ανάγνωση από τον άλλο, με σκοπό να τον ερεθίσει αλλά και να τον πληγώσει. Η διαφορά που προκύπτει ανάμεσα στα δύο ημερολόγια δημιουργεί μια συνεχή ένταση και μας κάνει να γινόμαστε συνένοχοι του ενός ή του άλλου.

Θυμίζει, έστω και αθέλητα, εκείνο το αυτοκαταστροφικό ζευγάρι του Στρίνμπεργκ στον «Χορό του θανάτου», ενώ στο βιβλίο του Τανιζάκι υπάρχουν στιγμές πραγματικά ανυπέρβλητες, με μια σειρά από ιδιοφυή συγγραφικά ευρήματα που σε εγκλωβίζουν και σε συμπαρασύρουν στων περιστατικών την μυστική και καταστροφική αλληλουχία.

Με «Το κλειδί», ο Ιάπωνας συγγραφέας, μας παραδίδει μία διαχρονική σπουδή -στην λογοτεχνική της εκδοχή-  πάνω στον αισθησιασμό, την ομορφιά, την φαντασίωση και την παρακμή. Πρόκειται για μία εμμονή, η οποία δεν θα αργήσει να αποκτήσει τέτοια ένταση που θα οδηγήσει κάπου ανάμεσα στην τρέλα και τον θάνατο.  

Τελικά, τι απομένει; Η ένταση, η παραφορά και μία αλλοπρόσαλλη έλξη, ικανή να οδηγήσει την αυτογνωσία σε πρωτόγνωρες αποκαλύψεις – πολύ πέρα από τα όριά της – και λίγο πριν το τέλος. Εκεί, δηλαδή, όπου οι βεβαιότητες μοιάζουν να καταρρίπτονται και τα πάντα είναι δυνατόν να συμβούν. Πάντως, έπειτα από όλα αυτά, ένα είναι βέβαιο: τίποτα δεν θα είναι, πια, το ίδιο… 

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Το «Πες της» είναι η ιστορία μιας κούριερ που περιπλανιέται σαν αερικό σε χιονισμένα βουνά και ασημένιες θάλασσες, σε δρόμους απέραντους, χωρίς αρχή και τέλος, χωρίς σημάδια και χαρακιές, μπαινοβγαίνει σε μεζονέτες με εσωτερικό ασανσέρ και πολυκατοικίες χωρίς ασανσέρ, και κάνει παραδόσεις σε καλούς και κακούς ανθρώπους, αγενείς και ευγενικούς, βασανισμένους και καλοζωισμένους – σε ανθρώπους που μοιάζουν έτοιμοι να βάλουν τα κλάματα και άλλους που μοιάζουν να μην ξέρουν τι θα πει κλάμα. Μια ιστορία για το μυστήριο, τον πόνο, την τραγικότητα, την τρέλα, αλλά και την ανθρωπιά, την ελπίδα, την κρυμμένη ομορφιά και την ποίηση της σύγχρονης ζωής.

Το φιλί που σφραγίζει τη φλογερή και απροσδόκητη ιστορία αγάπης μεταξύ του Σαλβαδόρ και της Μονσεράτ γεννιέται εν μέσω της πανδημίας, στα περίχωρα της Μαδρίτης. Πρόκειται για ένα μεγάλο ερωτικό μυθιστόρημα, τρυφερό και αισθησιακό, συχνά αστείο και δραματικό, όπου οι χαρακτήρες στην οικειότητά τους συνδέονται μοναδικά με τον αναγνώστη. Το δέρμα των ερωτευμένων, ο σαρκικός τους πόθος και τα φιλιά τους παρουσιάζονται με τρόπο σχεδόν απτό. Ο Manuel Vilas δημιουργεί έναν στοχασμό για το πώς, εν μέσω μιας παγκόσμιας κρίσης, δύο άνθρωποι προσπαθούν να βρουν το νόημα εκεί που φαινομενικά δεν υπάρχει.

«Στόχος μας ήταν να περάσει η Πετρίδου και να ακολουθήσουμε εμείς πίσω της, θαυμάζοντας ανερχόμενοι το λίκνισμα των γοφών της να συνάδει με το τρίξιμο της σκάλας. Τις μυώδεις γάμπες της, εξωραϊσμένες από τις διαφανείς νάιλον κάλτσες της, που οδηγούσαν το αδιάκριτο βλέμμα κάτω από τη φούστα…». Ιστορίες, μύθοι. Πειραγμένες αλήθειες. Από πρώιμες παιδικές αναμνήσεις, πικάντικες εφηβικές σκανταλιές, τραυματικές ενηλικιώσεις μέχρι και τις όψιμες αξιολογήσεις τους, τα κείμενα της συλλογής θα μπορούσαν να διαβαστούν και σαν μυθιστόρημα.

O Τζέρεμυ Μπλακ μάς προσκαλεί σε ένα μεγάλο θαλάσσιο ταξίδι, ένα ταξίδι μύησης στον πολιτισμό της Μεσογείου, από τις απαρχές του έως την εποχή μας. Διηγείται πώς αναπτύχθηκαν και παρήκμασαν οι θαλάσσιες αυτοκρατορίες της Πίζας, της Γένοβας και της Βενετίας, αλλά και πώς η Μεσόγειος εξήψε τη φαντασία του Ομήρου, του Σαίξπηρ και πολλών άλλων δημιουργών. Εξετάζει την πολιτική της Μεσογείου και τις συγκρούσεις που διεξήχθησαν σε αυτή και γενικότερα στην περιοχή της, συμπεριλαμβανομένων των δύο παγκοσμίων πολέμων του εικοστού αιώνα, του Ψυχρού Πολέμου και των συνεχιζόμενων συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή. Μαθαίνουμε πώς η Διώρυγα του Σουέζ αποτέλεσε μια νέα, βαρύνουσας σημασίας θαλάσσια οδό προς την Ινδία, αλλά και πώς απέκτησε την τουριστική αίγλη της η θρυλική Ριβιέρα, ενώ σε όλο το βιβλίο «πρωταγωνιστούν» οι πόλεις-λιμάνια της, η Αλεξάνδρεια, ο Πειραιάς, η Βαρκελώνη, η Νάπολη, το Παλέρμο και η Θεσσαλονίκη.