«Οδηγός Βικτωριανής απόλαυσης»: Ένα ανώνυμο κλασικό πορνογραφικό μυθιστόρημα

Μια φορά και έναν καιρό, στα χρόνια της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, η έννοια της ερωτικής απόλαυσης και λαγνείας ήταν μάλλον απενοχοποιημένη – συχνά, φτάνοντας στα όρια της αποχαλίνωσης. Αλλά, ήδη από την πρώιμη χριστιανική εποχή, οι συνθήκες θα άλλαζαν δραματικά – ιδίως με την έλευση των αυστηρών ηθικών κανόνων της νέας θρησκείας. Έτσι, κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η λαγνεία -η οποία συνίσταται στην απεριόριστη εγκατάλειψη στις σεξουαλικές ορέξεις- έμελλε να συμπεριληφθεί ανάμεσα στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα της Καθολικής Εκκλησίας. Μάλιστα, οι θεολόγοι διέκριναν συνολικά δέκα είδη λαγνείας -ανάμεσα σε αυτά η μοιχεία, ο βιασμός, ο αυνανισμός, ο σοδομισμός και η πορνεία- τα οποία δεν θεωρούνταν όλα το ίδιο επιζήμια.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι σχολαστικοί, το Μεσαίωνα, προς επίρρωσιν της χριστιανικής μονογαμίας συνέβαλαν στην ενίσχυση της σημασίας της μιας και -πάνω απ’ όλα- μοναδικής αγάπης με έμφαση κυρίως στη σημασία της αναπαραγωγής. Όσο για τον Άγιο Αυγουστίνο (354- 430 μ. Χ.) έπλεξε ποικιλοτρόπως το εγκώμιο της ηθικής εναρμόνισης των συζύγων και καταπολέμησε μεθοδικά τη φιληδονία σε τέτοια έκταση, ώστε μετά από αυτόν εντάθηκε η αποδοκιμασία της σεξουαλικής ηδονής που φαινόταν να είναι μια συνέχεια του προπατορικού αμαρτήματος.

Μία από τις συνέπειες της δαιμονοποίησης της σεξουαλικής πράξης ήταν η ερωτική λογοτεχνία της μεσαιωνικής περιόδου να επηρεαστεί βαθιά και να αποτυπώνει τις αποχρώσεις αυτής της νέας ιδεολογίας της σάρκας: ερωτικές αφηγήσεις με ηθοπλαστικό χαρακτήρα που -ως επί το πλείστον- εξυμνούν την αγάπη και, φυσικά, προκρίνουν τα χριστιανικής προελεύσεως ιδεώδη.

Αλλά τα πράγματα, σταδιακά, θα άλλαζαν. Τον 14ο αιώνα, ο πρώτος που έγραψε πέρα από τον συνήθη ευγενή ερωτισμό των ιπποτών που επαινούσε τα ιδεώδη της εγκράτειας και της μονογαμίας, ήταν ο Βοκάκιος (1313- 1375) οι χαρακτήρες του οποίου διακρίνονται για τον ρεαλισμό, την έμπνευση, την εξυπνάδα και την προσγείωσή τους στην πραγματικότητα.

Στο περίφημο «Δεκαήμερο» πρωταγωνιστής είναι -πάνω απ’ όλα- ο έρωτας, ενώ την ίδια στιγμή δύο διαφορετικοί κόσμοι -του πνεύματος και της σάρκας- διαπλέκονται και συνενώνονται μέσα από ένα ατέρμονο παιχνίδι των ενστίκτων και των αισθημάτων. Εδώ, είναι το ερωτικό πάθος που οδηγεί, που ρίχνει -θα έλεγε κανείς- τον εκάστοτε χαρακτήρα στον ίλιγγο μιας δικής του ξεχωριστής λογικής, ικανής να τον παρασύρει στον ηρωισμό ή στην απελπισία, στην ευδαιμονία ή στην τρέλα. Επιτέλους, η ερωτική λογοτεχνία γινόταν όχι μόνο τέχνη υψηλής αισθητικής, αλλά και ο καθρέφτης μιας ολόκληρης εποχής.

Από τις απαρχές της Αναγέννησης, το όλο θέμα άρχισε να μοιάζει λιγότερο προβλέψιμο, με τον έρωτα να εμφανίζεται πλέον σαν ένα μοιραίο πάθος που οδηγεί τα θύματά του στα άκρα. Με την πάροδο του χρόνου, λοιπόν, η «ακολασία» αρχίζει να επιβάλλεται στην κοινή συνείδηση η οποία, μέσα σε αυτήν, έβλεπε λιγότερη υποκρισία και περισσότερη ελευθερία. Το πρώτο, ίσως, βιβλίο που -μεταξύ άλλων- περιελάμβανε μία τέτοια θεματική είναι η «Πολιτεία του Ήλιου» (1623) του Τομάζο Καμπανέλα, στο οποίο ιδέες πανθεϊστικές συνδυάζονται με ένα σχέδιο αναδιοργάνωσης των ερωτικών ηθών.

Ο Καμπανέλα συνθέτοντας μια σπουδαία ουτοπία σκιαγραφεί τα σχέδια μιας ιδεατής πολιτείας της οποίας οι κανονισμοί είναι φυσιοκρατικοί: Οι κάτοικοί της, κυβερνώνται από ένα βασιλιά-ιερέα που αποκαλείται Ήλιος και έχει για βοηθούς τρεις αρχηγούς. Στην πολιτεία τους τα αγόρια και τα κορίτσια, επιδίδονται γυμνά σε δημόσιες γυμναστικές ασκήσεις και οι άρχοντες επιλέγουν ποιοι ταιριάζουν μεταξύ τους να γίνουν σύζυγοι!

Έναν αιώνα αργότερα, ο κόμης ντε Μιραμπό συνέταξε το περίφημο «Erotika Biblion» (1783) προκειμένου να αποδείξει ότι οι «αρχαίοι» ήταν πιο διεφθαρμένοι από τους «σύγχρονους», συστήνοντας -παράλληλα- τη γενετήσια δραστηριότητα χωρίς πλέον τον αναπαραγωγικό σκοπό. Με τέτοιες ανεκτικές θεωρίες, αρχίζει η συζήτηση της σεξουαλικότητας με έναν τρόπο περισσότερο ειλικρινή και ενίοτε προκλητικό, προς την αναζήτηση μιας αντιστοιχίας ανάμεσα στην ηθική και τη φυσική πραγματικότητα. Ήδη στη Γαλλία του 18ου αιώνα, η αποποίηση των ηθικών δεσμεύσεων -μέσα από μια πληθώρα ελευθεριαζόντων κειμένων- συνδέθηκε με την έκφραση μιας νέας φιλοσοφίας.

Και, βέβαια, ο μαρκήσιος ντε Σαντ (1740-1814) υπήρξε ο ανατρεπτικότερος όλων, αφού ήταν ο πρώτος που εκλογίκευσε συστηματικά την παραφροσύνη του αισθησιασμού, τις ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, τα πάθη, τις φοβερές αισθησιακές σκηνές, τα βασανιστήρια, το κακό -τελικά- ως ηδονή. Σε κάθε περίπτωση, σχεδόν όλοι οι διακεκριμένοι λογοτέχνες, κάποια στιγμή της ζωής τους ενέδωσαν στον πειρασμό και έγραψαν ερωτικά αφηγήματα με μια γλώσσα που δεν υποκύπτει στον καθωσπρεπισμό, αποδεικνύοντας ότι η λογοτεχνία δεν γνωρίζει περιορισμούς.

Μία τέτοια περίπτωση είναι και το έργο « Οδηγός Βικτωριανής απόλαυσης» (τόμοι: 1,2,3) το οποίο γράφτηκε στα χρόνια της Βικτωριανής Εποχής, και φυσικά ο συγγραφέας έμελλε να μείνει ανώνυμος: οι καιροί ήταν χαλεποί. Η Βικτωριανή εποχή, στη Βρετανία του 19ου αιώνα, χαρακτηριζόταν από το παράδοξο μιας αυστηρής ηθικής και ενός αντιαισθησιασμού, αλλά και από την (κρυφή) εμμονή με την ερωτική συνεύρεση. Το σεξ αν και αποτελούσε όμως κυρίαρχο κοινωνικό θέμα, ήταν ένα ταμπού: η υποκριτική κραταιά στάση της εποχής, επέβαλε τον περιορισμό και την καταπίεση.

Ως απάντηση, λοιπόν, στην τάση για ελευθεριότητα προέκυψαν νέες σεξουαλικές κατηγορίες, οι οποίες όριζαν το φυσιολογικό και το μη φυσιολογικό σεξ. Η σεξουαλική ευχαρίστηση και επιθυμία πέρα από τον ετεροφυλόφιλο γάμο χαρακτηρίστηκε ως αποκλίνουσα, θεωρήθηκε δυσοίωνη και αμαρτωλή. Τέτοιες αποκλίνουσες μορφές ήταν επίσης ο αυνανισμός, η ομοφυλοφιλία, η πορνεία, η πορνογραφία και οι κάθε λογής ερωτικές συνευρέσεις που γίνονταν εκτός γάμου! Οπότε, για ακόμα μία φορά, όλα γίνονταν εν κρυπτώ.

Σε αυτό το ιδιαίτερα ασφυκτικό πλαίσιο, η πορνογραφία ήταν μία επαναστατική πράξη και η ερωτική λογοτεχνία ένα αξιέπαινο, τολμηρό εγχείρημα που αποτύπωνε την εποχή της όπως ακριβώς ήταν. Ο Τσάρλυ Ρόμπερτς είναι ένας έφηβος που ζει με τη μητέρα και τις αδερφές του σε μια έπαυλη στην Αγγλική εξοχή, στα μέσα του 19ου αιώνα όπου κυριαρχεί η αυστηρή «Βικτωριανή ηθική». Μια οικογενειακή φίλη, όμως, γίνεται αφορμή να ξυπνήσει μέσα του ο πόθος – όσο για το ποιος αποπλανά ποιόν, είναι μάλλον δυσδιάκριτο. Το αποτέλεσμα είναι μια ιστορία που εξελίσσεται σε ερωτική θύελλα, με πικάντικες περιγραφές που θα κάνουν πολλούς να αναθεωρήσουν τη γνώμη τους για την ερωτική ζωή των Άγγλων της εποχής εκείνης, αλλά και για την τολμηρότητα των συγγραφέων – ακόμα και αν δίσταζαν να βάλουν την υπογραφή τους.

Ο «Οδηγός Βικτωριανής απόλαυσης» (Romance of Lust) που κυκλοφόρησε σε τέσσερις τόμους (1873-1876) είναι ένα κλασικό πορνογραφικό μυθιστόρημα, το οποίο έχει κατακριθεί για τις γλαφυρές περιγραφές και τις σοκαριστικές σεξουαλικές πράξεις που περιλαμβάνει:  Εκτός από την αιμομιξία, το βιβλίο ασχολείται με μια ποικιλία σεξουαλικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των οργίων, του λεσβιακού έρωτα, του μαστιγώματος, του αυνανισμού, της πεολειχίας και της ομοφυλοφιλικής συνουσίας. Έκτοτε, έχει επανεκδοθεί σε πολλές γλώσσες, ενώ είναι η πρώτη φορά που κυκλοφορεί στα ελληνικά.

Η αντίφαση ανάμεσα στους ισχύοντες ηθικούς κανόνες της εποχής και την αυθόρμητη ερωτική κλίση, το αναπόδραστο ερωτικό πάθος -που στη δίνη του συμπαρασύρει τους πάντες και τα πάντα- αποτελεί το θέμα των αφηγήσεων. Αλλά είναι αυτή η παράτολμη μετάβαση στη χώρα των ενστίκτων και της ερωτικής επιθυμίας που δεν γνωρίζει περιορισμούς, η οποία λειτουργεί απελευθερωτικά. Και η οποία, με τη σειρά της, θα οδηγήσει σε οριακές καταστάσεις, με απρόσμενες και ανεξέλεγκτες συνέπειες. Όλα αυτά, μέσα από ιστορίες που διαθέτουν εξαιρετική συνοχή και επινοητικότητα, αποτελώντας –ταυτόχρονα- μία εντυπωσιακή τοιχογραφία των πλέον ακραίων, απρόσμενων και καταπιεσμένων ανθρωπίνων παθών..

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Η Μπλανς και ο Γκαμπριέλ, ορφανά αδέλφια, μεγαλώνουν στον «Παράδεισο», το αγρόκτημα της γιαγιάς τους, όπου επίσης ζει και εργάζεται ο έφηβος Λουί, ξεφεύγοντας έτσι από την σκληρότητα του πατέρα του. Τόπος ελευθερίας αλλά και φυλακή ο «Παράδεισος» έχει τους δικούς του κανόνες, οι κάτοικοι απαιτούν τον σεβασμό τους, τιμωρούν και αυτοτιμωρούνται για κάθε παραβίασή τους. Η εμπλοκή του Αλεξάντρ στη ζωή τους θα φέρει τα πάνω κάτω. Η αγάπη και η ζήλια θα υφάνουν έναν επικίνδυνο ιστό, που θα οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις. Από τις πιο ελπιδοφόρες φωνές της σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνίας, η Σεσίλ Κουλόν (γενν. 1990) εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών και από τότε έχει λάβει πολλές λογοτεχνικές διακρίσεις. Το «Ένα θηρίο στον Παράδεισο» κέρδισε το λογοτεχνικό βραβείο της εφημερίδας Le Monde. 

Ο «Ελεύθερος σκοπευτής» είναι μια περιπέτεια αυτογνωσίας από τον Τάκη Θεοδωρόπουλο, με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, όπου ο συγγραφέας καταγράφει την εμπειρία του ως αναγνώστη. Ο ελεύθερος σκοπευτής ψάχνει τον στόχο μέσα από τα διαβάσματά του για να καταλήξει στη γραφή του. Με λίγα λόγια, μιλάει για τη γοητεία της λογοτεχνίας: Προυστ, Μπαλζάκ, Κάφκα, Ντοστογιέφσκι, Φρόιντ, Καζαντζάκης, Καμί, Σεφέρης, Εγγονόπουλος, Μαλρό, Πεντζίκης, Μακρυγιάννης και άλλοι και άλλοι – και κυρίως η αγάπη για τους κλασικούς, τη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων. Θαυμάζει τους ειδικούς, την υπομονή του φιλολόγου, την προσήλωση του ιστορικού στην έρευνα, την πειθαρχία του μεθοδικού αναγνώστη ο οποίος δεν αφήνει γωνιά του έργου που τον απασχολεί χωρίς να την ξεσκονίσει. Θεωρεί την αρχαία ελληνική γραμματεία το καλύτερο αφηγηματικό είδος, χωρίς να παραγνωρίζει βέβαια τα μεγάλα μυθιστορήματα που όπως λέει είναι η παραμυθία μας στην υπαρξιακή μοναξιά.

Δίψα για εκδίκηση, αιματοβαμμένα στιλέτα, φονικά δηλητήρια και πλείστες περιπέτειες κυριαρχούν σε τούτο το μνημειώδες έργο. Ο Σταντάλ, κορυφαίος εκπρόσωπος του ρεαλισμού στον 19ο αιώνα, διείσδυσε με απαράμιλλη οξυδέρκεια στην ψυχολογία των ηρώων του. Το σκηνικό όπου εκτυλίσσονται οι αφηγήσεις αυτής της συλλογής είναι μία εξιδανικευμένη εκδοχή της Ιταλίας, η οποία για τον ίδιο είχε παραμείνει ανόθευτη από τις ηθικές αναστολές και τον κομφορμισμό της μπουρζουαζίας. Από την ασφυκτική ατμόσφαιρα των αριστοκρατικών μοναστηριών μέχρι τις φρικαλεότητες της οικογένειας Τσέντσι, στα Ιταλικά χρονικά παρακολουθούμε ανθρώπους παθιασμένους, αχαλίνωτους, αφιερωμένους στο λεγόμενο κυνήγι της ευτυχίας. Ιστορίες βίαιες και τραγικές, εμπνευσμένες οι περισσότερες από πραγματικά γεγονότα, με τον Σταντάλ να χρησιμοποιεί ακριβώς το παρελθόν ως καμβά προκειμένου να εξετάσει τις ακραίες συμπεριφορές των χαρακτήρων του, τον αγώνα τους ενάντια στην κυριολεκτική και μεταφορική καταπίεση, την προσπάθειά τους να κατακτήσουν την ελευθερία.

Μια γαλλική πόλη (το όνομά της δεν θα το μάθουμε ποτέ), τη δεκαετία του ’70. Εδώ καταφεύγει ο αρχιεπιθεωρητής Σνεντέρ, γυρίζοντας την πλάτη στην υπόσχεση μιας λαμπρής καριέρας στο Παρίσι, ο οποίος δεν θ’ αργήσει να βρεθεί αντιμέτωπος με μια σοβαρή υπόθεση: η 15/χρονη Μπετύ, κόρη ενός σιδηροδρομικού υπαλλήλου, δεν γύρισε σπίτι. Ο πατέρας της πιστεύει ότι είναι νεκρή και αποδεικνύεται πως έχει δίκιο. Οι έρευνες αρχίζουν και, ενώ άλλες υποθέσεις έρχονται να απασχολήσουν την ομάδα του Σνεντέρ, αυτή η δολοφονία τον στοιχειώνει. Ο Παγκάν αναλύει με οξυδέρκεια την κοινωνική κατάσταση της εποχής, το κοντράστ ανάμεσα στην οικονομική ευημερία και την περιθωριοποίηση πολλών κοινωνικών ομάδων, το χάσμα ανάμεσα στο όνειρο της επιτυχίας και όλους εκείνους που δεν μπορούν να το ακολουθήσουν, τους αδύναμους, τους ευάλωτους, τους ταπεινούς. Σκιαγραφεί με ιδιαίτερη δύναμη τους χαρακτήρες των ανθρώπων, των μικροπαραβατών, των έντιμων αστυνομικών, των θαμώνων των μπαρ, των γυναικών που ελκύονται από τον κλειστό αλλά γοητευτικό Σνεντέρ. Στο τέλος, κάποιοι κακοί τιμωρούνται, αλλά το κακό παραμένει, ζοφερό, αδυσώπητο και κυρίαρχο.