Τα καλύτερα ελληνικά βιβλία του 2015

Τελευταίες ημέρες του 2015 και οι απολογισμοί για τη χρονιά που μας πέρασε είναι καθημερινοί. Οι βιβλιόφιλοι ανατρέχουν στις σελίδες των βιβλίων που ξεφύλλισαν σε μια παραλία, κουρνιασμένοι σε έναν καναπέ, στο άβολο κάθισμα ενός υπεραστικού λεωφορείου. Η Popaganda δίνει τον λόγο σε 12 Έλληνες λογοτέχνες για να μας πουν ποια 5 βιβλία ξεχώρισαν από την εγχώρια εκδοτική παραγωγή του 2015. Αν δεν τα έχετε διαβάσει μην αγχώνεσετε. Το 2016 θα έχει κι αυτό παραλίες, καναπέδες και άβολα καθίσματα λεωφορείων.

Αχιλλέας Κυριακίδης

Με την εξαίρεση των δύο τελευταίων, ο κατάλογός μου με τα –όχι πέντε, συγχωρέστε με– αλλά έξι ελληνικά βιβλία που αγάπησα το 2015 (προτιμώ αυτή τη διατύπωση) δεν περιλαμβάνει τα λεγόμενα «Νοεμβριανά», αυτά δηλαδή που εκδόθηκαν λίγο πριν ξεσκονίσουμε τη φάτνη μας, ανάμεσα στα οποία και πολλά αγαπημένων και εξαιρετικών συγγραφέων. (Ακολουθώ τη χρονολογική σειρά έκδοσης.)

φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος

1. Με ύφος Ινδιάνου του Κυριάκου Συφιλτζόγλου (Μελάνι): Με ύφος ώριμου ποιητή που, χωρίς κανένα… ύφος, ενθρονίζεται στην αναγνωστική μου συνείδηση ως η πιο αξιόλογη ανάμεσα στις πολλές αξιόλογες νέες ποιητικές φωνές.
2. Δενδρίτες της Κάλλιας Παπαδάκη (Πόλις): Ενθουσιασμός για ένα σπάνιο ταλέντο που αναδύθηκε με τόσο ευγενή αυτοπεποίθηση από τον ακάλυπτο της πεζογραφίας μας.
3. Νυχτερίδα στην τσέπη του Θεόδωρου Ρακόπουλου (Νεφέλη): Ρίγος. Δεν έχω μόνο βγάλει το καπέλο μου, το ’χω πετάξει και μακριά.
4. Κινηματογραφικά δεινά του Θωμά Λιναρά (Εντευκτήριο): Ένα βιβλίο με κριτικά κείμενα που αποτίουν τιμή τόσο στην κινηματογραφική τέχνη όσο και στην ελληνική γλώσσα, κόσμημα στη σχετική ελληνική βιβλιογραφία, υποδειγματική έκδοση.
5. Άλμπα του Θωμά Τσαλαπάτη (Εκάτη): Όταν ο Ίταλο Καλβίνο συναντά τον Ε. Χ. Γονατά σε μια συναρπαστικά απροσδόκητη ποιητική περιήγηση.
6. Μαύρο εκλεκτό του Γιάννη Ευσταθιάδη (Μελάνι): χαμηλόφωνα εκρηκτική «συνάντηση» πεζογραφικού λυρισμού και ποιητικής παραδοξολογίας. Ευγένεια ύφους και συγγραφική κομψότητα.

Το βιβλίο του Αχιλλέα Κυριακίδη «Μουσική και άλλα πεζά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

1. Τι μένει από τη νύχτα της Έρσης Σωτηροπούλου (Πατάκης, μυθιστόρημα): Ο Καβάφης στο Παρίσι, πολύ πριν γίνει γνωστός, αγωνιά για την ποίησή του, την κοινωνία μα πρωτίστως για τον έρωτα. Εξαιρετική μυθοπλασία που αποζητά την μυστική συνενοχή του αναγνώστη. Το καλύτερο μέχρι στιγμής “καβαφικό” έργο που φωτίζει πτυχές της ζωής του πέρα από τις μελέτες και τον προσεταιρισμό του από εθνικιστικές και ομοφοβικές πολιτικές.

2. Δενδρίτες της Κάλλιας Παπαδάκη (Πόλις, μυθιστόρημα): Στην Αμερική των μεταναστών και των ρημαγμένων πόλεων, στο Νιου Τζέρσεϊ, τρεις γενιές Ελλήνων παλεύουν να επιζήσουν και να αναμετρηθούν με τα λάθη και το παρελθόν τους. Σφιχτοδεμένο μυθιστόρημα με “αμερικάνικη” ατμόσφαιρα που ανθίζει σε ένα εξαίσιο ελληνικό γλωσσικό περιβάλλον.

3. Η Αϊσέ πάει διακοπές της Κωνσταντίας Σωτηρίου (Πατάκης, μυθιστόρημα): Ένα μικρό μυθιστόρημα για την Κύπρο, τον διχασμό, τις ταυτότητες, την διαφορετικότητα. Δουλεμένο, με γλωσσικά ιδιώματα, εναλλαγές οπτικής γωνίας και δραματικότητα στο στήσιμο των σκηνών. Καλό χαρτί για πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα.

4. Κόκκινες ουλές της Μαίρης Μικέ (Ίκαρος, μικρές ιστορίες): Δεκαεπτά μικρές ιστορίες που, ενώ φαντάζουν απλές και καθημερινές, χαράζονται στην Ιστορία αφήνοντας ουλές στα σώματα των αντίστοιχα δεκαεπτά ηρωίδων. Η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, βουτάει στα βαθιά της δημιουργικής γραφής και τα πάει περίφημα.

5. Άντρας που πέφτει του Νικόλα Σεβαστάκη (Πόλις, διηγήματα): Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας με αυτή την δεύτερη συλλογή δέκα διηγημάτων συνεχίζει στον κόσμο που χτίζει μυθοπλαστικά αλλά στηρίζεται στην καθημερινότητα, την παρατηρητικότητα και την οξυδέρκειά του. Χαμηλότονος, ουσιαστικός, προσδίδει στις αφηγήσεις του ευαισθησία και ανθρωπιά.

Το βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ζωή μεθόρια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Δημήτρης Σωτάκης

φωτογραφία: Γιάννης Καραμπάτσος

1. Αεροπλάστ της Άντζελας Δημητρακάκη (Εκδόσεις της Εστίας): Ένα συνονθύλευμα ζωών κάτω από το πρίσμα μιας μελαγχολικής Ευρώπης.
2. Μόνο το αρνί της Βασιλικής Πέτσα (Πόλις): Ένα βαθιά ελληνικό κείμενο, τρυφερό και ιδιαίτερο.
3. Αλλού, στο πουθενά της Λουκίας Δέρβη (Μελάνι): Διηγήματα καθρέφτες ζωών, το αιώνιο ταξίδι των προσφύγων.
4. Η Αλεξάνδρα του Ανδρέα Μήτσου (Καστανιώτης): Η μορφή μιας φαντασίωσης και το ιστορικό μιας δολοφονίας.
5. Αίτημα φιλίας του Θανάση Χειμωνά (Πατάκης): Μια σύντομη μεταφυσική ιστορία με απρόσμενο φινάλε.

Το μυθιστόρημα του Δημήτρη Σωτάκη «Η ιστορία ενός σούπερ μάρκετ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Χίλντα Παπαδημητρίου

Φέτος διάβασα λιγότερα ελληνικά βιβλία απ’ όσα θα ήθελα. Ωστόσο, αγόρασα και ξεφύλλισα πολλά, εντυπωσιασμένη από τη θεματολογική πρωτοτυπία, κολλώντας σε παραγράφους και κεφάλαια, λαχταρώντας να ταξιδέψω στο μυθιστορηματικό σύμπαν συγγραφέων νέων και παλαιότερων.

Επέλεξα δύο μυθιστορήματα με γλώσσα που ζήλεψα:

       1. Η νυχτερινή βάρδια του καλλιγράφου της Μαρίας Ξυλούρη (Καλέντης): Η ιστορία του Νιόφυτου, ενός ορεινού χωριού που ολισθαίνει προς τη θάλασσα, και μιας οικογένειας κατοίκων του χωριού, γραμμένη με γλώσσα μαγική, πλούσια, δουλεμένη και αξιοζήλευτη. Άξια επίγονος της Μαργαρίτας Καραπάνου, η Μαρία Ξυλούρη αποφεύγει τις κοινοτοπίες στη γραφή και στην πλοκή.

      2. Μόνο τα νεκρά ψάρια ακολουθούν το ρεύμα του Κυριάκου Γιαλένιου (Ψυχογιός): Ένας άνδρας που πάσχει από αϋπνία μετά από οδυνηρό χωρισμό, γίνεται μάρτυρας μιαw δολοφονίας, σε μια περίεργη πόλη που δεν κατονομάζεται. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα χωρίς αστυνομικό ζητούμενο, γραμμένο ποιητικά. Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο του Γιαλένιου, κάθε λέξη είναι μελετημένη, σαν καρέ κινηματογραφικής καταγραφής των συνειρμικών σκέψεων ενός ποιητή που λατρεύει το σινεμά και την ποπ κουλτούρα.

Ένα μουσικό μυθιστόρημα που με ταξίδεψε στους τόπους των μουσικών ηρώων μου:

      3. Προτιμώ τα παλιά τους του Μπάμπη Αργυρίου (Mic Books): Ο Σίμος Μπάνσης, φέρελπις κινηματογραφιστής και ονειροπόλος μουσικόφιλος, λαχταράει να εισέρθει στο κλαμπ των Όψιμα Ανθισμένων Δημιουργών. Μέχρι να πραγματοποιήσει το στόχο του, επωφελείται από την πρόταση ενός μυστήριου τύπου ο οποίος τον χρηματοδοτεί για να κάνει ένα ταξίδι-αστραπή στο Φοίνιξ της Αριζόνας, προς αναζήτηση ενός θρυλικού μουσικού ινδάλματος. Το όριο των 40 χρόνων θα είναι για τον Σίμο η στιγμή που θα αναγκαστεί να περάσει σε ριζικά ξεκαθαρίσματα και αποφάσεις που αφορούν τη ζωή του. Βιβλίο-ποταμός & μουσική εγκυκλοπαίδεια για τα παιδιά κάθε ηλικίας που θεωρούν τη μουσική εξίσου σημαντική με τη ζωή τους.

Και δύο συλλογές διηγημάτων:

      4. Πικρούτσικα Πικρούτσικα του Θάνου Κάππα (Εστία): Διηγήματα βασισμένα σε αναμνήσεις, φωτογραφικά ενσταντανέ των δρόμων της Νέας Σμύρνης, περιστατικών που ίσως είδα στην πλατεία της, της παρέας των αγοριών που συνάντησα στις Κυκλάδες εκείνο το καλοκαίρι που ο αέρας μου πήρε το καπέλο. Χρώματα, οσμές, ψήγματα από μουσικές, σκέψεις και συναισθήματα που – μα πώς γίνεται; – ο Θάνος Κάππας τα έβαλε σε λόγια δικά του κι ας ήταν δικά μου. Ή μήπως δεν ήταν δικά μου; Το Πικρούτσικα Πικρούτσικα είναι το βιβλίο που χάρισα περισσότερες φορές τη φετινή χρονιά. Σε φίλους και απλούς γνωστούς. Για τη χαρά να το μοιραστώ.

      5. Αλλού, στο πουθενά της Λουκία Δέρβη (Μελάνι): Μικρές ιστορίες, σαν σκίτσα έμπειρου ζωγράφου. Διηγήματα με ήρωες ανθρώπους που συναντάμε καθημερινά στο λεωφορείο, στο δρόμο, στη λαϊκή. Ζωές που κυλάνε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά όλες μαζί σχηματίζουν τη θάλασσα της ιστορίας στην οποία παλεύουν αθώοι και ένοχοι, αφού είναι «πάντοτε παρούσα η ανάγκη για την απόδραση, το ταξίδι, τη φυγή». Ιδωμένες με τρυφερότητα και συμπάθεια, γραμμένες με λιτότητα και μαεστρία. Σε περιόδους που ο χρόνος δεν αρκεί για πολύ διάβασμα, έχω στο κομοδίνο μου ένα βιβλίο με ποιήματα – ώστε να διαβάζω κάτι ολοκληρωμένο αλλά μικρό. Το φετινό Δεκέμβριο, είχα δίπλα μου το Αλλού, στο Πουθενά.

Τα βιβλία της Χίλντας Παπαδημητρίου «Για μια χούφτα βινύλια» και «Έχουνε όλοι κακούς σκοπούς» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Άκης Παπαντώνης

φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος

Το 2015, παρά τις τραχείς εξελίξεις σε Ελλάδα και Ευρώπη, μας έδωσε μια σειρά από αξιανάγνωστες εκδοτικές προσπάθειες. Πιο κάτω ακολουθούν 5 προτάσεις νεοελληνικής πεζογραφίας (συν μία ποίησης) που ερέθισαν ιδιαιτέρως το προσωπικό μου αναγνωστικό αισθητήριο—η σειρά είναι αλφαβητική.

1. Η Άντζελα Δημητρακάκη στο Αεροπλάστ (Εστία) χτίζει ένα μυθιστόρημα εξίσου ενδιαφέρον από άποψη δομής και προβληματικής: ενδοσκόπηση γύρω από τη σύγχρονη ζωή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη σχέση με το παρελθόν και την αμηχανία μπροστά στο μέλλον από τη μία, η κρίση ως επαναλαμβανόμενη ιστορική συγκυρία αλλά και ως —ψύχραιμα δοσμένο, χωρίς εκπτώσεις ή διδακτισμό— περιβάλλον της αφήγησης. Ίσως το καλύτερό της βιβλίο μέχρι σήμερα.

2. Στη Νυχτερινή Βάρδια του Καλλιγράφου (Καλέντης) της Μαρίας Ξυλούρη ο αναγνώστης αντικρύζει μια στιβαρή μυθιστορηματική γραφή, στα χνάρια των αμερικάνικων μυθιστορημάτων, που ανασυστήνει μια καθ’ ημάς εκδοχή του μαγικού ρεαλισμού, αφηγείται μια οικογενειακή/τοπική σάγκα και καταφέρνει ένα βιβλίο διαφορετικών των προηγούμενων της χωρίς να χάνει το αναγνωρίσιμο στίγμα της ή τον γοητευτικό βηματισμό της από σελίδα σε σελίδα.

3. Η Κάλλια Παπαδάκη με τους Δενδρίτες (Πόλις), ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα, πετυχαίνει δύο πράγματα: αφενός να αποφύγει τα κλισέ ενώ μιλά για μια οικογένεια ελλήνων μεταναστών στις Η.Π.Α. πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και να πλέξει την ιστορία δύο γενεών (και δύο δρόμων—ενός ανοδικού προς το “αμερικάνικο όνειρο” και ενός συντριπτικού) με τρόπο οργανικό· αφετέρου να αντλήσει από το παράδειγμα της κρίσης στις, μακρινές πια, δεκαετίες από το Κραχ του ’29 έως και μετά τον πόλεμο για να σκιαγραφίσει υπαινικτικά την τρέχουσα κρίση. 

4. Ο Ηλίας Παπαμόσχος στην Αλεπού της Σκάλας (Κίχλη) συμπυκνώνει σε εικοσιτρία, κυρίως μικρά, διηγήματα την μάχη του ανθρώπου με τον χρόνο που κυλά, τις σχέσεις με τη φθίνουσα ή θαλερή φύση των ζώων και του περιβάλλοντος, τη θέση του καθενός μας στο χρονολόγιο της Ιστορίας. Ένα κράμα ποιητικού λόγου, πληθωρικού και πυκνού, και  λοξής ματιάς στην φύση και τη μνήμη, το οποίο πετυχαίνει την αναμόχλευση των πλέον απλών αλλά και μύχιων πτυχών της ζωής. Μια συλλογή στην οποία, πιστεύω, θα ανατρέχουμε για καιρό.

5. Το πολυφωνικό μυθιστόρημα Από το Πουθενά (Πατάκης) του Μισέλ Φάις, με την αφηγηματική επίφαση μιας ψυχαναλυτικής συνεδρίας που επαναλαμβάνεται επί δέκα χρόνια, επιχειρεί να ανοίξει τον προβληματισμό του εαυτού στο γίγνεσθαι του παγκόσμιου στερεώματος και ταυτόχρονα να πιάσει την αντανάκλαση των κοινών παγκόσμιων ζητημάτων όπως καθρεπτίζονται στην επιφάνεια της ατομικής ψυχοσύνθεσης. Για ακόμα μια φορά ο Φάις προχωρά την πρόζα του ένα βήμα μπροστά.

6. …και κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω την πρόσφατη ποιητική συλλογή Στο Σπίτι του Κρεμασμένου (Θράκα) του Κυριάκου Συφιλτζόγλου. Ο βορειοελλαδίτης ποιητής έχει ένα λοξό, διαπεραστικό, βλέμμα το οποίο μετατρέπει σε στίχο την πραγματικότητα που μας περιβάλλει και ανασύρει την αλήθεια με τρόπο ανέλπιστο — αξίζει να διαβαστεί.

Το βιβλίο του Άκη Παπαντώνη “Καρυότοπος” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη.

Γιάννης Δούκας

Με τα διαβάσματα ν’ ακολουθούν τις δικές τους διαδρομές, εντός κι εκτός εγχώριας επικαιρότητας, από την ελληνόφωνη εκδοτική παραγωγή του 2015 θα ξεχώριζα, μεταξύ άλλων:

1. Τη Βιογραφία του Νάσου Βαγενά (Κέδρος), συγκέντρωση μιας ποιητικής διαδρομής σαράντα χρόνων από το Πεδίον Άρεως έως τη Νήσο των Μακάρων, σύσταση μιας ιδιοπροσωπίας πολυφωνικής, όπου ο μορφικός πειραματισμός και η προσωπική σχέση με την παράδοση καθίστανται βάσεις για την εκτέλεση συνεκτικών συλλήψεων και την άρτια εκπλήρωση ενός ποιητικού σχεδίου πρωτότυπου και διαρκώς εξελισσόμενου.
2. Συγκεντρωτική έκδοση και τα Ποιήματα 1982-2010 του Χριστόφορου Λιοντάκη (Γαβριηλίδης), τέσσερις συλλογές που έχουν ως συνδετικούς κρίκους την αναμάγευση του οικείου και του καθημερινού, είτε αυτό είναι το γνώριμο αστικό τοπίο, είτε οι παιδικές μνήμες της γενέθλιας γης, και τον εξανθρωπισμό του μυθικού, με την ανακαίνιση της κλασικής αρχαιότητας και των συμβόλων της.
3. Καλαίσθητο και απολαυστικό είναι το σπονδυλωτό Γιατί γράφω ποίηση του Χάρη Βλαβιανού (Άγρα), εξήντα δύο σύντομες, τρυφερές, χιουμοριστικές, αλλά και σπαρακτικές απαντήσεις στο ερώτημα του τίτλου, που αντλούν από την προσωπική εμπειρία, τη θεωρητική συγκρότηση και τις εκλεκτικές συγγένειες, για να μας δείξουν, με δυο λόγια, πώς διαμορφώνει τη δημιουργική ταυτότητά του ένας ποιητής.
4. Εκείνην, λόγου χάρη, που εξερευνά ο νεότατος και πρωτοεμφανιζόμενος Ένο Αγκόλλι στο Ποιητικό Αίτιο (Εκδόσεις Εντευκτηρίου), μια δυνατή πρώτη κατάθεση, στοχαστική, καλοδουλεμένη, υφολογικά περιπετειώδη και με βλέμμα που γνωρίζει ήδη πώς να προσεγγίζει συστηματικά την εμπειρία και να τη μεταπλάθει.
5. Σε άλλη επικράτεια, τέλος, ο Ευρωκομμουνισμός του Γιάννη Μπαλαμπανίδη (Πόλις), επεξεργασμένη εκδοχή της διδακτορικής του διατριβής, είναι μια υποδειγματικά δομημένη μελέτη, ιστορική αναδρομή σ’ ένα πολιτικό ρεύμα που μπόλιασε την αριστερή σκέψη και διεύρυνε τα όριά της∙ ιδιαιτέρως επίκαιρο σε μια εποχή όπου η Αριστερά θα όφειλε να διευρύνει τις συμμαχίες της και να επινοήσει εκ νέου τον εαυτό της, σε υγιή διεθνιστική βάση, ως υπέρμαχο κοινωνικών δικαιωμάτων, αλλά και ως φορέα πολιτισμού και αλληλεγγύης.

H ποιητική συλλογή του Γιάννη Δούκα Το σύνδρομο Σταντάλ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

Πάνος Τσίρος

1. Νυχτερίδα στην τσέπη του Θοδωρή Ρακόπουλου (Νεφέλη, 2015): Αφηγήσεις διαρθρωμένες πάνω σε πρόσωπα κρυπτικά, αινιγματικά, που πλάθονται αποσπασματικά και μένουν γεμάτα ερωτηματικά και σκιές. Βαθμιαία τα πρόσωπα οπισθοχωρούν ή καίγονται όπως το πλαστικό σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας για να μείνει ατόφιο το σολιψιστικό σύμπαν της συνείδησης που τα γεννά.

2. Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες του Ηλία Παπαμόσχου (Κίχλη, 2015): Από το καθημερινό περιστατικό που περνά μπροστά από τα μάτια σου σαν ταινία ο Παπαμόσχος «μαγκώνει» ένα καρέ. Εκεί κρύβεται κάτι που μπορεί και να μην πρόσεχες. Κάτι ωστόσο σιωπηλό, ανατριχιαστικό, αρχέγονο. Εκεί ο Παπαμόσχος βάζει τον μεγεθυντικό του φακό και το αναδεικνύει. Δώρο πολύτιμο για όσους ξέρουν να το εκτιμούν.

3. Η Δρακοντιά του Στάθη Κοψαχείλη (Μελάνι, 2015): Περπατώντας χαμηλόφωνα στα στενά δρομάκια του χωριού, στο παλιό καφενείο, στα χτήματα, στη χειμωνιάτικη επαρχιακή παραλία, ο Στάθης Κοψαχείλης ακολουθεί ιστορίες ανθρώπων, ζώων, φυσικών στοιχείων και στοιχειών. Όπως αυτός που επιστρέφει στο πατρικό και ξεφυλλίζει παλιές φωτογραφίες ανακαλύπτοντας κάτω από την παιδική νοσταλγική ανάμνηση , μια βαθύτερη αίσθηση νομοτέλειας που συχνά προκαλεί ρίγος.  Θα δυσκολευτώ να ξεχάσω τον «κάβουρα» στη Δρακοντιά.

4. Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει του Σπύρου Γιανναρά (Άγρα, 2015): «Στη δική μου συλλογή προσπάθησα να πλησιάσω μια οδυνηρή αλήθεια, μέσα από την προσέγγιση των ερωτικών σχέσεων, σκιαγραφώντας την απουσία και την παρουσία του έρωτα…» Ποια η αλήθεια στην οποία αναφέρεται ο Γιανναράς; Ακολουθεί τους μοναχικούς του ταξιδιώτες στο ψυχικό ταξίδι της ηδονής και της οδύνης, στην τελική συνειδητοποίηση ότι το όνειρο προορίζεται να βγει πλάνη. (Πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβαίνει. Το τίμημα ενός ονείρου είναι ότι σίγουρα στο τέλος του θα ξυπνήσεις.) Οδυνηρή διαπίστωση στην οποία καταλήγει ο συγγραφέας : Ο Γιανναράς μας λέει ότι ο έρωτας έρχεται (και φεύγει) όποτε του καπνίσει. Κλείνει την αλήθεια αυτή σε αριστοκρατικό γλωσσικό περιτύλιγμα και υποδεικνύει τη συμφιλίωση με την τελική εκδοχή, την ερήμωση : «…το παιχνίδι της άμπωτης και της παλίρροιας που αφήνει σταθερά το βυθό γυμνό…

5. [φρμκ] Τεύχος 6, Φθινόπωρο-Χειμώνας 2015: Στον υπότιτλο διαβάζουμε τη διευκρίνιση : Φάρμακο, εξαμηνιαίο περιοδικό για τη διερεύνηση του ποιητικού φαινομένου. Η ποιήτρια Κατερίνα Ηλιοπούλου με μια ομάδα από εκλεκτούς συνεργάτες (Βασίλης Αμανατίδης, Ορφέας Απέργης, Φοίβη Γιαννίση, Ελένη Γκίνη, Ελένη Ηλιοπούλου, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Δήμητρα Κωτούλα, Γιάννα Μπούκοβα, Θοδωρής Χιώτης, Γιάννης Ισιδώρου) εισχωρούν στο εργαστήρι της ποιητικής δημιουργίας, περιεργάζονται τα βαρύτιμα εργαλεία της, πειραματίζονται, αυθαδιάζουν, συνθέτουν. Θα συναντήσεις εκεί τη σιωπηλή πρωτοπορία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης που έχει ήδη κάνει βήματα χωρίς να περιμένει τίποτα από την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα (και χωρίς να της χρωστάει κάτι).

Η συλλογή διηγημάτων του Πάνου Τσίρου «Δεν είν’ έτσι» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος.

Σπύρος Γιανναράς

Πέντε (συν ένα) ελληνικά βιβλία του 2015 που ξεχώρισα. (Η σειρά είναι τυχαία και ουχί αξιολογική)

1. Η Αλεπού στη σκάλα του Ηλία Παπαμόσχου (Κίχλη, 61 σελίδες): Η πέμπτη συλλογή διηγημάτων του Ηλία Παπαμόσχου είναι η κορυφαία του έως τώρα. Μια συλλογή μικρών ποιημάτων σε πρόζα, όπου η λιτή, μουσική και βαθιά συμβολική γλώσσα του συγγραφέα περιοδεύει απρόσκοπτα στον χλοερό τόπο της ποίησης τον οποίο έχει πλέον κατακτήσει. Η θεματική του θανάτου και της απώλειας παραμένει σταθερή, όπως και το σταθερό μοτίβο του κυνηγιού, (θα λέγαμε ότι είμαστε όλοι μας, του Χάρου κυνήγια), χωρίζοντας όμως τους ήρωες σε κυνηγούς και κυνηγημένους. Το βαθύ, λυρικό, ουσιαστικά πένθιμο, δηλαδή ανοιχτό στη ζωή, βιβλίο του Παπαμόσχου ξεχωρίζει μέσα στην παραγωγή του 2015 από βαθιά θρηνητικό, μα και συνάμα υμνητικό τρόπο με τον οποίο καθρεφτίζει τη ζωή.

2. Φαίδρος του Πλάτωνα (μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, εκδόσεις Πόλις, 209 σελίδες): Γιατί κάθε μετάφραση του Σκουτερόπουλου αποτελεί εκδοτικό γεγονός. Ιδίως όταν πρόκειται για έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του πλατωνικού οικοδομήματος. Το κομβικό αυτό έργο έχει ως θέμα του και πάλι τον έρωτα, αλλά και την γραφή. Το παιχνίδι των αποκαλυπτικών ανατροπών σε μια προσπάθεια σύλληψης και απόδοσης του ουσιώδους, το ειδοποιό χαρακτηριστικό των πλατωνικών διαλόγων, παρουσιάζεται εδώ με τον πλέον αριστοτεχνικό τρόπο. Το βιβλίο αυτό, συγκαταλέγεται, στα λεγόμενα και «ξεστραβωτικά» βιβλία, σε εκείνα τα ολίγα θεμελιώδη που σου αλλάζουν τη θέαση του κόσμου. Ιδίως για κάποιον που παλεύει με τη γραφή κι αναμετριέται με τις λέξεις, ο Φαίδρος του Πλάτωνα αποτελεί καταλυτικό ανάγνωσμα. Ιδιαίτερα δε στη λαγαρή απόδοση του αρχαίου κειμένου από έναν από τους καλύτερους κι αφοσιωμένους μεταφραστές που διαθέτουμε.

3. Εις Ελευθερίαν της Ελεωνόρας Σταθοπούλου (εκδ. Εστία, 133 σελίδες): Ένα παράδοξο και κυρίως θαρραλέο εγχείρημα που διαψεύδει την πρώτη εντύπωση τους εθισμένους στους εύκολους εντυπωσιασμούς. Κι η εντύπωση αυτή αφορά μια συλλογή διηγημάτων γραμμένη στην καθαρεύουσα. Μια καθαρή, λαγαρή και καίρια στην μελωδική της ακρίβεια καθαρεύουσα που ζωντανεύει κάτω από την τρυφερά ανθρώπινη πένα της Σταθοπούλου. Το βιβλίο αυτό είναι ένα όμορφο προσωπικό στοίχημα που κερδήθηκε, ένας φόρος τιμής σε μια ξεχασμένη λογοτεχνία και γλώσσα, και η επιτυχημένη οικείωσή της. Τα πρώτα διηγήματα μοιάζουν να υποκλίνονται στον Παπαδιαμάντη, ενώ το βιβλίο κορυφώνεται με το τελευταίο εντελώς προσωπικό, δικό της διήγημα. Η γραφή της Σταθοπούλου ξεχωρίζει από τον βαθιά ανθρώπινο τρόπο με τον οποίο παρατηρεί τον κόσμο. Άνω θρώσκοντας.

4. Μάρμαρα στη μέση του Δημήτρη Νόλλα (εκδ. Ίκαρος, σελ. 140): Το πρόσφατο κρατικό βραβείο για το πρώτο σκέλος της τριλογίας του Νόλλα για την Ελλάδα, αποδεικνύει ότι ο εκ των εκλεκτότερων συγγραφέων μας, βρίσκεται στο απόγειο της δημιουργίας του. Στο δεύτερο βιβλίο συνεχίζει τη λογοτεχνική, δηλαδή υπαρξιακή, διερεύνηση για το πόθεν και το πώς της μεταπολιτευτικής νεοελληνικής πραγματικότητας. Και η διερεύνηση αυτή γίνεται με αμιγώς λογοτεχνικούς όρους και τρόπους. Με τη σκιαγράφηση χαρακτήρων, ενδεικτικών νεοελληνικών νοοτροπιών. Με το ψηλαφητό ψαύσιμο στα κενά του μαρμάρινου ανάγλυφου που πλάθει η ιστορία, της αμφίδρομης σχέσης Ανατολής και Δύσης, ενίοτε και μέσα από την αντιστροφή του ιστορικού χρονικού συνεχούς και το πέρασμα από την Αναγέννηση στο Βυζάντιο. Κυρίως όμως με μια ζηλευτή, έξοχα ακονισμένη, λογοτεχνική γλώσσα που γίνεται παιχνίδι στα χέρια του έμπειρου μάστορα προς τέρψιν του αναγνώστη.

5. Το Σύσσημον ή Τα Κεφάλαια, βιβλίο δεύτερο του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου  (εκδ. Το Ροδακιό, 177 σελίδες): Γιατί πρόκειται για το σημαντικότερο, μάλλον, ελληνικό ποιητικό έργο του καιρού μας. Γιατί συγκαταλέγεται στα ελάχιστα εκείνα πολυτίμητα που θα μπορούμε με καμάρι να επιδεικνύουμε στις ερχόμενες γενιές όταν θα ρωτούν: «Εσείς τι κάνατε στον καιρό σας που να αξίζει πραγματικά τον κόπο;» Ένα επικό αφηγηματικό ποίημα, ένας ποιητικός υπαρξιακός περίπλους, μια αναζήτηση νοήματος μέσω και μέσα από την ίδια την γραφή. Ένα εναγώνιο ερώτημα για το νόημα της δημιουργίας σε τεχνοκρατικούς κι ακάτεχους καιρούς. «Η άγνοια των πνευματικών πηγών ήτανε πια η παράδοση / (όλα ήταν άγνοια ή καπηλεία της γνώσης) – ».

Και ένα της τελευταίας στιγμής (Δεκέμβριος 2015):

6. Η δρακοντιά του Στάθη Κοψαχείλη (εκδ. Μελάνι, 102 σελίδες): Έχοντας κάνει αίσθηση στους μανικούς εραστές του διηγήματος με την πρώτη του συλλογή Παραμιλητά, χάρη στην χωνεμένη ντοπιολαλιά που έδινε ζωή σε ξεχασμένες, σαν αλλοτινές εικόνες της ελληνικής επαρχίας εντάσσοντάς τες σ’ ένα αρυτίδωτο παρόν, συνεχίζει στο ίδιο μονοπάτι, διατηρώντας ανέπαφο ένα εντελώς προσωπικό, χαμηλωμένο, θα το ‘λεγες, βλέμμα. Ένα βλέμμα που μοιάζει μαθημένο να διαβάζει την σιγαλή γλώσσα των φυσικών πραγμάτων, διατηρώντας ή αναζωογονώντας κάτι από την θολή πλέον εποχή πριν από την ριζική ρήξη του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο. Η ήρεμη, λαγαρή γλωσσά του Κοψαχείλη αποπνέει μια χαμένη τρυφερότητα, ενώ κουβαλάει μέσα της φορτίο ικανό ώστε να συνομιλεί με όλες τις μεγάλες μορφές της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης. Στο φόντο των ιστοριών του, αν και δεν σκιαγραφούνται ποτέ, διαισθάνεται κανείς την εξευμενιστική τους παρουσία.

Η συλλογή διηγημάτων του Σπύρου Γιανναρά «Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.

Μάρτυ Λάμπρου

Ο κατάλογος με αλφαβητική σειρά των παρακάτω πέντε βιβλίων ίσως στερεί κάποια άλλα που δεν έχω προλάβει ακόμη να διαβάσω. Τα βιβλία επιβάλλεται να έχουν τον δικό τους χρόνο, που δεν είναι το κάθε έτος, στον δύσκολο καιρό που ζούμε της αγοράς και της ομοιογένειας.

1. Νυχτερινό ρεύμα του Κώστα Κατσουλάρη (διηγήματα, Πόλις): Ενδιαφέρον, τέσσερα μεγάλης έκτασης διηγήματα, με σαφήνεια και επιπλέον σύγχρονα, της πόλης. Ο χρόνος φυλακίζει το παρόν και η γλώσσα είναι όργανο ζωντανό χωρίς κόλπα.
2. 14 ζωές στη Σαλονίκη της Βίκυς Κλεφτογιάννη (διηγήματα, Κέδρος): 14 διηγήματα με νόημα και ουσία, πέρα από τις συμβάσεις, απεικονίσεις, τις συρρικνώσεις και τις ψεύτικες ζωές. Που αφήνουν γειωμένα και ιδιαίτερα ψυχικά αποτυπώματα.

3. Χυδαίες ορχιδέες της Έλενα Μαρούτσου (διηγήματα, Κίχλη): Αισθησιακό, ένα σύμπλεγμα του αιδοίου με την τέχνη. Σαν κόκκινο κρασί που θα ήταν δυνατότερο χωρίς τη μίξη της διακειμενικότητας.

4. Μεγάλες γυναίκες του Γιώργου Συμπάρδη (νουβέλα, Μεταίχμιο): Καλογραμμένο σα λεπτό κέντημα τοις μετρητοίς. Δύο γυναίκες μεταιχμιακής ηλικίας εγκλωβισμένες στη μοναξιά και ο έρωτας για έναν εικοσάχρονο να αποκαλύπτει όσα ίσως κλείνονταν μέχρι της ζωής την εκτροπή πίσω από την πόρτα.

5. Η μοναξιά της καμπύλης της Μαρίας Αρχιμανδρίτη (ποίηση, Κέδρος): Αξιόμαχη πρώτη συλλογή, στιβαρό βλέμμα και πείνα για φως.

Το βιβλίο της Μάρτυς Λάμπρου «Με λυμένο το χειρόφρενο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Διονύσης Μαρίνος

1. Πλευρικά της Μαίρη Κλιγκάτση (ποίηση, εκδ. Γαβριηλίδης): Όταν πρωτοβγήκε το βιβλίο έγραψα: «Εγεννήθη παρ’ ημίν μια νέα ποιήτρια». Τώρα, με την απόσταση του χρόνου, λέω «ευτυχώς που συνέβη». Κύματα από Διονύσιο Σολωμό έρχονται και σκάνε στις ακτές της Τζένης Μαστοράκη• λίγο πιο πέρα ο Πεντζίκης κρατάει το ίσο. Γλώσσα ρυθμική που μιλάει για την αιώνια Εύα που θάλλει μέσα στη γυναίκεια φύση. Ποιητικό μπιτ και μια «καθαρή» ματιά.
2. Το μαύρο κουτί της μνήμης τους της Δώρας Κασκάλη (διηγήματα, εκδ. Οκτώ): Το σώμα κρατάει την μνήμη του. Είναι το δικό του έρμα για να μετράει την ευστάθειά του σε μια ζωή ολότελα ασταθή. Σώματα τσακισμένα, χαρακωμένα από το χρόνο. Σώματα που ψάχνουν το χρόνο τους. Διηγήματα για τους ανθρώπους της πιο διπλανής πόρτας και της δικής μας, ομοίως. Οι παρεκτροπές γίνονται υπόγεια, όπως το κύμα τρώει τον βράχο πόντο-πόντο.
3. Νυχτερίδα στην τσέπη του Θοδωρή Ρακόπουλου (διηγήματα, εκδ. Νεφέλη): Το πρώτο πεζογραφικό πόνημα του άξιου ποιητή Θοδωρή Ρακόπουλου δηλώνει την παρουσία του εξαρχής. Δεν υπάρχει καμία δέσμευση και όλα επιτρέπονται. Μορφές από άλλους κόσμους και υποβλητικότητα• σαν να βλέπεις ταινία νουάρ με χαρακιές εξπρεσιονισμού και μια γλώσσα που νικάει τα όριά της. Η ποίηση εισχωρεί στους πόρους των ιστοριών και της λειαίνει τις άκρες.
4. Νυχτερινό ρεύμα του Κώστα Κατσουλάρη (διηγήματα, εκδ. Πόλις): Αστικό τοπίο, αλλά και φούγκες κλειστών δωματίων. Τέσσερα διηγήματα που αμφιρρέπουν στις καταστάσεις και την εσωτερική ενατένιση. Ο Κατσουλάρης πλάθει μορφές σε μια πόλη του σήμερα δημιουργώντας ένα λογοτεχνικό δρώμενο εν εξελίξει. Τα ζύγια των λέξεων και των εννοιών είναι καλά ρυθμισμένα και τίποτα δεν πέφτει στο κενό.
5. Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες του Ηλία Παπαμόσχου (διηγήματα, εκδ. Κίχλη): Ο λάτρης του μινιμαλισμού εδώ θα βρει τη στέγη του. Μινιατούρες και μικρά μπιμπελό είναι οι ιστορίες του Παπαμόσχου. Τοπία επαρχιακά, αλλά κυρίως τοπία εσωτερικά, των ανθρώπων. Ιμπρεσιονιστικές σκηνές που πάλλονται και γλώσσα ελλειπτική που κουβαλάει ποιητικά νάματα δίχως να ξεχνάει ότι κάνει πεζογραφία.

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Διονύσου Μαρίνου «Ουρανός κάτω» κυκλοφορεί από τον Εκδοτικό Οργανισμό Πάπυρο.

Στέργια Κάββαλου

Φωτογραφία: Άγγελος Χριστοφιλόπουλος

1. Τα ετερόφωτα της Αγγελικής Δημουλή (ποίηση, εκδ. Βακχικόν): Όπου ετερόφωτα βλ. άλλοτε πλάσματα, άλλοτε πράγματα. Πάντα όμως επιβεβαιωμένα κομμάτια απουσίας της ελεύθερης βούλησης. Μια συλλογή που ημιπλέει μεταξύ κόκκινου και μαύρου, που ρίχνει σωσίβια λέξεων σε βουλιασμένες προσφυγικές ψυχές. «Εκεί κάτω στη Μεσόγειο, τη βρίσκει την Ανατολή να στρώσει το χαλάκι του;» από το ποίημα ΑΜΥΓΔΑΛΕΖΑ 2012.
2. Σε ποιον ανήκει μια ιστορία; της Ελένης Τζατζιμάκη (ποίηση, εκδ. Μελάνι): Η πολιτική της ποίησης, η ποίησης της πολιτικής. Και η γυναίκα-αγώνας. Γιατί η Ελένη ξέρει ότι η ιστορία δεν ανήκει ούτε στον έρωτα αλλά ούτε και στο θάνατο. Η ιστορία ανήκει στην Ιδέα.
3. Κωλοδουλειά του Γιάννη Μαυριτσάκη (θέατρο, εκδ. Μωβ Σκίουρος): «Οι πελάτες (οι πολίτες) με εμπιστεύονται. Τυφλά. Ό,τι τους δίνω το τρώνε. Την ώρα της μεγάλης πείνας δεν υπάρχει χρόνος για καχυποψίες. Προέχει το στούμπωμα, η γλυκιά νάρκη της πέψης». Γιατί το θέατρο το «χωνεύεις» καλύτερα διαβάζοντάς το.
4. Η ιστορία ενός σούπερ μάρκετ του Δημήτρη Σωτάκη (μυθιστόρημα, εκδ. Κέδρος): Ένα παραμύθι που ναυαγεί μακριά από εδώ, ένας Ροβήρος Άνθρωπος που ανοίγει σούπερ μάρκετ, μια Νάνση αρκούδα της θάλασσας που ερωτεύεται. Μια ιστορία για το όνειρο της ιδιοκτησίας που είναι de facto απατηλό.
5. Φόβος κανένας του Γιάννη Φαρσάρη (διήγημα, ανοιχτή έκδοση Openbook): 29 μικροιστορίες που όλα τα φοβούνται εκτός από το να ταξιδέψουν ελεύθερα.

Το θεατρικό έργο «Άλκηστις, ο μονόλογος της εξώπορτας» της Στέργιας Κάββαλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις vakxikon.gr

γιώργος δομιανός

1. Τα μαλλιά του Φιν της Εύας Στεφανή (Πόλις): Συνταγογραφημένα μικρά ποιητικά αφηγήματα, προς εκτέλεση μέσα στις πατρίδες που λέγονται παιδικά δωμάτια. Το πρώτο της βιβλίο, δυνατό σαν όνειρο που σε ξυπνάει τα ξημερώματα, χαστουκάκι σε αυτούς που μιλάνε για έλλειμμα ελληνίδων ποιητριών.

2. Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου (Αντίποδες): Έχουν χτυπηθεί χιλιάδες πλήκτρα πληκτρολογίων για το βιβλίο αυτό. άδικα καθόλου. Από τις σημαντικότερες εκδόσεις όχι μόνο του έτους αυτού μα και πολλών που προηγήθηκαν μαζί. Σαν μία γενιά να ανοίγει τα μάτια των προηγούμενων και των επόμενων. Ένας αριστοτεχνικός εραστής της αφήγησης.

3. Σύσσημον ή τα κεφάλαια, βιβλίο δεύτερο του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου (Το Ροδακιό): Αμήχανος γιατί νοιώθω πως το δεύτερο βιβλίο δεν είχε χρόνο επώασης ίσο με το πρώτο και αυτό φαίνεται στο αποτέλεσμα της εκκόλαψης. Όμως τιμή μας που ζούμε στα ίδια χρόνια που εκδίδεται άλλο ένα ιερό βιβλίο από τον κ. Παναγιωτόπουλο. Θα μας ρωτάνε κάποτε γι’ αυτήν την τύχη.

4. Τα ποιήματα [1957-1983] του Θωμά Γκόρπα (Ποταμός): Φυσικά και μεγάλη στιγμή για το 2015 η νέα έκδοση των ποιημάτων του παραμελημένου Έλληνα μπιτ ποιητή που άλλαξε την μορφή της σύγχρονης ελληνικής ποίησης και έβαλε ναφθαλίνες στα κουστούμια του Σεφέρη και των βοηθών του, μια για πάντα.

5. Αμπερλουδαχαμίν του Σαμσών Ρακά (Υποκείμενο): Με το εγχειρίδιο μοναξιάς, ο Ρακάς παίρνει βαριοπούλα και γκρεμίζει την ακρόπολη του “καλά” στην ερώτηση “τι κάνεις”. Ένας από τους σπουδαιότερους εν ζωή Έλληνες ποιητές αποφάσισε το 2015 να αγγίξει τα δάκτυλα αυτών που ψάχνουνε στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Ευτυχώς.

Η ποιητική συλλογή του γιώργου δομιανού «Δεν είναι η εποχή των κερασιών» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Χαραμάδα.