Δύο εβδομάδες μετά το πρώτο χτύπημα του σχολικού κουδουνιού, σχολεία της χώρας έχουν μπει σε τίτλους ειδήσεων για περιστατικά όπως αποβολές, εξυβρίσεις, συγκρούσεις, πάντα με επίκεντρο ένα smartphone. Το ζήτημα της χρήσης κινητών σε Γυμνάσια και Λύκεια, είναι τσουχτερό. Η Επιτροπή Παιδείας εξετάζει εκ νέου το νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας, και πρόθεση του ΥΠΑΝ είναι να προστεθεί στο ήδη ισχύον πλαίσιο η απαγόρευση χρήσης τους και κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, τα παιδιά θα πρέπει να έχουν τα κινητά τους στις σχολικές τσάντες καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, τουλάχιστον μέχρι να κατασκευαστούν ειδικές θυρίδες φύλαξης. Για ορισμένους μαθητές θα υπάρξουν εξαιρέσεις στην απαγόρευση, όπως στην περίπτωση εκείνων που χρησιμοποιούν τα κινητά τους για λόγους υγείας (μέτρηση διαβήτη κ.ά). Το νομοσχέδιο αναμένεται να οδηγηθεί στην Ολομέλεια προς ψήφιση εντός 15 ημερών, και εφόσον εγκριθούν οι κανονισμοί, θα έχουν άμεση εφαρμογή.
Το μέτρο της απαγόρευσης χρήσης smartphones στο σχολικό περιβάλλον έχει εφαρμοστεί σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία, την Ολλανδία και τη Γαλλία, ενώ έχουν εκπονηθεί μελέτες που παρουσιάζουν τα οφέλη αλλά και τις επιπτώσεις αυτής της απαγόρευσης. «Οτιδήποτε περιορίζει την πρόσβαση στα smartphones είναι θετικό», λέει χαρακτηριστικά ο Louis-Philippe Beland, αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Carleton στο Οντάριο και συν-συγγραφέας μιας από τις πρώτες μελέτες σχετικά με τον ακαδημαϊκό αντίκτυπο της πρόσβασης στα smartphones.
«Διαπιστώσαμε ότι η απαγόρευση των smartphones στα σχολεία αυξάνει τις επιδόσεις των μαθητών, ιδίως των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις. Δεν υπήρξε αρνητικός αντίκτυπος στους μαθητές με υψηλές επιδόσεις», τονίζει ο Beland και γνωστοποιεί πως περαιτέρω έρευνες έχουν υποστηρίξει αυτά τα αρχικά ευρήματα. «Αν βάλουμε όλα αυτά τα στοιχεία μαζί, νομίζω ότι διαμορφώνεται μια ισχυρή υπόθεση, πως τα smartphones προκαλούν απόσπαση της προσοχής», λέει.
Τα διαθέσιμα δεδομένα στην επιστημονική βιβλιογραφία υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση των smartphones βοηθά τους μαθητές να έχουν καλύτερες επιδόσεις – αλλά με κάποιες επιφυλάξεις. Ένας μικρός αριθμός εκθέσεων και μελετών έχει προσπαθήσει να κατανοήσει ολιστικά και εις βάθος τον αντίκτυπο των απαγορεύσεων στις εκπαιδευτικές επιδόσεις. Το 2023, μια έκθεση της UNESCO διαπίστωσε ότι τα κινητά διαταράσσουν το κλίμα στις τάξεις και ότι η απαγόρευσή τους στα σχολεία «μπορεί να είναι θεμιτή». Η μελέτη του Beland, η οποία εξέτασε σχολικά δεδομένα του Ηνωμένου Βασιλείου, υπέδειξε ότι η απαγόρευση των smartphones ισοδυναμούσε με το να περνούν οι μαθητές μια επιπλέον ώρα την ημέρα στην τάξη – αν και μια προσπάθεια το 2020 να αναπαραχθεί εν μέρει ο ίδιος σχεδιασμός της μελέτης από Σουηδούς ακαδημαϊκούς, φανέρωσε ότι η απαγόρευση των τηλεφώνων δεν είχε καμία απολύτως επίπτωση στις επιδόσεις των μαθητών.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας στους τρεις μαθητές ανέφερε ότι αποσπάται η προσοχή του από το smartphone σε κάθε ή σχεδόν σε κάθε μάθημα, σύμφωνα με μια έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2023 από το Πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ, το οποίο συγκρίνει τις εκπαιδευτικές επιδόσεις παγκοσμίως. Ωστόσο, ακαδημαϊκοί του King’s College του Λονδίνου που εξέτασαν περαιτέρω τα δεδομένα, υπέδειξαν ότι στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο: Σε μια αξιολόγηση που δημοσιεύθηκε από τη Βρετανική Ένωση Εκπαιδευτικής Έρευνας τον Φεβρουάριο, διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερο μια χώρα καταδίωκε τη χρήση του τηλεφώνου στα σχολεία, τόσο χαμηλότερη ήταν η βαθμολογία αναφοράς της στο PISA – αν και οι ερευνητές δεν ήταν σίγουροι γιατί συμβαίνει αυτό.
Η Sonia Livingstone, καθηγήτρια κοινωνικής ψυχολογίας στο London School of Economics και κορυφαία ερευνήτρια στον τομέα των παιδικών μέσων ενημέρωσης, λέει ότι αν και απαιτείται μεγαλύτερη διερεύνηση, «είναι εύλογο ότι, αν η προσοχή των παιδιών δεν αποσπάται στην τάξη, θα συγκεντρώνονται και θα μαθαίνουν καλύτερα. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι αμφιλεγόμενο». Σε μια έκθεση για το LSE, που δεν έχει ακόμα περάσει peer review, η καθηγήτρια διαπίστωσε ότι τα παιδιά με τα οποία μίλησε ήταν υπέρ της φύλαξης των smartphones τους σε ειδικά σχολικά lockers – αλλά εξέφρασαν επίσης την ανάγκη κάποιών εξαιρέσεων. «Θα μπορούσε να είναι το παιδί με διαβήτη που χρειάζεται την υπενθύμιση για να πάρει τα χάπια του ή το παιδί που φροντίζει κάποιον στο σπίτι και πρέπει να αισθάνεται ότι μπορεί να το βρει κανείς σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης», λέει η Livingstone.
Πέρα από τον παράγοντα των σχολικών επιδόσεων, η ψυχική υγεία των μαθητών βρίσκεται στο επίκεντρο του σκοπού της απαγόρευσης των smartphones στα σχολεία. Ο Jonathan Haidt, κοινωνικός ψυχολόγος στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, έχει υποστηρίξει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (στα οποία οι νέοι έχουν πρόσβαση κυρίως από τα smartphones) προκαλούν κρίση ψυχικής υγείας στους εφήβων. Το bestseller του The Anxious Generation (Η αγχώδης γενιά), που εκδόθηκε νωρίτερα φέτος, παραθέτει πολυάριθμες μελέτες για να υποστηρίξει αυτή την υπόθεση – αν και η ανάλυση ενός στατιστικολόγου στο Reason σημειώνει ότι η πλειοψηφία των 476 μελετών που εξετάστηκαν δημοσιεύτηκαν πριν από το 2010, όταν τα smartphones ήταν πολύ λιγότερο διαδεδομένα, και ότι λίγες εστιάζουν στην εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο Haidt λέει ότι «υπάρχουν πολλές άμεσες αποδείξεις αιτιώδους συνάφειας» μεταξύ της χρήσης smartphone και των βλαβών στην ψυχική υγεία των εφήβων.
Φυσικά, δεν είναι όλοι οι ψυχολόγοι πεπεισμένοι ότι η απαγόρευση των τηλεφώνων αποτελεί αδιαμφισβήτητα κάτι καλό. Ο Pete Etchells, καθηγητής ψυχολογίας και επιστημονικής επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Bath Spa της Αγγλίας και συγγραφέας του βιβλίου Unlocked: The Real Science of Screen Time, λέει ότι «Οι γονείς, τα σχολεία και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φοβούνται κάποιες πραγματικά μη χρήσιμες ρητορικές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης». Ανησυχεί ότι μέρος της απήχησης των απαγορεύσεων των smartphones είναι πως τέτοιες ενέργειες θεωρούνται ως «άμεσες λύσεις, επειδή νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όσον αφορά στον σχολικό εκφοβισμό, για παράδειγμα, και πρέπει να κάνουμε κάτι γρήγορα». Ελλείψει αδιάσειστων δεδομένων, λέει, θα έπρεπε να περιμένουμε και να κάνουμε έναν απολογισμό.
Μια πιο μεσοβέζικη προσέγγιση υποστηρίζει ο Michael Rich, αναπληρωτής καθηγητής παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ο οποίος μελετά το θέμα με την Ένωση Εκπαιδευτικών της Αλμπέρτα (ATA) από το 2011. «Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίσαμε τελικά το ζήτημα της απαγόρευσης των smartphones, δεν έχει να κάνει με το μπλοκάρισμα της χρήσης τους, αλλά με το να εξετάσουμε το εκπαιδευτικό έργο που έχουμε αναλάβει», λέει ο Rich. Ο ίδιος προτείνει τη χρήση συσκευών που κλειδώνουν τα smartphones για το μεγαλύτερο μέρος της σχολικής ημέρας και τη χρήση τους σε επιλεγμένες ώρες – οπότε και τα παιδιά θα εκπαιδευτούν στο πώς να τα χρησιμοποιούν με τρόπο που θα ενισχύει μια θετική σχέση με τις συσκευές τους.
«Δεν πετάμε απλώς τα παιδιά σε ένα ξυλουργείο με όλα τα ηλεκτρικά εργαλεία και λέμε “πάρτε τα”», λέει ο Rich. «Τους διδάσκουμε πώς να τα χρησιμοποιούν υπεύθυνα και προσεκτικά – και να τα χρησιμοποιούν με παραγωγικούς τρόπους. Είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση», εκτιμά. «Τα smartphones είναι, τουλάχιστον για το προβλέψιμο μέλλον, μια πραγματικότητα της ύπαρξής μας. Γιατί να μην τους διδάξουμε ανοιχτά πώς να τα χρησιμοποιούν;», αναρωτιέται.
Ο Etchells συμφωνεί ότι η αφαίρεση των κινητών μπορεί να μειώσει τις ευκαιρίες για τα παιδιά να μάθουν για την ασφαλή και υπεύθυνη χρήση της τεχνολογίας και φοβάται ότι οι μελλοντικές επιπτώσεις αυτής της προσέγγισης δεν θα αναγνωριστούν για χρόνια. Οι οριζόντιες απαγορεύσεις των κινητών δεν μπορούν να διδάξουν στους νέους «πώς να πλοηγούνται αποτελεσματικά στο διαδικτυακό περιβάλλον και, το κρισιμότερο, να είναι σε θέση να μιλήσουν γι’ αυτό εάν τα πράγματα πάνε στραβά», λέει. «Το να τα κλειδώνεις -κυριολεκτικά- διδάσκει ότι είναι πράγματα που πρέπει να κρύβονται, όχι να συζητούνται. Αυτό δεν καλλιεργεί υγιείς συνήθειες και σχέσεις με την τεχνολογία», προσθέτει.
Ο Δρ. Peter Macauley, ανώτερος λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Derby, κρίνει πως, δεδομένων των σχετικά υψηλών ποσοστών επικράτησης του διαδικτυακού εκφοβισμού, η απαγόρευση της χρήσης smartphone κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας θα έχει ποικίλες επιπτώσεις για τους μαθητές, τους δασκάλους και τους γονείς/κηδεμόνες.
«Από τη μία πλευρά, η απαγόρευση της χρήσης smartphone κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας θα περιορίσει τη δυνατότητα των νέων να εκφοβίζουν άλλους στο διαδίκτυο. Θα μειώσει επίσης τους περισπασμούς εντός και μεταξύ των μαθημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, προωθώντας ένα πιο θετικό κλίμα στην τάξη», επισημαίνει. Από την άλλη πλευρά, η απαγόρευση των smartphones στο σχολείο μπορεί έμμεσα να προωθήσει άλλες μορφές εκφοβισμού και διασπαστικής συμπεριφοράς. «Για παράδειγμα, οι περιπτώσεις παραδοσιακού εκφοβισμού (δηλαδή σωματικές, λεκτικές ή σχεσιακές μορφές εκφοβισμού) μπορεί να αυξηθούν ως ένας τρόπος για τους θύτες να συνεχίσουν να στοχεύουν τα θύματά τους. Η πολιτική αυτή μπορεί επίσης να αυξήσει περαιτέρω τη χρήση των κινητών τηλεφώνων τη στιγμή που τα παιδιά και οι έφηβοι επιστρέφουν στο σπίτι, δημιουργώντας ενδεχομένως περαιτέρω προκλήσεις για τους γονείς/κηδεμόνες».
