Ιμπρεσιονισμός: 150 χρόνια από την πρώτη έκθεση-ορόσημο γιορτάζει το Παρίσι

Η 150ή επέτειος της πρώτης έκθεσης Ιμπρεσιονισμού θα σηματοδοτηθεί με μια φιλόδοξη έκθεση που ανοίγει αυτόν τον μήνα στο Musée d’Orsay του Παρισιού, το μουσείο δηλαδή με την καλύτερη συλλογή αυτών των έργων στον κόσμο. Στο Paris 1874: Inventing Impressionism θα εκτεθούν 130 πίνακες, οι περισσότεροι από τους οποίους αναρτήθηκαν στην πρωτοποριακή έκθεση του 1874.

Η λέξη “Ιμπρεσιονισμός” δεν υπήρχε το 1874, όταν παρουσιάστηκε η εναρκτήρια έκθεση της Société Anonyme, ενός συνεταιρισμού καλλιτεχνών, γλυπτών και χαρακτογράφων. Η λέξη, η οποία αρχικά ήταν απαξιωτική, επινοήθηκε από τον κριτικό Louis Leroy όταν έγραψε μια σατιρική κριτική για το έργο Impression, Soleil Levant (1872) του Κλοντ Μονέ. Αυτός ο πίνακας, τον οποίο έχει δανειστεί το Ορσέ από το κοντινό Μουσείο Marmottan, θα είναι ο πρωταγωνιστής της φετινής έκθεσης.

Matin de juin à Pontoise, (1873), Καμίλ Πισαρό © Μουσείο Staatliche Kunsthalle

Εκείνη η πρώτη έκθεση ιμπρεσιονισμού, στην πραγματικότητα περιλάμβανε ένα ευρύ φάσμα τέχνης, με 165 έργα. Από τους 31 ζωγράφους, μόνο επτά έγιναν μεγάλα ονόματα: Μονέ, Πωλ Σεζάν, Εντγκάρ Ντεγκά, Μπερτ Μορισό, Καμίλ Πισαρό, Πιέρ-Ογκίστ Ρενουάρ και Άλφρεντ Σίσλεϊ. Ήταν αυτοί που ξεκίνησαν την επανάσταση στην τέχνη, ζωγραφίζοντας με χαλαρό και ανεπίσημο ύφος και δουλεύοντας πλήρως για να συλλάβουν τα εφέ του φωτός. Οι περισσότεροι από τους άλλους καλλιτέχνες της έκθεσης του 1874 δεν θεωρήθηκαν ποτέ ιμπρεσιονιστές και πολλοί χάθηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη.

Ballet rehearsal on stage (1874), Έντγκαρ Ντεγκά © Musée d’Orsay, Dist. RMN-Grand Palais / Patrice Schmidt

Η φετινή έκθεση Paris 1874 κάνει έναν απολογισμό των συνθηκών που οδήγησαν αυτούς τους 31 καλλιτέχνες να συγκεντρωθούν για να εκθέσουν μαζί τα έργα τους. Το κλίμα της περιόδου ήταν μεταπολεμικό, μετά τον γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 αλλά και έναν βίαιο εμφύλιο πόλεμο. Σε αυτό το πλαίσιο μιας μεγάλης κρίσης, οι καλλιτέχνες αναθεώρησαν την τέχνη τους και εξερεύνησαν νέες κατευθύνσεις. Μια μικρή «φυλή επαναστατών» ζωγράφισε σκηνές της σύγχρονης ζωής ή τοπία σε ανοιχτούς τόνους και με ζωηρή πινελιά. 

Η έκθεση στο Musée d’Orsay δείχνει τις αντιφάσεις και τον απέραντο πλούτο της σύγχρονης δημιουργίας την άνοιξη του 1874, ενώ τονίζει τη ριζοσπαστική νεωτερικότητα της τέχνης αυτών των νέων καλλιτεχνών. 

Λίγοι επισκέπτες στην έκθεση του 1874 μπορούσαν να φανταστούν πού θα οδηγούσε ο ιμπρεσιονισμός: πρώτα στον μετα-ιμπρεσιονισμό (όρος που εφευρέθηκε το 1910 από τον Άγγλο καλλιτέχνη και ιστορικό Roger Fry) και μετά στην ανάπτυξη του Μοντερνισμού.

La loge (1874), Πιέρ-Ογκίστ Ρενουάρ © Courtauld Institute Galleries, London

Καθώς τα χρόνια κυλούσαν, ο ιμπρεσιονισμός γινόταν ολοένα και πιο δημοφιλής στο κοινό και πολλοί από τους πιο ακριβούς πίνακες που πουλήθηκαν σε δημοπρασίες στα τέλη του 20ού αιώνα ήταν από τους ιμπρεσιονιστές (αν και τον 21ο αιώνα έχουν ξεπεραστεί όλο και περισσότερο από μεταγενέστερους καλλιτέχνες).

Τόσο το Museé d’Orsay όσο και η Εθνική Πινακοθήκη στην Ουάσιγκτον, στις ΗΠΑ -όπου θα ταξιδέψει η έκθεση τον Σεπτέμβριο- έχουν καταβάλει έντονες προσπάθειες για να εξασφαλίσουν τον δανεισμό των πιο σημαντικών έργων που πρωτοπαρουσιάστηκαν το 1874. Ανάμεσά τους είναι τα έργα: Aux courses en province του Ντεγκά (γύρω στο 1869, Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστώνη), Boulevard des Capucines του Μονέ (1873-74, Μουσείο Τέχνης Nelson-Atkins, Κάνσας Σίτι), Matin de juin à Pontoise του Πισαρό (1873, Μουσείο Staatliche Kunsthalle) και La Loge του Ρενουάρ (1874, Courtauld Gallery, Λονδίνο).

Aux courses en province (1869), Έντγκαρ Ντεγκά © Museum of Fine Arts, Boston

Στην εποχή μας, από πολλούς ο ιμπρεσιονισμός θεωρείται μάλλον παρωχημένος και παραγκωνισμένος από πολλούς μεταγενέστερα και πιο μοντέρνα ρεύματα. Αυτό μάλιστα ώθησε τους επιμελητές να επανεξετάσουν τον επαναστατικό του αντίκτυπο υπό το πρίσμα μιας νέας έρευνας, η οποία θα αποκαλυφθεί όταν ανοίξει η έκθεση στο Παρίσι. 

Όπως λέει ο Christophe Leribault, γενικός διευθυντής του Orsay: «Προσκαλούμε τους επισκέπτες να βυθιστούν σε αυτή τη σημαντική στιγμή, που αποτελεί μια μεγάλη τομή στην ιστορία της τέχνης και να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την άνοδο και τη ριζοσπαστικότητά της».

Η έκθεση θα είναι αναμφίβολα φαντασμαγορική και, μιας και το Παρίσι βρίσκεται στο επίκεντρο αυτό το καλοκαίρι με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αναμένεται να προσελκύσει τεράστιο πλήθος επισκεπτών. Για την ιστορία, η έκθεση του 1874 είχε δεχτεί 4.000 επισκέπτες, αλλά φέτος προβλέπεται να ξεπεράσουν το ένα εκατομμύριο και στους δύο χώρους.