Συνοδοιπόροι στο ταξίδι της φυλομετάβασης: Μία ψυχολόγος αφηγείται

Η περιπέτεια της μικρής τρανς Α., που είχαμε αναδείξει πριν από έναν χρόνο, αποτελεί μόνο μία από τις πολλές ιστορίες που αποδεικνύουν πως τα παιδιά μπορούν να έχουν πολύ καλή εικόνα για το φύλο τους και για το ποια είναι, αλλά και την περιορισμένη πληροφόρηση της κοινωνίας σε θέματα ταυτότητας φύλου. Χαρακτηριστικά, το Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων Γυναικολόγων, δημοσίευσε το 2021 ότι 150 χιλιάδες έφηβοι (0,7%) και 1,4 εκατομμύρια ενήλικες (0,8%) στην Αμερική, είχαν δηλώσει πως είναι τρανς άτομα. Το 2019, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων ανέφερε ότι το 1,8% των εφήβων δηλώνουν τρανς, ενώ το 2018 στην Αυστραλία, το 2,3% μαθητών ηλικίας 10-12 ετών, προσδιοριζόταν ως τρανς και gender diverse, σύμφωνα με το National Sexual Health Survey. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, (WHO) προσδιορίζει στο 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού τα τρανς άτομα σύμφωνα με μία δημοσίευση το 2020, με ένα στα τρία τρανς άτομα στην Αμερική και την Ευρώπη να μην επιθυμούν να κατανέμονται σε κάποιο από τα δύο βιολογικά φύλα.

Βασική συνθήκη την οποία βιώνουν τα τρανς άτομα που επιθυμούν να προχωρήσουν σε φυλομετάβαση, είναι η ασυμφωνία φύλου, η οποία κλινικά συναντάται ως «δυσφορία φύλου» – παρά το γεγονός ότι δεν είναι απαραίτητο όλα τα transgender άτομα να αισθάνονται δυσφορία για να επιθυμήσουν την αλλαγή φύλου. Ως ασυμφωνία φύλου, ορίζεται η ασυμφωνία μεταξύ της ταυτότητας φύλου και του κατά τη γέννηση αποδοθέντος φύλου. Η διαδικασία επιβεβαίωσης ή μετάβασης του φύλου, περιλαμβάνει μία σειρά πρακτικών κατά τις οποίες το άτομο αποκτά τα χαρακτηριστικά του επιθυμητού φύλου, έτσι ώστε να εκφράζει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμφωνία και ικανοποίηση την ταυτότητα φύλου του. 

Η ασυμφωνία του φύλου εμφανίζεται σε ένα σημαντικό ποσοστό πληθυσμού. Ολοένα και περισσότερα άτομα, σε οποιαδήποτε ηλικία, μπορεί να την εκδηλώσουν. Φυσικά, δεν επιθυμούν όλα τα τρανς άτομα επιβεβαίωση ταυτότητας φύλου μέσω ορμονικών η χειρουργικών παρεμβάσεων, ενώ είτε το άτομο έχει προβεί σε διαδικασίες φυλομετάβασης είτε όχι, αυτό δεν αποτελεί κριτήριο για την εγκυρότητα της ταυτότητας φύλου του. Επίσης, για τα τρανς άτομα που θέλουν να προχωρήσουν σε φυλομετάβαση, δεν υπάρχει προκαθορισμένη σειρά για τις διαδικασίες της, αφού είναι πολυεπίπεδη και κάθε άνθρωπος την αντιλαμβάνεται και την πραγματώνει διαφορετικά. 

Πέρα από τις ιατρικές διαδικασίες και τις χειρουργικές επεμβάσεις, η φυλομετάβαση περιλαμβάνει και μια σειρά από άλλες διαδικασίες, όπως η επιλογή νέου ονόματος και η χρήση των αντωνυμιών με τις οποίες ταυτίζεται το άτομο, οι αλλαγές στην εμφάνιση και τον τρόπο που εκφράζει το φύλο του κ. ά. Παράλληλα, στις μη παρεμβατικές μεθόδους, περιλαμβάνονται πρακτικές που μειώνουν τη σωματική δυσφορία φύλου και δίνουν έμφαση σε σημεία του σώματος με τα οποία το τρανς άτομο νιώθει αρμονία, όπως το binding (βοηθάει το στήθος να φαίνεται πιο επίπεδο), το tucking (βοηθάει να φαίνεται πιο επίπεδη η περιοχή των γεννητικών οργάνων), τα packers (ομοιώματα που δίνουν την εικόνα πέους) και τα επιθέματα στήθους (δίνουν όγκο στο στήθος).

Όσον αφορά στην ορμονοθεραπεία, στην Ελλάδα, ύστερα από τροποποίηση των διατάξεων που αφορούν στη φυλομετάβαση (2017), αυτή μπορεί να αφορά και εφήβους 15-16 ετών – αρκεί να υπάρχει η βούλησή τους, η σύμφωνη γνώμη των γονέων και η γνωμοδότηση επιστημονικής επιτροπής. Όταν το τρανς έφηβο άτομο είναι σε αναστολή με GnRH, προτείνεται η έναρξη της ορμονοθεραπείας στην ηλικία των 16 ετών για αναπτυξιακούς λόγους. Η διάρκειά της είναι συνήθως μακροχρόνια, παρότι πολλά άτομα διακόπτουν μόλις επιτύχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση, πρωταρχική μέριμνα είναι να γίνει έγκυρη διάγνωση της «δυσφορίας φύλου», καθώς και τυχόν συνοδών ψυχικών διαταραχών οι οποίες πρέπει να συνυπολογίζονται και να αντιμετωπίζονται κατάλληλα. 

Στην περίπτωση των ενηλίκων, προκειμένου να ξεκινήσει οποιαδήποτε θεραπευτική ενέργεια με τη μορφή ορμονικής θεραπείας, κάθε ενδιαφερόμενος/η υποχρεούται βάσει νόμου να παρακολουθηθεί από ψυχίατρο, ο οποίος θα εκδώσει επίσημες συστατικές επιστολές προς τους αρμόδιους συναδέλφους, με τις οποίες θα επιβεβαιώνει τα κριτήρια ετοιμότητας και καταλληλόλητας για τις πράξεις αυτές. Στη χώρα μας, λειτουργούν μόνο δύο δημόσια ιατρεία στα οποία μπορεί να απευθυνθεί ένα άτομο για ψυχιατρική παρακολούθηση πριν την έναρξη της ορμονοθεραπείας: το Ειδικό Ιατρείο Σεξουαλικής Υγείας στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο, και το Ειδικό Ιατρείο Διαχείρισης Ζητημάτων Ταυτότητας και Δυσφορίας Φύλου, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ).

Δεδομένης της ελλιπούς ενημέρωσης που υπάρχει στην Ελλάδα γύρω από την έννοια της φυλομετάβασης και τις διαδικασίες που απαιτούνται για να υποβληθεί ένα άτομο σε ορμονοθεραπείες, η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Ιωάννα Παπαγεωργίου, εξηγεί στην Popaganda όσα είναι ωφέλιμο να γνωρίζουμε, μέσα από την εμπειρία της με τρανς θεραπευόμενους/ες.

Μετά την έναρξη της ορμονοθεραπείας υπάρχει συνήθως μεγάλη χαρά και ανακούφιση στους ανθρώπους.

Η πρώτη επαφή της Ιωάννας ως ψυχολόγος με τον τρανς πληθυσμό, έγινε μέσω της διπλωματικής εργασίας της στις μεταπτυχιακές σπουδές της. Παράλληλα, εκείνο το διάστημα, πραγματοποιούσε την πρακτική της στο Ειδικό Ιατρείο Σεξουαλικής Υγείας στο Αιγινήτειο. Αντικείμενο διερεύνησης στην έρευνά της, είχε αποτελέσει η μέτρηση της επιθετικότητας, της παρορμητικότητας, της αυτοκτονικότητας και των διαταραχών προσωπικότητας σε τρανς άτομα πριν την έναρξη της ορμονοθεραπείας. «Εκείνο που μου κέντρισε το ενδιαφέρον στα ευρήματα της έρευνας, είναι η μεγάλη σχετικότητα στη ψυχοπαθολογία που υπήρχε μεταξύ cis ανδρών – trans ανδρών, και cis γυναικών – trans γυναικών αντίστοιχα», λέει η ίδια.

Σήμερα, εργάζεται ιδιωτικά ως ψυχολόγος ενηλίκων, αναλαμβάνοντας άτομα άνω των 18 ετών που βιώνουν ασυμφωνία φύλου και επιθυμούν να προχωρήσουν σε φυλομετάβαση. Όπως παρατηρεί η ψυχολόγος, το coming out των τρανς ατόμων και οι συζητήσεις γύρω από την ασυμφωνία φύλου, εκδηλώνονται τα τελευταία χρόνια ακόμα και πολύ πριν την εφηβεία, γεγονός στο οποίο συμβάλλει η διεύρυνση της ενημέρωσης των παιδιών και των γονέων. «Αναλαμβάνω, μεταξύ άλλων, το κομμάτι της ψυχολογικής υποστήριξης ενός ατόμου που επιθυμεί να προχωρήσει ή βρίσκεται στη διαδικασία της φυλομετάβασης. Παράλληλα, παραπέμπω στα ιατρεία σεξουαλικής υγείας, για την υποχρεωτική ψυχιατρική τους παρακολούθηση πριν την έναρξη της ορμονοθεραπείας. 

Ένα άτομο που θα υποβληθεί σε ορμονοθεραπείες, δεν σημαίνει απαραίτητα πως θα υποβληθεί και σε χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου ή επιβεβαίωσης φύλου. Η διαδικασία γίνεται όπως θέλει το άτομο και με όποια σειρά επιθυμεί. Μετά την έναρξη της ορμονοθεραπείας υπάρχει συνήθως μεγάλη χαρά και ανακούφιση. Βλέπουμε πως οι άνθρωποι αρχίζουν και προσέχουν περισσότερο τη διατροφή και την υγεία τους – σπάνια θα δούμε χρήση ουσιών ή αλκοόλ, γιατί η νέα εικόνα τους είναι εκείνη που μεταφέρει την πληροφορία στην κοινωνία, οπότε προσπαθούν να την έχουν περιποιημένη».

Η περιορισμένη λειτουργία των ιατρείων δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του μεγάλου αριθμού ατόμων που χρειάζονται αυτή την υπηρεσία.

Συνήθως, η ψυχιατρική παρακολούθηση διαρκεί τουλάχιστον 1 με 2 χρόνια – ανάλογα την περίπτωση του κάθε ατόμου. Η Ιωάννα επισημαίνει πως, «Οι συναντήσεις στα δημόσια ιατρεία γίνονται μια φορά τον μήνα. Υπάρχουν άτομα που εκδηλώνουν ξεκάθαρη δυσφορία φύλου, οπότε στην περίπτωση αυτή δεν απαιτείται περισσότερη διερεύνηση για να εντοπιστούν άλλα ψυχοπαθολογικά αίτια και να γίνει διαφοροδιάγνωση. Φυσικά, το ότι μπορεί να εντοπιστεί κάποια ψυχοπαθολογία δεν αναιρεί την ύπαρξη της ασυμφωνίας και το ότι μπορεί να συνυπάρχουν. Όταν όμως συνυπάρχει κάποια άλλη πάθηση ή διαταραχή προσωπικότητας, εκεί χρειάζεται χρόνος για να δουν οι ψυχίατροι τι προηγείται τίνος. 

Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις διαταραχών (συνήθως ψυχωσικές ή διαταραχές προσωπικότητας) στις οποίες η δυσφορία φύλου μπορεί να είναι απόρροια αυτών των διαταραχών και όχι μια εκδήλωση που σχετίζεται με την ταυτότητα φύλου. Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική η διαφοροδιάγνωση. Κατά τη διαδικασία της παρακολούθησης, αρχικά ελέγχονται τα κριτήρια του DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών – 5η έκδοση) για τη “Δυσφορία Φύλου” (Gender Dysphoria), τα οποία σε κάθε ηλικιακό στάδιο παρουσιάζουν μια εικόνα που συνήθως παρατηρείται σε άτομα με ασυμφωνία φύλου».

Ακόμα και μετά τη χορήγηση της άδειας, ένα άτομο μπορεί να συνεχίσει να παρακολουθείται στα ιατρεία για να ελέγχεται η πορεία της ορμονοθεραπείας, ενώ παράλληλα με την υποχρεωτική ψυχιατρική παρακολούθηση, μπορεί να κάνει και δωρεάν ψυχοθεραπεία.

Στη διαδικασία υπάρχουν ωστόσο αρκετές πρακτικές δυσκολίες. Όπως τονίζει η ψυχολόγος, «Έχω, για παράδειγμα, έναν θεραπευόμενο που ζει εκτός Αθήνας και πρέπει να έρχεται εδώ αποκλειστικά για το ραντεβού του. Το ιατρείο όμως στο Αιγινήτειο λειτουργεί μόνο τις Πέμπτες για συγκεκριμένες ώρες, όπως και το ιατρείο στο ΨΝΑ που λειτουργεί τις Τρίτες – επίσης για λίγες ώρες. Η περιορισμένη λειτουργία των ιατρείων δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του μεγάλου αριθμού ατόμων που χρειάζονται αυτή την υπηρεσία. Υπάρχουν βέβαια και ιδιωτικά ιατρεία, ιδιώτες ψυχίατροι, όπου δυστυχώς παρατηρείται ανά περιπτώσεις το φαινόμενο να δίνουν άδεια για ορμονοθεραπεία ακόμα στο πρώτο ραντεβού, χωρίς να έχει προηγηθεί διερεύνηση. Εξαιτίας της περιορισμένης δημόσιας κάλυψης αυτής της ανάγκης, πολλοί άνθρωποι καταλήγουν να πληρώνουν από την τσέπη τους γιατρούς ιδιώτες γιατί υπάρχει έντονη η επιθυμία να δρομολογηθεί η διαδικασία». 

Συχνά βλέπουμε τρανς άτομα στην εφηβεία να υιοθετούν στερεοτυπικές συμπεριφορές που περιμένει κάποιος να έχουν ανάλογα με το βιολογικό φύλο τους, συνήθως λόγω του ότι φοβούνται ή έχουν δεχτεί πίεση γι’ αυτό που βιώνουν.

Η συζήτησή μας φτάνει στην κοινωνική και νομική διάσταση της φυλομετάβασης. Όσον αφορά στο κομμάτι της νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου, ως τέτοια αρχικά ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας μπορεί να γίνει διόρθωση του φύλου και του ονόματος στα επίσημα έγγραφα του ατόμου, έτσι ώστε να βρίσκεται σε συμφωνία με την ταυτότητα φύλου. Η διαδικασία αυτή από το 2017 και μετά είναι ανεξάρτητη από την ιατρική διαδικασία, με τη θεσμοθέτηση μιας διαδικασίας που να βασίζεται στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου να αποτελεί μια μεγάλη νίκη του τρανς/ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στην Ελλάδα. Τον Οκτώβριο του 2017 το ελληνικό κοινοβούλιο υπερψήφισε το σχέδιο νόμου για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου (Ν. 4491/2017). Σύμφωνα με αυτόν δεν απαιτείται οποιαδήποτε ιατρική επέμβαση, εξέταση ή φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να προβεί ένα άτομο στη διόρθωση του ονόματος και του φύλου του.

Ωστόσο, η διαδικασία αυτή προϋποθέτει το άτομο να είναι πάνω από 18. Τρανς άτομα που έχουν συμπληρώσει τα 17 έτη μπορούν να καταθέτουν αίτημα για διόρθωση των στοιχείων τους με τη συγκατάθεση των γονέων/κηδεμόνων τους. Για τα έφηβα τρανς άτομα 15 και 16 ετών, απαιτείται συμπληρωματικά εκτίμηση από διεπιστημονική επιτροπή. Έχουν υπάρξει ωστόσο περιπτώσεις, όπου γονείς έφηβων τρανς παιδιών έχουν διεκδικήσει και πετύχει την αλλαγή νομικών εγγράφων με τη συμβολή νομικού συμβούλου και χωρίς την στιγματιστική ιατρική γνωμάτευση. 

Πολλά άτομα που θέλουν να χειρουργηθούν, αναγκάζονται να κάνουν δουλειές του ποδαριού για να συγκεντρώσουν τα υψηλά ποσά. Δεδομένου του στιγματισμού που βιώνουν στην κοινωνία, η σεξεργασία αποτελεί συχνά μονόδρομο.

Ο νομικός περιορισμός αλλά και η κοινωνική καταπίεση με την οποία έρχονται αντιμέτωπα τα έφηβα τρανς άτομα, μπορούν να αποτελέσουν αιτία καταπίεσης της επιθυμίας τους για επαναπροσδιορισμό/επιβεβαίωση φύλου. «Συχνά βλέπουμε τρανς άτομα στην εφηβεία να υιοθετούν στερεοτυπικές συμπεριφορές που περιμένει κάποιος να έχουν ανάλογα με το βιολογικό φύλο τους, συνήθως λόγω του ότι φοβούνται ή έχουν δεχτεί πίεση γι’ αυτό που βιώνουν, με αποτέλεσμα να προσπαθούν να συμμορφωθούν και να πείσουν τον εαυτό τους πως δεν θέλει πραγματικά να παρέμβει στο φύλο. Φυσικά αυτό ευτυχώς δεν κρατάει πολύ. Με την κατάλληλη υποστήριξη, αργά ή γρήγορα, το άτομο θα διεκδικήσει τη φυλομετάβασή του. Μάλιστα, δεν έχω συναντήσει ποτέ ως θεραπεύτρια άτομο που να έχει μετανιώσει αυτή την επιλογή του», εξηγεί η Ιωάννα.

Ιδιαίτερα στιγματιστικό είναι και το γεγονός ότι, οι χειρουργικές επεμβάσεις που σχετίζονται με τη φυλομετάβαση αντιμετωπίζονται ως αισθητικές, με αποτέλεσμα το κόστος να είναι υψηλό – φτάνοντας ακόμα και τις 15.000 ανάλογα το είδος της επέμβασης στα γεννητικά όργανα. Οι ορμονοθεραπείες συνταγογραφούνται, με μια ένεση να κοστίζει περίπου 4-5 ευρώ. «Οι επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα γίνονται σπανίως στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα τρανς άτομα να αναγκάζονται να ταξιδεύουν για να ολοκληρώσουν τη διαδικασία. Συνήθως ένας μικρός αριθμός προχωράει σε αυτές τις επεμβάσεις, και, να τονίσουμε πως δεν επιθυμούν όλα τα τρανς άτομα να εντάξουν τις χειρουργικές επεμβάσεις στη διαδικασία της φυλομετάβασής τους. Επίσης, πολλά άτομα που θέλουν να χειρουργηθούν, αναγκάζονται να κάνουν δουλειές του ποδαριού για να συγκεντρώσουν τα υψηλά ποσά. Δεδομένου του στιγματισμού και της περιθωριοποίησης που βιώνουν στην κοινωνία, η σεξεργασία αποτελεί συχνά μονόδρομο (ιδίως για τις τρανς γυναίκες). Έχω γνωρίσει και έφηβο 18 χρόνων, ο οποίος ήταν συνοδός και δεν λάμβανε στήριξη από την οικογένειά του», λέει η ψυχολόγος. 

«Έχω δει όμως και πολύ υποστηρικτικές οικογένειες, που μπορεί να δυσκολεύονται να καταλάβουν τι εστί ταυτότητα φύλου και σεξουαλικός προσανατολισμός, αλλά στηρίζουν τις επιλογές των παιδιών τους». Όσα συζητάμε με την Ιωάννα, επαναφέρουν στη σκέψη της την εμπειρία της με τον τρανς πληθυσμό (ιδίως τρανς γυναίκες), από εμπόλεμες ζώνες: «Είχα συναντήσει στο πλαίσιο της διπλωματικής τρανς γυναίκες από τη Συρία, το Ιράν, το Ιράκ και την Παλαιστίνη, και μέσω της επαφής μας μου έγινε πολύ ξεκάθαρο ότι η επιθυμία τους να ζήσουν ως ο εαυτός τους είναι πολύ έντονη – ακόμα και σε γυναίκες που είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικα από την ίδια την οικογένειά τους, που επιχείρησε να τους “αποδείξει” ότι δεν είναι τρανς, βιάζοντάς τες ως μια ένδειξη του τι παθαίνουν οι γυναίκες. Παρόλα αυτά σηκώθηκαν στα πόδια τους, έφυγαν και ήρθαν εδώ – που κι εδώ είναι δύσκολα κοινωνικά τα πράγματα γιατί ξέρουν ότι θα εργαστούν ως σεξεργάτριες. Κι όμως, είναι υπερήφανες που είναι ο εαυτός τους και νιώθουν ελεύθερες. 

Προσωπικά θέλω να πω πως οι θεραπευόμενοι με τους οποίους είμαστε συνοδοιπόροι, μου γεννούν την επιθυμία να κοιτάζω λίγο προς τα μέσα μου και να αναθεωρώ κάποια πράγματα που είχα ως δεδομένα και αφορούν, όχι μόνο το τι μας προβληματίζει στο σώμα μας, αλλά τα δικά μας στερεότυπα γύρω από την έννοια του φύλου. Με βοηθούν να αποκτήσω έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και είναι άτομα που μου έχουν προσφέρει υπαρξιακού τύπου δώρα», καταλήγει η Ιωάννα. 

Μερικές πληροφορίες για την ιατρική φυλομετάβαση:

Η φυλομετάβαση σε ό,τι αφορά το ιατρικό μέρος της, αναφέρεται σε μια σειρά παρεμβάσεων που στοχεύουν στην αλλαγή των σωματικών χαρακτηριστικών που δημιουργούν δυσφορία στο τρανς άτομο. Ο στόχος των επεμβάσεων είναι η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη συμφωνία του σώματος με την ταυτότητα φύλου. Οι παρεμβάσεις που γίνονται είναι η λήψη αναστολέων ορμονών (blockers), η ορμονοθεραπεία και οι χειρουργικές επεμβάσεις.

Οι αναστολείς ορμονών
Λαμβάνονται από ανήλικα άτομα. Η λήψη αναστολέων έχει το πλεονέκτημα ότι αποτρέπει την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του βιολογικού φύλου (π.χ. ανάπτυξη στήθους σε τρανς αγόρια, ανάπτυξη τριχοφυΐας σε τρανς κορίτσια), και έτσι μπορούν μελλοντικά να αποφευχθούν μια σειρά από χειρουργικές επεμβάσεις. 

Η ορμονοθεραπεία
Η ορμονοθεραπεία περιλαμβάνει τη μείωση των επιπέδων των κυρίαρχων ορμονών που παράγει το σώμα και την αύξηση των μη κυρίαρχων, έτσι ώστε να αναπτυχθούν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά φύλου. Πιο συγκεκριμένα για τρανς άνδρες περιλαμβάνει τη λήψη τεστοστερόνης και ίσως και αναστολείς οιστρογόνων. Για τρανς γυναίκες περιλαμβάνει τη λήψη οιστρογόνων και αντιανδρογόνων και ίσως προγεσταγόνων – ανάλογα την περίπτωση. Κάποιες από τις αλλαγές που συντελούνται είναι αναστρέψιμες (π.χ. ανακατανομή μυϊκής μάζας και λίπους), ενώ κάποιες άλλες είναι μη αναστρέψιμες ακόμη κι αν το άτομο σταματήσει τη λήψη ορμονών (π.χ. ανάπτυξη στήθους σε τρανς γυναίκες, αλλαγή στη χροιά της φωνής σε τρανς άνδρες). Η ορμονοθεραπεία μπορεί να συνεχιστεί για όσο χρονικό διάστημα επιθυμεί το άτομο.

Ο επαναπροσδιορισμός φύλου
Οι επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου ή επιβεβαίωσης φύλου περιλαμβάνουν ένα σύνολο χειρουργικών επεμβάσεων. Πρόκειται για επεμβάσεις που αφορούν τα εσωτερικά ή εξωτερικά αναπαραγωγικά όργανα (bottom surgery), το στήθος (top surgery) ή το πρόσωπο. Π.χ. για τρανς άντρες μείωση ή/και ανακατασκευή στήθους, φαλοπλαστική, υστερεκτομή κλπ. Για τρανς γυναίκες προσθετική στήθους, ορχιεκτομή, κολποπλαστική κλπ. Οι επεμβάσεις για αλλαγή φύλλου διαχωρίζονται στις σχετικά αναστρέψιμες και στις μη αναστρέψιμες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όλες οι επεμβάσεις που αφορούν τη θηλυκοποίηση ή αρρενοποίηση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, όπως η αυξητική μαστών. Οι χειρουργικές επεμβάσεις “Άρρεν προς Θήλυ” περιλαμβάνουν ορχεκτομή, εκτομή του πέους, κοπλοπλαστική, κλειτοριδοπλαστική, χειλεοπλαστική, κ.α. Οι επεμβάσεις “Θήλυ προς Άρρεν” περιλαμβάνουν την υστερεκτομή, εκτομή σαλπίγγων και ωοθηκών, κολπεκτομή, μετοϊδοπλαστική, οσχεοπλαστική, ουρηθροπλαστική, τοποθέτηση ορχικών προθέσεων και φαλλοπλαστική.