Νέος Κώδικας Μετανάστευσης: Δίοδος για την ένταξη ή τροχοπέδη για το καθεστώς διαμονής;

Με την κυβέρνηση να επιταχύνει τις διαδικασίες διαβούλευσης και ψήφισης των τελευταίων νομοσχεδίων πριν τις εκλογές της 21ης Μαΐου, τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση την Τρίτη 7/3 το απόγευμα, ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης, ο οποίος έρχεται να αντικαταστήσει τον πρώτο Κώδικα Μετανάστευσης και Ένταξης που θεσμοθετήθηκε το 2014, τον γνωστό Ν.4251/2014, όπως ισχύει μέχρι σήμερα. Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ανάρτησε ένα νομοσχέδιο 180 άρθρων, έκτασης περίπου 200 σελίδων, με προθεσμία μελέτης και σχολιασμού στους φορείς και τους πολίτες μόλις μιας εβδομάδας (έως και τις 14/3), δηλαδή 4 εργάσιμων ημερών, ενώ ένα νομοσχέδιο οφείλει να διατίθεται σε διαβούλευση για δύο εβδομάδες.

Παρά τον λιγοστό χρόνο, οι προθέσεις του νομοθέτη έγιναν εμφανείς και σαφείς στους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στο πεδίο του Μεταναστευτικού. Για εκείνους, ο νέος Κώδικας, ο οποίος τελικά ψηφίστηκε στη Βουλή την περασμένη Τετάρτη (29/3), έχει δύο όψεις: Αποδεικνύεται πιο φιλικός από τον προηγούμενο όσον αφορά στην επίλυση πρακτικών ζητημάτων σε ανθρώπους που ήδη έχουν νόμιμο καθεστώς στη χώρα, όμως είναι πιο εχθρικός και τιμωρητικός απέναντι σε ανθρώπους που δεν διαθέτουν ήδη καθεστώς στη χώρα.

Εν όψει των δυσμενών εξελίξεων που πρόκειται να φέρει η εφαρμογή του νέου Κώδικα, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τις θετικές παραμέτρους του, η Σωτηρία Χήρα, υπεύθυνη Συνηγορίας και Νομικής Συμβουλευτικής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού για τα Δικαιώματα, την Ισότητα & την Ετερότητα, Generation 2.0 RED (For Rights, Equality & Diversity), αναλύει στην Popaganda τις κομβικότερες διατάξεις του, τη στιγμή που το κρίσιμο ζήτημα του Μεταναστευτικού παραμένει μακριά από τη δημοσιότητα.

Φωτογραφία: Generation 2.0 RED

Κατοχυρώνεται η άδεια διαμονής για τα ασυνόδευτα ανήλικα που ενηλικιώνονται

Τα ασυνόδευτα ανήλικα που ενηλικιώνονται αποτελούν μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες του μεταναστευτικού πληθυσμού, καθώς ως παιδιά ακόμα είχαν έρθει μόνα τους στη χώρα χωρίς κηδεμονία και προστασία από γονείς ή συγγενείς, βάσει του κενού που υπήρχε από το 2020, αν απορριπτόταν το άσυλό τους έμεναν απροστάτευτα. Σύμφωνα με την Σωτηρία Χήρα, «Από το 2014, όταν και κατοχυρώθηκε η άδεια διαμονής για τη δεύτερη γενιά, μέχρι το 2020, τους δινόταν η άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους μετά από απόρριψη του αιτήματος ασύλου, οπότε θεωρείτο μια δικλείδα ασφαλείας για τα παιδιά – χωρίς ωστόσο να είναι σίγουρο για όλα ότι θα μπορέσουν να ενταχθούν σε αυτή την άδεια, γιατί θα έπρεπε να τα προτείνει πρώτα η Επιτροπή Προσφυγών. Η δυνατότητα αυτή καταργήθηκε το 2020, και έτσι τα ασυνόδευτα ανήλικα των οποίων το αίτημα απορριπτόταν, έμεναν “στον αέρα”».

«Η άδεια διαμονής που είναι ισχυρή, καθώς διαρκεί για 10 χρόνια, τους δίνεται χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν κάποιο παράβολο, το κόστος του οποίου είναι 900 ευρώ»

«Το Υπουργείο διαμήνυε για μήνες ότι θα φέρει ρύθμιση για να λύσει το θέμα των ασυνόδευτων ανηλίκων που φοιτούν σε ελληνικά σχολεία, ενηλικιώνονται και μένουν χωρίς άδεια διαμονής. Μάλιστα, ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, είχε συναντηθεί στο Μέγαρο Μαξίμου με τον Σαϊντού Καμαρά, αριστούχο μαθητή που κινδύνευσε να μείνει χωρίς νομικό καθεστώς. Τώρα λοιπόν, κατοχυρώνεται πράγματι η άδεια διαμονής για τα ασυνόδευτα ανήλικα που ενηλικιώνονται και έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τρεις τάξεις στο ελληνικό σχολείο. Αυτό εξασφαλίζει μια προστασία που δεν υπήρχε έως τώρα, μετά το κενό που είχε δημιουργηθεί το 2020. Μάλιστα, η άδεια διαμονής που είναι ισχυρή, καθώς διαρκεί για 10 χρόνια, τους δίνεται χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν κάποιο παράβολο, το κόστος του οποίου είναι 900 ευρώ».

Ωστόσο, τα ασυνόδευτα ανήλικα που δεν βρίσκονται στο στάδιο της ενηλικίωσης και υπάρχει η πιθανότητα να απορριφθεί το προσφυγικό καθεστώς τους, δεν προστατεύονται από τον Κώδικα. Εξαίρεση αποτελούν τα ανήλικα που βρίσκονται σε οικοτροφεία και μπορούν να πάρουν άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, όμως αίτημα των οργανώσεων ήταν αυτή η διάταξη να συμπεριλάβει και ασυνόδευτα ανήλικα που μένουν σε ξενώνες ή σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, κάτι το οποίο τελικά δεν εισήχθη στον νέο Κώδικα.

Η άδεια διαμονής των παιδιών δεύτερης γενιάς αποκτά ισχύ 10 χρόνων

Μία ακόμη θετική παράμετρος του νέου Κώδικα, αφορά στην άδεια διαμονής των παιδιών δεύτερης γενιάς που μέχρι σήμερα είχε διάρκεια 5 χρόνων, η οποία πλέον μετατράπηκε σε άδεια διάρκειας 10 χρόνων. Η Σωτηρία Χήρα επισημαίνει πως, «Αίτημά μας όταν μιλήσαμε στην ακρόαση των φορέων στη Βουλή, ήταν για λόγους δικαιοσύνης και καθολικότητας της προστασίας όλων των παιδιών, το παράβολο και γι’ αυτή την άδεια διαμονής (κόστους 300 ευρώ), να είναι μηδενικό. Ενώ ο υπουργός είπε ότι το ακούει σαν σχόλιο, τελικά δεν εφαρμόστηκε κάτι τέτοιο».

Διατάξεις που διευκολύνουν τις μεταβολές σε άλλη κατηγορία άδειας διαμονής

«Στα θετικά να προσθέσουμε ότι βλέπουμε ορισμένες διατάξεις που διευκολύνουν τις μεταβολές σε άλλη κατηγορία άδειας διαμονής, κάτι το οποίο με τον κώδικα που ίσχυε μέχρι σήμερα έθετε πιο αυστηρές προϋποθέσεις. Δεν ήταν εύκολο για όλες τις κατηγορίες που έρχονταν στην Ελλάδα να αλλάξουν σκοπό στην άδειά τους, γιατί υπήρχαν κάποιες ειδικές κατηγορίες (όπως σπουδών ή άδειες ειδικού σκοπού για την εργασία σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις ή πολυεθνικές), για τις οποίες ο νομοθέτης δεν τους έδινε το δικαίωμα μέχρι σήμερα να μπορούν να μεταπηδήσουν σε άλλη άδεια διαμονής. Τώρα, αυτό το δικαίωμα δίνεται πιο εύκολα εφόσον οι άνθρωποι βρουν μια θέση εργασίας στην Ελλάδα, ώστε να συνεχίσουν να διαμένουν νόμιμα σε αυτή», εξηγεί η υπεύθυνη Συνηγορίας και Νομικής Συμβουλευτικής.

Φωτογραφία: Generation 2.0 RED

Καμία πρόβλεψη ρύθμισης του καθεστώτος διαμονής των μεταναστών εργατών γης

Αναφορικά με τη διάταξη που αφορά στο ζήτημα του εργατικού δυναμικού και των εργατών γης συγκεκριμένα, η Σωτηρία Χήρα επισημαίνει πως αυτή αφήνει απροστάτευτους τους ανθρώπους που δουλεύουν «αόρατοι» στην ελληνική ύπαιθρο, και υπογραμμίζει: «Εμείς επισκεπτόμαστε τη Μανωλάδα Ηλείας από το 2017, η οποία αντιμετωπίζει ένα πολύ μεγάλο ζήτημα με τους εργάτες γης, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι από το Μπαγκλαντές και δουλεύουν στις καλλιέργειες φράουλας, όπου συγκεκριμένα μια υπόθεση παραβίασης των δικαιωμάτων τους είχε φτάσει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Ελλάδα καταδικάστηκε το 2017 για για συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας. Μετά από την καταδίκη, δεν έχει υπάρξει κανένα μέτρο που θα μπορούσαμε να πούμε ότι προστατεύει τους ανθρώπους αυτούς».

«Η πραγματικότητα έχει ως εξής: Έχουμε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στην Πελοπόννησο (υπολογίζονται 6000-9000 μόνο στη Μανωλάδα) και σε άλλες περιοχές της χώρας, που ζουν επί χρόνια εδώ και εργάζονται σταθερά, και το καθεστώς τους δεν έχει ρυθμιστεί και δεν διαθέτουν χαρτιά και δικαιώματα. Το 2016 βγήκε μία διάταξη, που τους έδωσε το δικαίωμα σε μία “άδεια εργασίας”, να εργάζονται δηλαδή νόμιμα με εργόσημο, και αυτή η άδεια μπορούσε να ανανεώνεται ανά 6 μήνες μετά από σχετική αίτησή τους. Επίσης, η αστυνομία τους έδινε μια αναβολή απομάκρυνσης, όμως νόμιμο καθεστώς στη χώρα οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν».

«Η αίτηση για την απόκτηση της άδειας εργασίας τώρα θα πρέπει να γίνεται ανά τρίμηνο και όχι ανά εξάμηνο όπως ίσχυε»

Και συνεχίζει: «Εκτός όμως από το ότι η διάταξη ήταν προβληματική στη βάση της, αφού δεν εξασφάλιζε το καθεστώς διαμονής τους, δεν λειτούργησε επιπλέον εξ ολοκλήρου, καθώς η υπουργική απόφαση μπορούσε να διασφαλίσει π.χ. στην Ηλεία μέχρι 1500 εργάτες γης, και οι αιτήσεις που τελικά γίνονταν να ήταν μόνο 700-800 τον χρόνο στη Μανωλάδα, με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να μένουν χωρίς εργόσημο. Αυτό συνέβαινε μέχρι το 2021 όταν και αποφασίστηκε να καταργήσουν τη διάταξη, τελικά όμως την έφεραν με παράταση στους επόμενους νόμους – ακόμη και στον νέο κώδικα – στον οποίο έχει πάρει εκ νέου παράταση μέχρι το τέλος του 2023. Μαζί με αυτό, η αίτηση για την απόκτηση της άδειας τώρα θα πρέπει να γίνεται ανά τρίμηνο και όχι ανά εξάμηνο όπως ίσχυε».

Πριν από την ψήφιση του Κώδικα, είχε πραγματοποιηθεί η Διμερής Συμφωνία με το Μπαγκλαντές, η οποία αποτέλεσε μια μορφή νομιμοποίησης για τους εργαζόμενους κάθε τομέα, καθώς έδωσε τη δυνατότητα σε πολίτες του Μπαγκλαντές που μένουν στην Ελλάδα, να πάρουν μία προσωρινή άδεια διαμονής, με ισχύ έως και 5 χρόνια. «Για να μπορέσουν όμως να εξασφαλίσουν αυτή την άδεια, μέσα στην κάθε χρονιά θα πρέπει να δουλεύουν για 9 μήνες στην Ελλάδα και τους υπόλοιπους να επιστρέφουν στη χώρα τους – πράγμα πρακτικά αδύνατο για πολλούς. Παρά τα εμπόδια που υπάρχουν σε αυτή την άδεια διαμονής, σίγουρα υπάρχει μια πρώτη μορφή νομιμοποίησης και οι αιτήσεις βρίσκονται εν εξελίξει μέχρι τον Ιούλιο του 2023. Στη Μανωλάδα ωστόσο, από την εικόνα που έχουμε τώρα, έχουν γίνει κάποιες αιτήσεις, όμως όχι σε όλο τον πληθυσμό. Δεν βλέπουμε ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός αυτός σαν τρόπος νομιμοποίησης, και εξίσου προβληματικό είναι το ότι η νομιμοποίηση αυτή αφορά μόνο μία εθνικότητα», διασαφηνίζει η Σωτηρία Χήρα. 

«Προτείναμε στη βάση της συμφωνίας του Μπαγκλαντές, να υπάρξει η εφαρμογή της για όλες τις εθνικότητες στον τομέα της εποχικής εργασίας, και κατά παρέκκλιση να μπορούν να πάρουν άδεια διαμονής οι άνθρωποι που είναι επί χρόνια εδώ και εργάζονται»

Τώρα, παρά τη σημαντική έλλειψη εργατικού δυναμικού σε αρκετές αγροτικές περιοχές, καθώς πολλοί μετανάστες αναζήτησαν την εργασιακή τύχη τους μετά τον Covid σε χώρες της Ευρώπης με πιο ευνοϊκές διατάξεις (Ιταλία, Ισπανία), και παρά τις συνεχείς διεκδικήσεις των τοπικών αρχών και παραγωγών προς το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, όχι απλά δεν δίνεται κάποια λύση, αλλά οι αυξημένες ανάγκες της εποχικής εργασίας θα αντιμετωπίζονται μόνο μέσω της μετάκλησης εποχιακών εργατών από τρίτες χώρες, με αποτέλεσμα οι εργάτες γης που ζουν και εργάζονται για χρόνια στην Ελλάδα, να εξακολουθούν να μην ασφαλίζονται και να μην είναι ορατοί. 

«Δηλαδή, ένας αγρότης που θα χρειάζεται δέκα εργάτες στο χωράφι του, θα περιμένει να βγει μια πράξη υπουργικού συμβουλίου βάσει της οποίας θα του γνωστοποιείται πόσοι εργάτες γης μπορούν να έρθουν φέτος στη χώρα, και από εκεί και πέρα θα τους ζητάει η ελληνική πρεσβεία της εκάστοτε χώρας και θα πρέπει να τους δίνει visa ώστε να έρχονται εδώ. Αυτή είναι μία πάρα πολύ χρονοβόρα διαδικασία και δεν λύνεται έτσι το πρόβλημα. Εμείς λοιπόν προτείναμε στη βάση της συμφωνίας του Μπαγκλαντές, να υπάρξει η εφαρμογή της για όλες τις εθνικότητες στον τομέα της εποχικής εργασίας, και κατά παρέκκλιση να μπορούν να πάρουν άδεια διαμονής οι άνθρωποι που είναι επί χρόνια εδώ και εργάζονται. Κάτι τέτοιο δεν εισακούστηκε, καθώς δεν είναι η κοινωνική ένταξη ο πραγματικός στόχος», καταγγέλλει η η υπεύθυνη Συνηγορίας και Νομικής Συμβουλευτικής.

Nick Paleologos / SOOC

Καταργείται η πρόσβαση σε ορισμένες κατηγορίες αδειών διαμονής

Όσον αφορά στην άδεια διαμονής για «ανθρωπιστικούς και εξαιρετικούς λόγους», η Σωτηρία Χήρα κρίνει πως αυτή αποτελούσε μέχρι σήμερα την κύρια οδό νομιμοποίησης των μεταναστών στην Ελλάδα. «Χάρη στην άδεια για εξαιρετικούς λόγους, ένας άνθρωπος που ζει ήδη για 7 χρόνια στη χώρα – είτε με άδειες διαμονής στο παρελθόν είτε χωρίς – και αυτή τη στιγμή δεν διαθέτει κάποια άδεια, μπορεί εφόσον αποδείξει την 7ετή διαμονή του, να εξασφαλίσει άδεια διαμονής. Αυτή ήταν μια νησίδα αξιοπρέπειας, καθώς η ελληνική πολιτεία έδινε τουλάχιστον τη δυνατότητα στους ανθρώπους να νομιμοποιηθούν. Η άδεια ίσχυε επίσης και για γονείς ημεδαπών τέκνων, δηλαδή για γονείς που έχουν κάνει με Έλληνες ή Ελληνίδες παιδιά, οπότε ο μετανάστης γονιός είχε το δικαίωμα να νομιμοποιηθεί αν αποδείξει τη συγγένεια με το τέκνο». 

«Ο νέος Κώδικας αφήνει την άδεια παραμονής ως έχει, όμως θέτει τον εξής περιορισμό: Το χρονικό διάστημα εξέτασης του ασύλου (τουλάχιστον 2-4 χρόνια) δεν θα προσμετράται στην απόδειξη της επταετίας, όπως ισχύει τώρα. Με δεδομένο ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων αιτούνται αυτή την άδεια, έχουν περάσει στο παρελθόν από τη διαδικασία ασύλου (με απορριπτικές αποφάσεις φυσικά οι περισσότεροι), είναι προφανές ότι η άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους θα μετατραπεί σε μια “εξαιρετική” διαδικασία και θα αφορά ελάχιστα άτομα», λέει η ίδια.

Άλλη μία διάταξη που επιβεβαιώνει τις δυσμενείς αυτές εξελίξεις, σχετίζεται με την άδεια διαμονής που παίρνει ένας πολίτης τρίτης χώρας όταν είναι σύζυγος Έλληνα πολίτη. Μέχρι σήμερα, ένας αιτών άσυλο που είχε ζήσει για περισσότερο από έναν χρόνο στη χώρα, αν υπέγραφε σύμφωνο συμβίωσης με Έλληνα πολίτη, μπορούσε να μεταπηδήσει από την αίτηση ασύλου και να πάρει άδεια διαμονής ως σύζυγος Έλληνα. Τώρα, «τιμωρητικά», όπως σχολιάζει η Σωτηρία Χήρα, δεν δίνεται αυτή τη δυνατότητα καθώς το υπουργείο «θεωρεί ότι έτσι ανοίγει τον δρόμο σε νεοεισερχόμενους πολίτες τρίτων χωρών».

Το επίδομα ΑμΕΑ δίνεται μόνο σε πολίτες τρίτων χωρών με άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους

Τέλος, όσον αφορά στους ανθρώπους με αναπηρία, τόσο στον κώδικα που ισχύει μέχρι σήμερα από το 2018 όσο και στον νέο κώδικα που θα ισχύσει, αν και υπάρχει η γενική αρχή της κοινωνικής προστασίας που πρέπει να καλύπτει όλους τους πολίτες τρίτων χωρών, όσον αφορά ειδικά στο προνοιακό επίδομα του ΟΠΕΚΑ για τα ΑμΕΑ, αυτό δίνεται μόνο σε πολίτες τρίτων χωρών που έχουν άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. «Ένας ασυνόδευτος ανήλικος δηλαδή ή ένα παιδί δεύτερης γενιάς που θα έχει μια 10ετή για παράδειγμα άδεια διαμονής, αν οποιαδήποτε στιγμή του συμβεί ένα ατύχημα, δεν έχει πρόσβαση στο επίδομα των 300 ευρώ, για να καλύψει πολύ βασικές του ανάγκες. Θα πρέπει να γυρίσει την άδεια διαμονής του σε μία άδεια για ανθρωπιστικούς λόγους, που διαρκεί 1 με 2 έτη, και θα πρέπει να την ανανεώνει ξανά και ξανά για να λαμβάνει το επίδομα, ενώ είχε εξασφαλίσει ένα μακρό και ισχυρό καθεστώς», καταλήγει. 

Το Generation 2.0 RED προήλθε από τη συνένωση του Second Generation, το οποίο δραστηριοποιούταν ως άτυπη ομάδα από το 2006, και του Ινστιτούτου για τα Δικαιώματα, την Ισότητα & την Ετερότητα (i-RED), το Δεκέμβριο του 2013. Στη μέχρι τώρα πορεία του, έχει ολοκληρώσει καμπάνιες που οδήγησαν στο δικαίωμα στην ελληνική ιθαγένεια για τη δεύτερη γενιά, έχει επεκτείνει τις υπηρεσίες που παρέχει δωρεάν καθημερινά, έχει συμμετάσχει σε φεστιβάλ και έχει διοργανώσει πλήθος εκδηλώσεων και δράσεων που προάγουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.