Και τώρα; Νίκησαν οι δημοκρατικές δυνάμεις και η «ροζ παλίρροια». Η μετάβαση θα είναι ομαλή; Ήδη κάποιοι αυτοκινητόδρομοι έκλεισαν από φορτηγά ακροδεξιών που θέλουν να επανέλθει ο ηγέτης τους, ο Jair Bolsonaro. Ο μεγαλύτερος πράσινος πνεύμονας της γης που αγκομαχά, (ναι, το οικτρά αποψιλωμένο δάσος του Αμαζονίου), θα μπορέσει να «αναστηθεί»; Είναι ο Lula, ο πολιτικός ηγέτης που θα επιβεβαιώσει τις ελπίδες του λαού ή δεν θα μπορέσει να αλλάξει κάτι επί της ουσίας; Τι πιστεύουν τέσσερις Βραζιλιάνοι που μίλησαν στην Popaganda;
«Με είχαν θάψει ζωντανό», είπε ο κεντροαριστερός βετεράνος της πολιτικής, αφού εξελέγη για την τρίτη του θητεία στην προεδρία της Βραζιλίας, «αλλά είμαι εδώ», πρόσθεσε και παρομοίασε την εκλογική του νίκη με «ανάσταση».
O «δικός μας» Jef Maarawi ήταν εκεί και του ζητήσαμε να μας μεταφέρει το κλίμα και τον βραζιλιάνικο παλμό.
«Βρίσκομαι στην πόλη που γεννήθηκα, το São Bernardo do Campo. Εδώ έκανε τα πρώτα του συνδικαλιστικά βήματα, ως μεταλλουργός, ο Luís Inácio “Lula” da Silva. Μία ώρα πριν ανακοινωθούν επισήμως τα αποτελέσματα, άρχισα να ακούω τις πρώτες κραυγές και τα πρώτα βεγγαλικά. Αισθάνθηκα ένα περίεργο deja vu. Θυμήθηκα την εποχή που έμενα εδώ, στο διαμέρισμα της γιαγιάς μου. Θυμήθηκα πως στον συμπυκνωμένο χώρο όπου βρίσκονται τα κτήρια στη γειτονιά μου, άκουγα πάντα τις κραυγές και τους πανηγυρισμούς των γειτόνων μας όταν έπαιζε μπάλα. Την προηγούμενη μέρα των εκλογών πήγα σε μια μεγάλη συγκέντρωση για το PT (σ.σ. Partido Trabalhista, το κόμμα του Lula) στην Avenida Paulista. Ένιωσα, παρόλο τον κυνισμό μου, μια έντονη συγκίνηση. Ήξερα πως ο Lula θα κερδίσει» δήλωσε.
-Claudia Horn, Κοινωνιολόγος και Μεταδιδακτόρισσα Διεθνούς Ανάπτυξης στο London School of Economics
Συνόδεψα τα εισερχόμενα αποτελέσματα, μαζί με τα μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος PSOL, ενός αριστερού πολιτικού κόμματος, στο Μπελέμ, την πρωτεύουσα της πολιτείας Πάρα στην περιοχή του Αμαζονίου, όπου ζω από το 2018. Αρχίσαμε να γιορτάζουμε τη νίκη, μόνο όταν το διαβεβαίωσε η ίδια η ομάδα εκστρατείας του Lula.
Το πρώτο μου συναίσθημα ήταν βαθιά ανακούφιση. Νωρίτερα εκείνη την ημέρα, η ομοσπονδιακή αστυνομία προσπάθησε να εμποδίσει κάποιους να ψηφίσουν. Ένιωσα τόσο χαρούμενη και έκπληκτη που αυτό το κίνημα των δυνάμεων για δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία στη Βραζιλία αντιστάθηκε στις επιθετικές δράσεις της ακροδεξιάς στην κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των fake news, της βίας και των μεγάλων συμφερόντων. Υπό αυτή την έννοια, είμαστε όλοι μάρτυρες μιας ιστορικής στιγμής στη Βραζιλία, τη Λατινική Αμερική και τον κόσμο. Ο Lula είναι πρώην ηγέτης του συνδικάτου και στις δύο πρώην προεδρικές του θητείες εισήγαγε γνωστά και εκτεταμένα κοινωνικά και εκπαιδευτικά προγράμματα που άλλαξαν τη ζωή εκατομμυρίων φτωχών οικογενειών. Με την εκλογή του Lula, τώρα πέντε μεγάλες οικονομίες στη Λατινική Αμερική καθοδηγούνται από αριστερούς ηγέτες, επομένως ελπίζω και αναμένω μια ισχυρότερη κοινωνική ενσωμάτωση στην περιφέρεια και συνολικά καλύτερη διεθνή ηγεσία της Βραζιλίας.
-Gabriela Aragão, δικηγόρος
Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ήταν αλήθεια. Όταν όμως αποδέχτηκα ότι συνέβη πραγματικά, άρχισα να κλαίω από χαρά και ανακούφιση. Ακόμη και τώρα θέλω να κλάψω. Μπορώ να ελπίζω ξανά!
-Pedro Penuela, χορευτής
Η πρώτη μου σκέψη και συναίσθημα ήταν μεγάλη ανακούφιση και ευτυχία. Δεν νομίζω ότι ο Lula είναι η καλύτερη επιλογή μεταξύ όλων των πολιτικών ηγετών στη Βραζιλία. Οι τελευταίες του διακυβερνήσεις είχαν πολλές αντιφάσεις και περιορισμούς. Αλλά είναι αναμφίβολα πολύ καλύτερος από τον Bolsonaro. Αν κέρδιζε ο Bolsonaro, θα συγκέντρωνε πολύ μεγάλη δύναμη, έχοντας πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και θα μπορούσε να ανανεώσει τα μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Λαμβάνοντας υπόψη τις φασιστικές του τάσεις και τον αυταρχισμό και τον θαυμασμό του για τη στρατιωτική δικτατορία, είμαι σίγουρος ότι είναι και θα ήταν απειλή για τη δημοκρατία μας. Έτσι, πέρα από τον Lula που κέρδισε, ήταν μια ευρεία συμμαχία ανθρώπων με διαφορετικό πολιτικό προσανατολισμό υπέρ της δημοκρατίας, για την προστασία της δημοκρατίας, του συντάγματος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
-Jef Maarawi, μουσικός και ηθοποιός
Η πρώτη αίσθηση είναι συγκίνηση και ανακούφιση. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πως ο Ζαΐρ Μπολσονάρο κατάφερε να δημιουργήσει τόσο κακή εικόνα για τον εαυτό του. Και σαν να μην έφτανε αυτό, κατάφερε με τις πράξεις του να αποδειχτεί όχι μονάχα επικίνδυνος, αλλά και ένας αξιοθρήνητος ηγέτης αυτής της τεράστιας χώρας. Ο Lula υπήρξε πρόεδρος επί 8 χρόνια, μέσα στα οποία έφερε τρομερά αποτελέσματα για τα άτομα που ζουν κάτω από όριο της φτώχειας εδώ. Είναι πολύ δύσκολο να μην αισθανθεί κανείς πως ήρθε κάποιου είδους άνοιξη σε αυτή τη χώρα, μετά την πανδημία, τους 700 χιλιάδες νεκρούς από τον Covid, την αισχρή πολιτική μίσους που αντιπροσωπεύει ο Ζαΐρ Μπολσονάρο.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η κοινωνία της Βραζιλίας συνεχίζει να διχάζεται και η δημόσια επιβεβαίωση της νίκης των αριστερών και φιλοδημοκρατικών δυνάμεων επί του ακροδεξιού Μπολσοναρισμού ήταν γιγάντια. Ο κόσμος βγήκε μαζικά στους δρόμους τραγουδώντας και χορεύοντας, ντυμένος στα κόκκινα. Εδώ, στην άνιση πόλη του Μπελέμ, οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στη γειτονιά Doca, καταλαμβάνοντας συμβολικά έναν δημόσιο χώρο που συνήθως κυριαρχείται από πολυτελείς πολυκατοικίες δεξιών ελίτ. Η κομματική βάση του Bolsonaro δεν διαμαρτυρήθηκε για την ήττα, γεγονός που είναι καλό, αν και ο Μπολσοναρισμός παραμένει ένα ευρύτερο φαινόμενο, πέρα από τον απερχόμενο προεδρικό ηγέτη του.
Στην περιοχή του Αμαζονίου, η φτώχεια είναι πολύ υψηλή και χθες και σήμερα μίλησα με πολλούς ανθρώπους στο Μπελέμ και στην ύπαιθρο που μου είπαν γεμάτοι ελπίδα πόσο σημαίνει αυτό για τις οικογένειές τους που έχουν υποφέρει πάρα πολύ από τις περικοπές στην κοινωνική πρόνοια και την εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια. Άλλοι μίλησαν για μέλη της οικογένειας που έχουν χάσει λόγω του COVID και της πλήρους κακοδιαχείρισης του Bolsonaro, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να είχαν σωθεί. Είπαν ότι αυτή η νίκη φέρνει επίσης μια μορφή δικαιοσύνης σε αυτούς τους χαμένους αγαπημένους. Κυρίως, οι άνθρωποι φαίνεται να σκέφτονται για το μέλλον και τη ζωή και την ελευθερία που έχουν ξανακερδίσει επειδή η δεξιά κυβέρνηση καταπίεσε μορφές δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη και πολιτικής συμμετοχής.
Οι ακραίοι υποστηρικτές του Bolsonaro έχουν οργανώσει κάποιες διαμαρτυρίες και έχουν αποκλείσει αυτοκινητόδρομους σε όλη τη χώρα με ανοιχτά φασιστικές φωνές. Η ομοσπονδιακή αστυνομία ήταν ως επί το πλείστον φίλα προσκείμενη με αυτές τις αντιδημοκρατικές ενέργειες και ο Bolsonaro -ο οποίος είχε μείνει σιωπηλός για 45 ώρες μετά το εκλογικό αποτέλεσμα- πρώτα τους ενθάρρυνε πριν τελικά τους καλέσει πίσω. Αυτό θυμίζει τις -αποτυχημένες αλλά σοβαρές- προσπάθειες του Τραμπ και των υποστηρικτών του για πραξικόπημα. Μας υπενθυμίζει ότι ο Μπολσοναρισμός παραμένει ένα ευρύ φαινόμενο πέρα από τον απερχόμενο προεδρικό ηγέτη του που ευθυγραμμίζεται με μια διεθνή ακροδεξιά. Αυτές οι διαμαρτυρίες, οι 58 εκατομμύρια ψήφοι του Bolsonaro και τα 99 εκλεγμένα μέλη του Κογκρέσου του Φιλελεύθερου Κόμματος (πολύ ισχυρότερη παράταξη από το Κόμμα των Εργαζομένων) δείχνουν τα εναπομείναντα κοινωνικά και περιφερειακά ρήγματα στη Βραζιλία.
Ο Bolsonaro κυβερνούσε για τη δική του οικογένεια και τους πλούσιους συμμάχους του, ενώ ο Lula έχει δεσμευτεί να κυβερνήσει όλους τους Βραζιλιάνους. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι συνεχίζουν κανονικά τη ζωή και την εργασία τους και γνωρίζουν τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση Lula, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη την οριακή νίκη και την ενισχυμένη δεξιά στο Κογκρέσο.
Η αριστερά δεν έχει αυταπάτες για την αναγκαιότητα να συνεχίσει να κινητοποιείται ενάντια στον Μπολσοναρισμό και να το εκμεταλλευτεί ως ευκαιρία για να οικοδομήσει μια νέα πολιτική εναλλακτική για την αντιμετώπιση της κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης.
Η χώρα είναι εντελώς πολωμένη. Όσοι δεν ψήφισαν τον Bolsonaro νιώθουν σαν να είναι Πρωτοχρονιά, ένα νέο ξεκίνημα για εμάς, για την δημοκρατία μας. Οι άνθρωποι κάνουν πάρτυ στους δρόμους, όλοι χαμογελούν και το γιορτάζουν. Δυστυχώς όμως δεν νιώθουν όλοι ασφαλείς για να το γιορτάσουν δημόσια, καθώς έχουν γίνει βίαια επεισόδια κατά των οπαδών του Lula και γίνονται κι αυτήν τη στιγμή που μιλάμε.
Έχω ως σημαντική αρχή να κάνω ότι μπορώ για να μη μιλάω σχετικά με πράγματα που δεν καταλαβαίνω. Σίγουρα η πολιτική κατάσταση στην Βραζιλία είναι ένα τέτοιο ζήτημα. Η Βραζιλία πρέπει να είναι η πιο διεφθαρμένη δημοκρατία στον κόσμο. Εκεί βασίστηκε ο Μπολσονάρο για να αυξήσει την δημοτικότητα, χρησιμοποιώντας λαϊκισμό και αυτήν την Τραμπική μάτσο νοοτροπία.
Οι υποστηρικτές του Bolsonaro είναι πολλοί και συνήθως δεν ενημερώνονται από τον Τύπο αλλά από τα δικά τους δίκτυα ενημέρωσης σε WhatsApp, Telegram, Facebook κ.λπ. Έτσι, διαβάζουν εκατοντάδες ψευδείς ειδήσεις ή παραμορφωμένες εκδοχές συμβάντων και δημιουργούν ισχυρές απόψεις που πολλές φορές είναι εντελώς παράλογες. Αυτό το κομμάτι της κοινωνίας είναι πολύ αναστατωμένο με τη νίκη του Lula και πολλοί από αυτούς φτάνουν στο παράλογο σημείο να προβούν σε στρατιωτικό πραξικόπημα. Το άλλο μέρος της κοινωνίας, που είναι αφοσιωμένο στη δημοκρατία, νομίζω ότι είναι πολύ ανακουφισμένο και αισιόδοξο ότι θα μπορέσουμε να ανασυγκροτήσουμε τη χώρα και να επιδιορθώσουμε τη μεγάλη ζημιά που έκανε ο Bolsonaro και η κυβέρνησή του στη χώρα.
Η κυβέρνηση Bolsonaro έχει διαλύσει περιβαλλοντικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές πολιτικές και θεσμούς, γεγονός που έχει προκαλέσει τεράστιες απώλειες για τη βιομάζα της Βραζιλίας – τον Αμαζόνιο καθώς και το Cerrado, το Pantanal, το Ατλαντικό Δάσος, την Caatinga και την Pampa. Οι αυτόχθονες και παραδοσιακές κοινότητες έχουν υποστεί εισβολές, εκτοπισμούς και βίαιες επιθέσεις. Και μια ολόκληρη γενιά έχει χάσει ευκαιρίες εκπαίδευσης.
Ενάντια σε αυτό, η κυβέρνηση Lula τόνισε τη δέσμευσή της απέναντι στην κοινωνική, βιομηχανική, περιβαλλοντική και κλιματική πολιτική, καθώς και στην περιφερειακή ολοκλήρωση και τη διεθνή συνεργασία. Όπως είπα, ο Lula έχει καλό ιστορικό για την εγχώρια οικονομική ανάπτυξη με γνώμονα τις δημόσιες επενδύσεις και τις κοινωνικές αναδιανεμητικές πολιτικές, όπως το Bolsa Familia ή το Πρόγραμμα Σχολικής Διατροφής. Στις προηγούμενες θητείες του η κυβέρνησή του πέτυχε επίσης τη μεγαλύτερη μείωση της αποψίλωσης των δασών. Και προηγουμένως, ο Lula αύξησε τη διεθνή ηγεσία της Βραζιλίας σε πολυμερή ζητήματα, από τη Συνεργασία των Χωρών του Νότου και την ειρήνη μέχρι την κλιματική πολιτική.
Ωστόσο, δεδομένης της ισχυρής δεξιάς στο Κογκρέσο, ειδικά των União Democrática Ruralista, της παράταξης των αγροεπιχειρηματιών, η κυβέρνηση του Κόμματος των Εργαζομένων θα πρέπει να κάνει πολλούς συμβιβασμούς στην προοδευτική ατζέντα της. Η οικονομία της χώρας που επικεντρώνεται στις εξαγωγές εμπορευμάτων όπως η σόγια και τα ορυκτά οδηγεί στην αποψίλωση των δασών, την εγχώρια επισιτιστική ανασφάλεια, τον εξασθενημένο μεταποιητικό τομέα και την οικονομική αστάθεια. Σε αυτό το πλαίσιο, θα δούμε σε ποιο βαθμό η κυβέρνηση επιτυγχάνει τα σχέδιά της, για παράδειγμα, για την εκβιομηχάνιση και το περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη πιέσεις όπως η σύναψη της εμπορικής συμφωνίας ΕΕ-Mercosur, που συνεπάγεται κινδύνους και για τα δύο.
Η ελπίδα για το μέλλον; Πως θα μετουσιωθεί όλη αυτή η οπαδική ενέργεια και αυτή η επιδραστική αίσθηση ανακούφισης σε πραγματική, νηφάλια εικόνα του τι πρέπει να απαιτεί και του τι χρειάζεται ένας λαός από τον ηγέτη της. Ο Lula είναι εξαιρετικός ομιλητής και έχει δημιουργήσει την αίσθηση πως ανήκει στην ίδια κατηγορία με τεράστιους παγκόσμιους ηγέτες, όπως ο πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης (και υποστηρικτής του Lula) José Mujica. Ως Βραζιλιάνος, εύχομαι αυτός ο θρύλος να μεταφραστεί ψύχραιμα και ρεαλιστικά στην σκληρή πολιτική, κοινωνική, κλιματική και πολιτιστική πραγματικότητα της Βραζιλίας. Μιας χώρας που πάντα φαίνεται να ψάχνει την ταυτότητα της σε φαντάσματα εθνικής υπέρβασης και που επί 4 χρόνια πίστεψε πως την βρήκε, στο σκοτεινότερο τοπίο της μετά-χουντικής της ιστορίας.
Ξέρω ότι η κυβέρνηση του Lula θα είναι μακριά από το ιδανικό, ειδικά αν σκεφτούμε ότι έχει τόσους πολλούς συμμάχους με διαφορετικές ιδεολογίες. Περιμένω όμως να ανασυνταχθούν και να αναδιαρθρωθούν οι δημόσιοι φορείς της Βραζιλίας, μετά από τόσες καταστροφικές πολιτικές του Bolsonaro. Το δημόσιο χρήμα πρέπει να επιστρέψει σε τομείς που έχουν προτεραιότητα, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η προστασία του περιβάλλοντος και η καταπολέμηση της πείνας.
Ελπίζω ο Lula να ξαναρχίσει την καταπολέμηση της αποψίλωσης των δασών και τις περιβαλλοντικές πολιτικές που ακυρώθηκαν από τον Bolsonaro. Ελπίζω ότι θα επιστρέψουμε στη μάχη ενάντια στην πείνα, αναδιαμορφώνοντας τις πολιτικές αποθήκευσης τροφίμων που επίσης κατέστρεψε ο Bolsonaro. Ελπίζω ότι ο στρατός θα απομακρυνθεί από τους πολιτικούς θεσμούς, γιατί ο Bolsonaro έκανε μια πολύ στρατιωτικοποιημένη κυβέρνηση. Ελπίζω ότι θα επιστρέψουμε σε μια πολιτική στήριξης της επιστήμης και των δημόσιων πανεπιστημίων. Με τον Lula είχαν υποστηριχθεί και ο προϋπολογισμός τους είχε επεκταθεί, αλλά ο Bolsonaro έκοψε τον προϋπολογισμό και ήταν εχθρός της επιστήμης και της έρευνας. Με λίγα λόγια, ελπίζω ότι θα αντιστρέψουμε όλες τις φασιστικές τάσεις αυτής της σημερινής κυβέρνησης και θα επιστρέψουμε στην πρόοδο σε μια πιο ισότιμη και δημοκρατική κοινωνία.
Σίγουρα, είναι ένας μακρύς κι επίπονος δρόμος για να αντιμετωπίσουμε σοβαρά εσωτερικά ζητήματα όπως η πείνα και η φτώχεια. Και το διεθνές οικονομικό περιβάλλον έχει αλλάξει πολύ για μια νέα ροζ παλίρροια στη Λατινική Αμερική. Αλλά ο Lula έχει ήδη ξεκινήσει διάλογο με τους ηγέτες της Λατινικής Αμερικής και τους διεθνείς ηγέτες και ελπίζω σε μια συνεργασία με βάση την αλληλεγγύη, την ισότητα και την ειρήνη. Νομίζω ότι η κυβέρνηση Bolsonaro προσπάθησε κυρίως να δημιουργήσει πολύ φόβο στην κοινωνία, οπότε δεν μπορώ να πω ότι υπάρχει πλέον. Δεδομένου ότι η ακαδημαϊκή και πολιτική μου εργασία αφορούσε το διεθνές εμπόριο και την κλιματική πολιτική, όπου ανησυχούσα για την εταιρική ισχύ, το greenwashing, τις λάθος λύσεις και τη νεοαποικιακή εκμετάλλευση των χωρών του Παγκόσμιου Νότου για τα σχέδια δράσης για μηδενική ρύπανση και τους στόχους ευημερίας του Βορρά. Ελπίζω ότι η κυβέρνηση της Βραζιλίας, καθώς και οι ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών, θα επηρεάσουν τη διεθνή δράση για περισσότερη κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη.
Το αίσθημα της ελπίδας είναι τεράστιο τώρα και πραγματικά περιμένουμε ο Lula να γίνει πρόεδρος την 1η Ιανουαρίου με ειρηνικό τρόπο. Ωστόσο, οι οπαδοί του Bolsonaro δεν αποδέχονται την εκλογική του ήττα και ετοιμάζονται να αναχαιτίσουν την άνοδο του Lula στην προεδρία. Για παράδειγμα, κλείνουν δρόμους με τα φορτηγά τους εξαιτίας της νίκης του Lula. Φοβόμαστε ότι θα υπάρξουν κι άλλα βίαια επεισόδια, αλλά ελπίζουμε ότι δεν θα είναι τόσο δυνατά ώστε να απειλήσουν την δημοκρατία μας.
Φοβάμαι τη δύναμη του στρατού και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να διαταράξουν τη δημοκρατία και την κυβέρνηση του Lula. Φοβάμαι τη δύναμη των μεγάλων εταιρειών αποψίλωσης και εξόρυξης, που δεν ενδιαφέρονται για την προστασία του περιβάλλοντος και τις περιβαλλοντικές πολιτικές. Φοβάμαι την ευθυγράμμιση της τοπικής πολιτικής με τον Bolsonaro και τον φασισμό. Φοβάμαι τις δυσκολίες που θα έχει ο Lula απέναντι σε ένα κοινοβούλιο που είναι κυρίως δεξιό και συντηρητικό. Φοβάμαι το οργανωμένο έγκλημα που συνδέεται με τον Bolsonaro και έγινε μεγαλύτερο και ισχυρότερο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Και φοβάμαι τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, που είναι επίσης ένας από τους ισχυρότερους πυλώνες για τον Bolsonaro και την εκδοχή του για τον φασισμό και που έγινε επίσης πολύ ισχυρότερος τα τελευταία χρόνια.