Υπάρχουν μέρες που μετράμε τις ανάσες μας, κάθε φορά που το άγχος ή κάποιο επεισόδιο πανικού μοιάζει να σφίγγει τα πνευμόνια μας. Ξέρουμε καλά πώς είναι να απομακρύνονται άνθρωποι από κοντά μας εξαιτίας της κατάθλιψης, πώς είναι να μη βρίσκουμε δύναμη να αντικρίσουμε το φως του ηλίου, να διεκπεραιώσουμε τις καθημερινές μας υποχρεώσεις και να ονειρευτούμε. Θυμόμαστε την περίοδο που η διαταραχή μετατραυματικού στρες μας έκανε να αναβιώσουμε τραυματικά γεγονότα της ζωής μας.
Αισθανόμαστε αμήχανα όταν μοιραζόμαστε την εμπειρία μας με τη διπολική διαταραχή όταν οι άνθρωποι συγχέουν στην αγνοιά τους τον διπολισμό με την κυκλοθυμία. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), μας έχει στύψει το μυαλό με τις αρνητικές, μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις μας για το πώς μας βλέπουν οι γύρω μας, για το τι αξίζουμε, για το πόσο μεγάλος είναι κάθε φόβος και φοβία μας. Έχουμε διστάσει να μιλήσουμε για τη σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας (SPD), γιατί ξέρουμε πως θα μας αποκαλέσουν τρελούς.
Σήμερα, όλοι και όλες εμείς, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, όπως κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου. Δίχως να θέλουμε η ψυχική διαταραχή μας να λειτουργήσει ως ταμπέλα, αγωνιζόμαστε για να μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά και απενοχοποιημένα γι’ αυτή. Να τη λέμε με το όνομά της. Το World Mental Health Day, αποτελεί μια πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για την Ψυχική Υγεία (World Federation for Mental Health – WFMH) με στόχο την ευαισθητοποίηση των ανθρώπων πάνω σε σημαντικά θέματα ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Με την πανδημία του Covid-19 να έχει ενισχύσει τις ανισότητες και στον χώρο της ψυχικής υγείας, υπολογίζεται ότι ποσοστό από 75% έως 95% των ατόμων με ψυχικές διαταραχές σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Την ίδια στιγμή, οι ανάγκες του πληθυσμού για ψυχοκοινωνική υποστήριξη αυξάνονται, εξαιτίας των αρνητικών ψυχολογικών επιπτώσεων που έχει επιφέρει η πανδημία στην ψυχική υγεία.
Μία από τις σημαντικότερες διαστάσεις της, είναι ο στιγματισμός της ψυχικής ασθένειας, που έχει τις βάσεις του στη φυσική ροπή του ανθρώπου να διατυπώνει προκατειλημμένες και στερεότυπες εκτιμήσεις για φαινόμενα που δεν μπορεί να εξηγήσει, να δεχτεί ή να αντιμετωπίσει. Πόσες φορές άκουσες κάποιον να αποκαλεί έναν άνθρωπο «τρελό», χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες του χαρακτηρισμού για την ψυχική κατάστασή του; Πόσες ακόμη συνέδεσες τη σχιζοφρένεια ή την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (κοινωνιοπάθεια) με την επικινδυνότητα, έχοντας επηρεαστεί από τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της ψυχικής νόσου στην αγαπημένη σου ταινία ή video game;
Το κοινωνικό στίγμα, η διαιώνισή του και ο επακόλουθος κοινωνικός αποκλεισμός, πηγάζουν από την ελλιπή ενημέρωση, την άγνοια, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, που ανάγουν ακόμη και σήμερα την ύπαρξη διαταραχής σε ταμπού. Η εικόνα της ψυχικής ασθένειας εξακολουθεί να είναι στρεβλή για μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Η Ναταλία, η Κλέλια και ο Ορφέας, τρεις επιζώντες ψυχικών ασθενειών, διηγούνται στην Popaganda την ιστορία τους και μας παρακινούν να κυνηγήσουμε το δικαίωμά μας στον αποστιγματισμό και την καλύτερη πληροφόρηση.
Πολλοί άνθρωποι συγχέουν την οριακή με τη διπολική διαταραχή, τόσο λόγω άγνοιας όσο λόγω της κοινής συμπτωματολογίας τους. Ακόμη και οι ειδικοί ψυχικής υγείας, μπορεί να καταφύγουν σε λανθασμένη διάγνωση εξαιτίας αυτού. Υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια για τη διάγνωση της οριακής διαταραχής προσωπικότητας βάσει του DSM (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών). Το στίγμα της οριακής είναι μεγάλο και το έχω ζήσει από πρώτο χέρι. Όταν οι κοντινοί σου άνθρωποι δεν έχουν λάβει εκπαίδευση και πληροφόρηση, δεν μπορούν να σε βοηθήσουν. Ένα από τα γνωρίσματά της που με ταλαιπώρησε πολύ και το οποίο καταφέρνω να διαχειριστώ χάρη στη ψυχοθεραπεία και τη συμπληρωματική αγωγή που χρειάστηκε στην περίπτωσή μου, είναι η απότομη εναλλαγή μεταξύ απαξίωσης και εξιδανίκευσης.
Εξιδανίκευα ανθρώπους που γνώριζα μόλις μερικές ημέρες. Εάν ένιωθα πως οι ίδιοι με απορρίπτουν, έφτανα σε σημείο να τους απαξιώνω, λόγω της εσφαλμένης αίσθησης ότι δεν νοιάζονται για ‘μένα αρκετά. Είχα ένα χρόνιο αίσθημα κενού, ενώ δυσκολευόμουν πολύ να διαχειριστώ το θυμό μου. Οι εκρήξεις μου φόβιζαν τους δικούς μου ανθρώπους, απομακρύνοντάς τους. Κάτι το οποίο με απασχολεί ακόμη, είναι ο φόβος της εγκατάλειψης εξαιτίας της δυσανεξίας στη μοναξιά.
Δεν είχα καθόλου αυτοπεποίθηση, ένιωθα πως δεν αξίζω. Στο αποκορύφωμα της διαταραχής, έφτασα σε σημείο να αυτοτραυματιστώ. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί πως ο αυτοτραυματισμός δεν συνδέεται απαραίτητα με τις αυτοκτονικές συμπεριφορές. Ήταν ξεκάθαρο στην περίπτωσή μου πως δεν θέλω να αυτοκτονήσω. Ο αυτοτραυματισμός λειτουργούσε ως “θεραπευτικό μέσο” για ‘μένα, με ανακούφιζε. Παράλληλα, προκειμένου να ενδυναμώσω την αυτοπεποίθησή μου, κατέληξα στην κατάχρηση του αλκοόλ. Η καθοδήγηση της θεραπεύτριάς μου ήταν καταλυτική στο να μην φτάσει η κατάχρηση σε σημείο εθισμού και εξάρτησης.
Όταν ήμουν 21, πέρασα ένα έντονο καταθλιπτικό επεισόδιο το οποίο προκλήθηκε από χάπια που έπαιρνα για την ακμή. Παρ’ όλο που στο παρελθόν είχα παλέψει ξανά με την κατάθλιψη, κανείς δεν μπορεί να σε προετοιμάσει για το γεγονός ότι δεν θα σηκωθείς ξανά από το κρεβάτι, για το ότι δεν θα θέλεις να βγαίνεις έξω, για το ότι καμία ανθρώπινη σχέση σου δεν έχει πλέον σημασία. Ήταν μία πολύ σκοτεινή περίοδος για ‘μένα. Με είχε αφήσει πίσω στο Πανεπιστήμιο, οι γονείς μου και οι φίλοι μου ανησυχούσαν πολύ.
Τότε, το μεγαλύτερο στήριγμά μου ήταν η ψυχολόγος μου. Πάθαινα συχνά και κρίσεις πανικού εκείνο το διάστημα. Όταν άρχισαν να βλέπουν οι δικοί μου ότι το καταθλιπτικό επεισόδιο κορυφωνόταν, επισκέφτηκα έναν ψυχίατρο, με την καθοδήγηση του οποίου ξεκίνησα αγωγή με αντικαταθλιπτικά. Με βοήθησε απίστευτα. Δεν πρόκειται για κάποιο μαγικό χάπι, όμως σου δίνει λίγο χώρο να αναπνεύσεις ξανά και να επανεξετάσεις την κατάστασή σου.
Κατάφερα να ολοκληρώσω το Πανεπιστήμιο, άρχισα να φροντίζω ξανά τον εαυτό μου. Η αλλαγή ήταν πολύ μεγάλη χάρη στη ψυχοθεραπεία και την αγωγή. Θα ακουστεί ωμό, αλλά είναι πολύ λίγοι εκείνοι που θα σε στηρίξουν στην πραγματικότητα. Έχασα πολλούς ανθρώπους εκείνη την περίοδο. Πέραν της χρήσης της σωστής ορολογίας των διαταραχών και των συμπτωμάτων, απαιτείται ευαισθητοποίηση και ενημέρωση. Ο κόσμος δεν ξέρει βασικά πράγματα. Και όταν δεν υπάρχει ενημέρωση, οι άνθρωποι δεν μπορούν και να βοηθήσουν. Είναι πολύ σημαντικό επίσης να γνωρίζουμε πώς η κατάθλιψη αρκετές φορές συνδέεται με άλλες ψυχικές διαταραχές (συννόσηση). Συχνά άτομα που έχουν κατάθλιψη, μπορεί να έχουν αγχώδη διαταραχή, να παρουσιάζουν κρίσεις πανικού κ.α.
Όταν ήμουν έφηβη, παρουσίασα διατροφική διαταραχή (διαταραχή πρόσληψης τροφής) και συγκεκριμένα νευρική ανορεξία και επεισόδια ψυχαναγκαστικής υπερφαγίας. Ξεκίνησε από μία δίαιτα στην οποία είχα αρχίσει σταδιακά να μειώνω θερμίδες. Η διαταραχή αυτή έρχεται όταν παύει να υπάρχει συνείδηση για το τι συμβαίνει στο σώμα σου. Εμφανίζεται το body dysmorphia και δεν ξέρεις τι βλέπεις στον καθρέφτη, δεν υπάρχει έλεγχος. Υπήρχαν φορές που έτρωγα πέντε κουταλιές ρύζι και μπορεί να έκανα μια ώρα να τις φάω. Οι δικοί μου άνθρωποι είχαν τρομάξει πολύ γιατί δεν ήταν ενημερωμένοι. Οι άνθρωποι μεγαλύτερων γενεών δεν είχαν την ίδια πρόσβαση στη πληροφορία μ’ εμάς. Θυμάμαι να πετάω το φαγητό μου, να προσποιούμαι ότι το τρώω, να αφήνω τα περιτυλίγματα και να κάνω συχνά εμετούς.
Ένιωθα όμως παράλληλα πως έχω ένα μυστικό που δεν το ήξερε κανείς. Όταν σπούδαζα στο εξωτερικό, λόγω έντονης πίεσης ένιωθα πως χάνω τον έλεγχο στη ζωή μου. Η διατροφική διαταραχή εντάθηκε, έχασα 15 κιλά σε ένα μήνα. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα, μου έλεγαν, “πού είναι η υπόλοιπη Κλέλια;”. Σχόλια σαν κι αυτό, λειτουργούσαν ως ενθάρρυνση για ‘μένα στο να συνεχίσω να μην τρώω, καθώς τα προσλάμβανα ως ανταμοιβή και κομπλιμέντο. Υπάρχει ένας στρεβλός τρόπος σκέψης που συνδέεται με αυτή τη διαταραχή.
Τότε, εάν δεν ήξερα το μενού σε ένα εστιατόριο και δεν γνώριζα τις θερμίδες των φαγητών, δεν μπορούσα να φάω. Εάν δεν υπήρχε κάποια safe για ‘μένα επιλογή, δεν έβγαινα, με αποτέλεσμα να απομακρυνθώ από αρκετούς φίλους. Αυτό είχε δημιουργήσει πολύ μεγάλο πρόβλημα και στη σχέση μου, σε σημείο που μια φορά το αγόρι μου, μου είχε φωνάξει, “φάει κάτι γαμώτο σου”. Όταν όμως δεν έτρωγα τίποτα, ένιωθα περήφανη. Το σώμα μου από ένα σημείο και μετά μπήκε σε κέτωση, κυριολεκτικά ζούσα με ό,τι αποθήκες είχα. Είναι μία τρομερά μοναχική διαταραχή. Αν δεν το έχεις ζήσει, δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο μοναχικό βίωμα είναι και πόσο σου τρώει το μυαλό.
Εξαιτίας της ανορεξίας, ο όγκος του μετωπιαίου λοβού φτάνει σε σημείο να μειώνεται κατά 20% και ως αποτέλεσμα αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο κατανοεί ο εγκέφαλος τη διαδικασία της πρόσληψης τροφής. Το φαγητό παύει να είναι μία ευχαρίστηση και συνδέεται με την τιμωρία. Μπαίνεις ακόμη σε διαδικασία σύγκρισης με άλλους ανθρώπους, το μυαλό σου δεν έχει χώρο για τίποτα άλλο πέραν του φαγητού και του πώς θα χάσεις θερμίδες. Είναι ένας φαύλος κύκλος που μπορεί να σπάει δύσκολα, όμως δεν είναι ανίκητος.
Η ψυχοθεραπεία είναι ένα σπουδαίο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ασθένειας. Μαθαίνεις σταδιακά να ελέγχεις τα συμπτώματα, μαθαίνεις να τρως κατανοώντας ότι το σώμα σου έχει τη ζωτική ανάγκη να τραφεί. Η γυμναστική επίσης με βοήθησε πολύ. Πλέον δεν υπάρχουν ενοχές όταν τρώω. Ακόμη και όταν τα συμπτώματα υποχωρούν, χρειάζεται μεγάλη προσοχή, καθώς για παράδειγμα στα αυτιά ενός ατόμου με διατροφική διαταραχή, το “φαίνεσαι υγιής” μπορεί να μεταφραστεί αρνητικά ( “φαίνεσαι χοντρός”) και να οδηγήσει σε παλινδρόμηση.
Το στίγμα είναι πολύ μεγάλο και κάτι που δεν γνωρίζει ο κόσμος, είναι ότι η ανορεξία αποτελεί την πιο θανατηφόρα ψυχική διαταραχή. Ένα ποσοστό 10% των ανθρώπων με αν0ρεξία, πεθαίνει. Τα δόντια σου διαλύονται, τα οστά σου γίνονται πολύ λεπτά, οι ορμόνες διαταράσσονται. Χάνεις τον έλεγχο. Εξαιτίας της, ο μεταβολισμός μου έχει αλλάξει πλέον πολύ παρ’ όλο που είμαι υγιής και τρέφομαι κανονικά. Εάν για παράδειγμα φάω πάνω από 1000 θερμίδες, θα πάρω αμέσως κιλά.
Πολλοί άνθρωποι που δίνουν τον αγώνα τους με την ανορεξία, συχνά επιλέγουν να ακολουθήσουν μία χορτοφαγική διατροφή για να επανέλθουν στις φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες. Εγώ έχω εντάξει στη διατροφή μου αρκετές vegan και χορτοφαγικές επιλογές και νιώθω έτσι πως βάζω κάτι υγιεινό μέσα στο σώμα μου, νιώθω υγιής. Λόγω αυτής μειώθηκαν επίσης οι εμετοί, περιορίζοντας παράλληλα και το γάλα.