Πηγή φωτογραφίας: icij.org
Πώς αντιδρούν οι πολυεθνικές εταιρείες που βλέπουν τα οικονομικά τους συμφέροντα να πλήττονται από τις αποκαλύψεις του ICIJ;
Ο κ. Καρανίκας αναφέρει:«Όταν η HSBC (σ.σ.: η τράπεζα εμπλέκεται στο σκάνδαλο SwissLeaks που ήρθε στο φως από το ICIJ) έμαθε ότι έχουμε στοιχεία που την αφορούν, η πρώτη της αντίδραση ήταν να απαιτήσει να τα καταστρέψουμε, πράγμα που βέβαια δεν έγινε. Και εννοείται πως ασκούνται πολλαπλές πιέσεις για τις έρευνες. Το χαρακτηριστικό του ICIJ είναι ότι ουσιαστικά δεν έχει διαφημιζόμενους πελάτες, δεν πρόκειται δηλαδή για ένα μέσο όπως μία εφημερίδα ή ένα κανάλι με διαφημιζόμενους πελάτες που θα απειλήσουν το μέσο με απόσυρση της διαφήμισης. Το ICIJ δεν έχει να κάνει καθόλου με διαφημίσεις έτσι και οι πιέσεις που ασκούνται κατά καιρούς για τις έρευνες από διάφορα κέντρα πέφτουν στο κενό. Το ICIJ έχει βρει οικονομικό στήριγμα σε αναγνώστες που θέλουν να το χρηματοδοτήσουν και σε διάφορα ιδρύματα που μέσω των χορηγιών τους ενισχύουν την ερευνητική δημοσιογραφία».
Από την πλευρά του ο κ. Boland-Rudder επισημαίνει πως «η HSBC μας απείλησε πως θα προχωρούσε σε δικαστικές ενέργειες εναντίον μας σε περίπτωση δεν κλείναμε την υπόθεση των SwissLeaks καταστρέφοντας ό,τι στοιχεία είχαμε». Βέβαια μετέπειτα η στάση της HSBC μαλάκωσε: «Όταν έμαθαν το πραγματικό μέγεθος των SwissLeaks, μας έδωσαν μία πιο μετριοπαθή απάντηση στην οποία παραδέχονταν πως υπήρχαν ζητήματα συμμόρφωσης της τράπεζας με το νόμο. Βέβαια κάθε έρευνα είναι διαφορετική και είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς θα αντιδράσει μία εταιρεία ή ένα πρόσωπο που εμπλέκεται στις έρευνες μας».
Το ICIJ προσπαθεί πάντα να δώσει λόγο και σε αυτούς που φέρονται ως εμπλεκόμενοι στις έρευνές του: «Επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τα πρόσωπα που εμπλέκονται στις έρευνές μας για να τις σχολιάσουν, έτσι ώστε να τους εξασφαλίσουμε τη δυνατότητα να απαντήσουν».
Οι φορολογικοί παράδεισοι στο στόχαστρο των ερευνών του ICIJ.
Παρά τις αποκαλύψεις σκανδάλων διεθνούς κλίμακας, το ICIJ δεν έχει από τα ΜΜΕ προβολή ανάλογη με τις επιτυχίες του.
Σχετικά ο κ. Boland-Rudder αναφέρει πως «μετά από projects όπως τα OffshoreLeaks, τα LuxLeaks και τα SwissLeaks, το ICIJ γίνεται όλο και πιο γνωστό στα μίντια ανά τον κόσμο. Εκεί που μέχρι πρότινος προσπαθούσαμε να βρούμε κάποιο συνεργάτη, έχουμε πλέον δημοσιογράφους από όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου που μας ρωτούν πώς μπορούν να δουλέψουν μαζί μας. Αυτό είναι μεγάλη τιμή για εμάς και μία αναγνώριση της σκληρής δουλειάς και της επιτυχίας όλων των οργανισμών ΜΜΕ με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Κάποιες δικαιοδοσίες κρατών μας δημιουργούν περισσότερες δυσκολίες στη δουλειά μας με τους συνεργάτες μας – για παράδειγμα ένας δημοσιογράφος έπρεπε να αποχωρήσει από το project των ChinaLeaks στις αρχές του 2014 και όταν δημοσιεύσαμε τη σχετική έρευνα η κινεζική κυβέρνηση μπλόκαρε την ιστοσελίδα του ICIJ».
Τι συμβαίνει με τους ιδιοκτήτες γιγαντιαίων ΜΜΕ που δεν επιθυμούν τη δημοσίευση μίας έρευνας;
«Σε κάποιες χώρες οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες που σχετίζονται με τους ιδιοκτήτες ΜΜΕ ή με οικονομικούς ανταγωνισμούς και συμφέροντα. Όμως αυτό δεν μπορεί να αποτρέψει τη δημοσίευση μίας σημαντικής αποκάλυψης», αναφέρει ο κ. Boland-Rudder.
Από την πλευρά του ο κ. Obermayer αναφέρει: «Νομίζω πως το ICIJ είναι το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας σε μία εποχή που το δημοσιογραφικό επάγγελμα δεν είναι ιδιαίτερα επικερδές. Παρόλα αυτά οι γιγαντιαίες έρευνες του ICIJ μπορούν να προωθηθούν στην κοινή γνώμη και, παρότι δεν αποσκοπούν στην ικανοποίηση προσωπικών εγωισμών και συμφερόντων, μπορούν να αποκτήσουν «οικονομική αξία», κυρίως όταν πρόκειται για «αποκλειστικές» ιστορίες που αφορούν σε μία χώρα».
«σίγουρα δεν αισθανόμαστε πως είμαστε οι καλύτεροι δημοσιογράφοι του κόσμου. Αλλά σίγουρα όταν ενώνουμε τις δυνάμεις μας και δουλεύουμε συλλογικά είμαστε πολύ πιο αποτελεσματικοί από το αν εργαζόμασταν ο καθένας ξεχωριστά»
Πώς είναι να συνεργάζεσαι για το ICIJ;
«Δημοσιογραφικά είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον πράγμα που έχω κάνει. Δεν έχεις την αίσθηση που έχεις σε μια εργασία. Είσαι μέλος μιας ένωσης», αναφέρει ο κ. Καρανίκας. «Η διαφορά από τις υπόλοιπες εργασίες που έχω κάνει έγκειται στο ότι συνεργάζομαι με πολλούς ανθρώπους από διαφορετικές χώρες και με ξεχωριστές νοοτροπίες. Η πείρα που έχω αποκομίσει από αυτή τη συνεργασία δεν έχει καμία σχέση με ο,τιδήποτε άλλο έχω ασχοληθεί. Δημοσιογραφικά σου ανοίγονται νέοι ορίζοντες και τα θέματα με τα οποία καλείσαι να ασχοληθείς είναι σαφώς πιο ενδιαφέροντα, πιο σπάνια και όχι τόσο καθημερινά».
Ο κ. Boland-Rudder μας λέει σχετικά: «Δουλεύω για το ICIJ κάτι περισσότερο από ένα χρόνο και αυτή είναι μακράν η καλύτερη επαγγελματική εμπειρία της καριέρας μου. Πού αλλού συνεργάζεται κάποιος όχι με μία αλλά με δεκάδες από τις καλύτερες ερευνητικές ομάδες δημοσιογράφων; Είναι εκπληκτικό να βλέπεις έρευνες όπως τα LuxLeaks και τα SwissLeaks να κατακλύζουν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και να αποτελούν ζητήματα αντιπαράθεσης σε κοινοβούλια ανά τον κόσμο». Η επιτυχία αυτή έχει και μία προσωπική διάσταση για τον κ. Boland-Rudder: «Έχοντας ξοδέψει μήνες επί μηνών πάνω σε αυτές τις ιστορίες, η επιτυχία τους ενισχύει το λόγο των ερευνών μας και το λόγο για τον οποίο έγινα δημοσιογράφος: για να κάνω τη διαφορά στον κόσμο. Το ICIJ έχει ένα πραγματικά μοναδικό μοντέλο και προσφέρει ένα συναρπαστικό μέλλον για την ερευνητική δημοσιογραφία. Είναι εκπληκτικό το συναίσθημα να είσαι μέρος αυτού του project».
Ο κ. Obermayer αναφέρει πως «σίγουρα δεν αισθανόμαστε πως είμαστε οι καλύτεροι δημοσιογράφοι του κόσμου. Αλλά σίγουρα όταν ενώνουμε τις δυνάμεις μας και δουλεύουμε συλλογικά είμαστε πολύ πιο αποτελεσματικοί από το αν εργαζόμασταν ο καθένας ξεχωριστά».
«Μία καλά πληροφορημένη κοινή γνώμη είναι αναγκαία για τη δημοκρατία και για να διασφαλιστεί ότι οι ισχυρότεροι άνθρωποι και θεσμοί του πλανήτη θα παραμείνουν υπόλογοι απέναντι στην κοινωνία»
Τι έχει να προσφέρει το ICIJ στον αγώνα για μία δημοκρατική κοινωνία δικαίου;
«Ο ρόλος της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων είναι να ερευνά και να αναδεικνύει τα θέματα που αφορούν στο δημόσιο συμφέρον, είτε αυτά άπτονται της ευρωπαϊκής σφαίρας είτε της παγκόσμιας», λέει ο κ. Καρανίκας.«Για παράδειγμα το σκάνδαλο των OffshoreLeaks είχε να κάνει με την φοροαποφυγή και τους φορολογικούς παραδείσους που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. Τα LuxLeaks έχουν να κάνουν με εκατοντάδες φορολογικές αποφάσεις, γνωστές και ως «συμφωνίες» που γίνονταν ανάμεσα σε επιχειρήσεις και το Λουξεμβούργο, με σκοπό μια πιο ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση. Έγιναν δηλαδή συμφωνίες που διαμόρφωναν για τις εταιρείες αυτές ένα φορολογικό καθεστώς ευνοϊκό στο Λουξεμβούργο σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Οπότε και σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με θέματα φοροαποφυγής και δημοσίου συμφέροντος. Τα σκάνδαλα άλλες φορές αφορούν σε παραβιάσεις της κείμενης νομοθεσίας, ενώ σε άλλες αφορούν σε νομικά πλαίσια απολύτως ανήθικα. Αυτό έχει να κάνει με την ηθική του Ευρωπαίου εταίρου, δηλαδή πώς θα χρησιμοποιήσει το φορολογικό ανταγωνισμό, μερικές φορές αθέμιτα, έτσι ώστε να προσελκύσει φορολογική ύλη στο έδαφός του. Σε αυτό υπάρχει ένα ζήτημα, αν δηλαδή εγώ είμαι συνεργάτης με σένα και από την άλλη φέρομαι πολύ πιο ευνοϊκά σε κάποιους πελάτες σου, τους παίρνω από εσένα και τους εξυπηρετώ, αυτό είναι αθέμιτο. Ενώ είμαστε εμείς δύο συνεργάτες, εγώ σου παίρνω την πελατεία συνάπτοντας ευνοϊκότερες συμφωνίες με τους πελάτες σου. Φαντάσου το αυτό σε επίπεδο χωρών, σε ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής συνεργασίας και αλληλεγγύης που στην ουσία ο φορολογικός ανταγωνισμός οδηγεί τις επιχειρήσεις να παίρνουν τα κέρδη τους από την μία χώρα και να τα πηγαίνουν σε άλλη, όπου μπορούν να απολαμβάνουν χαμηλότερη φορολόγηση. Τα Swissleaks είχαν να κάνουν με μία τράπεζα και τις πρακτικές της ώστε να γλιτώνουν φόρους οι πελάτες της.
«Νομίζω πως ο μοναδικός τρόπος δουλειάς του ICIJ είναι πιο σημαντικός από ποτέ», λέει ο κ. Boland-Rudder. «Η ερευνητική δημοσιογραφία, πέρα από τις εγγενείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει, είναι εξαιρετικά δαπανηρή, γεγονός που γίνεται ιδιαίτερα αισθητό σε μία εποχή που τα ΜΜΕ πιέζονται οικονομικά και αναγκάζονται να κάνουν περικοπές. Αυτό που προσφέρει το ICIJ είναι ένας τρόπος δουλειάς που επιτρέπει στους δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο να μοιράζονται πηγές και να συνεχίζουν να ερευνούν αυτά τα εξαιρετικής σημασίας ζητήματα. Μέσα από τη συνεργασία μπορούμε να φτάσουμε τις έρευνές μας σε μεγαλύτερο βάθος όσο ποτέ άλλοτε». Όσον αφορά στη δημοκρατία: «Μία καλά πληροφορημένη κοινή γνώμη είναι αναγκαία για τη δημοκρατία και για να διασφαλιστεί ότι οι ισχυρότεροι άνθρωποι και θεσμοί του πλανήτη θα παραμείνουν υπόλογοι απέναντι στην κοινωνία».
